Wikipedia

Owca domowa

zwierzę

Owca domowa[2] (Ovis aries) – gatunek hodowlanego zwierzęcia domowego z rodziny wołowatych. Jej przodkiem były najprawdopodobniej różne podgatunki owcy dzikiej (Ovis ammon).

Owca domowa
Ovis aries[1]
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Rodzina

wołowate

Podrodzina

koziorożce

Rodzaj

owca

Gatunek

owca domowa

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Udomowienie edytuj

Jak pokazują badania przeprowadzone przez genetyków, owce były pierwszymi zwierzętami udomowionymi przez człowieka[3]. Ich domestykacja nastąpiła dwuetapowo. Najpierw udało się to osiągnąć człowiekowi około 11 tys. lat temu – potomkami tych zwierząt są dzisiejsze półdzikie, mocno włochate rasy wciąż hodowane na szkockich wyspach. Drugi raz dokonano tego między VIII a VI tysiącleciem p.n.e. w południowo-zachodniej Azji, na terenie dzisiejszego Iraku i Iranu, prawdopodobnie jeszcze przed rozpoczęciem osiadłego życia w epoce brązu.

Genetyka edytuj

Genom owcy został rozpoznany w 2014 r. przez międzynarodowy zespół badaczy, po ośmiu latach badań. Pozwoliło to ustalić, że linie ewolucyjne owiec i kóz rozdzieliły się zaledwie 4 miliony lat temu. W efekcie archeolodzy analizujący kości zwierzęce wydobywane na wielu stanowiskach mają trudności z rozróżnianiem szczątków owcy i kozy i w opisach określają je jako „koza-owca”[4].

Liczba owiec na świecie edytuj

W 2013 światowe pogłowie owiec wynosiło około 1,17 mld sztuk, dla porównania w 2003 było to blisko 1,06 mld sztuk[5]. W 2013 najwięcej owiec utrzymywano w Azji – 44,9% światowego pogłowia (w samych Chinach 15,8% światowego pogłowia), na drugim miejscu była Afryka – 27,7%. W Europie utrzymywano wówczas 11,11% światowego pogłowia, najwięcej w Wielkiej Brytanii, Rosji, Hiszpanii, Grecji, Rumunii i Francji[6]. Oprócz owiec żyjących jako zwierzęta gospodarcze istnieją też populacje introdukowane lub zdziczałe, obecne były albo są na niektórych wyspach wszystkich oceanów oraz w niektórych terenach kontynentalnych[7].

 
Tab. 1

Liczba owiec w Polsce edytuj

Populacja owiec w czerwcu 2014 r. wyniosła 222,8 tys. sztuk i w porównaniu ze stanem w czerwcu ubiegłego roku zmniejszyła się o 10,7%, w tym liczebność maciorek owczych spadła o 1,5%[8]. W Polsce od 1990 r. odnotowano drastyczne zmniejszenie się liczby utrzymywanych owiec. Obecne pogłowie owiec stanowi zaledwie około 5% pogłowia z lat 80. Z tego powodu od kilku lat zgodnie z trendami światowymi i równolegle do działań na poziomie Unii Europejskiej wprowadzane są dodatkowe krajowe programy pomocowe mające na celu podtrzymanie i przywrócenie stanu pogłowia tych zwierząt. W rejonach, gdzie od wieków istniała tradycja hodowli owiec, pomoc finansowa udzielana jest także na poziomie regionalnym.

Hodowla i wykorzystanie edytuj

 
Wypas owiec na Hali Boraczej w Beskidzie Żywieckim

Początkowo z owiec uzyskiwano jedynie skóry, mięso i mleko, obecnie również wełnę. Początkowo zwierzę hodowane na terenach górskich i stepowych rozpowszechniło się obecnie w różnorodnych biotopach na całym świecie. Owce są bardziej rozpowszechnione w chłodniejszym klimacie niż kozy.

  • masa maciorek (samic): 45–100 kg[9] (do 120 kg owce gisarskie)
  • masa baranów (samców, zwanych też trykami): 46–160[9] kg (do 190 kg owce gisarskie)
  • wysokość dorosłej owcy w kłębie 63–127 cm[9]
  • dojrzałość płciowa w wieku kilku miesięcy do jednego roku (zależy od rasy)
  • długość trwania ciąży: około 148 dni, rodzi się 1 lub 2 młode[9]
  • wykorzystywane gospodarczo zazwyczaj do 6. roku życia
  • średnia długość życia: około 12 lat[9]

Wymagania[10]:

  • Woda jest ważnym składnikiem pokarmowym w każdej diecie, dlatego istotne jest dostarczanie dużych ilości świeżej i czystej wody dla owiec. Śnieg może zastąpić wodę w miesiącach zimowych, ale owce będące 6 tygodni przed wykotem muszą mieć codzienny dostęp do świeżej wody.
  • Owce wymagają niewielkiego schronienia, ponieważ mają wełnę, która je izoluje. Mają tendencję do korzystania z naturalnych wiatrochronów takich jak drzewa, krzewy i wzgórza. Jeśli owce znajdują się w otwartym polu bez naturalnych wiatrochronów, wskazane jest skonstruowanie takiej ochrony. Proste parawany, takie jak duże okrągłe bale z siana czy słomy lub podajniki siana działają dobrze. Inną opcją jest instalacja na stałe parawanów, takich jak arkusze sklejki lub blachy zakotwiczone w gruncie.

Nazewnictwo zootechniczne poszczególnych grup owiec edytuj

  • maciorka – dorosła samica owcy użytkowana rozpłodowo[11];
  • baran (tryk) – dorosły samiec użytkowany rozpłodowo[11];
  • jagnię – młoda owca[11];
  • skop – wykastrowany samiec owcy, przeznaczony na opas[11].

Niektóre rasy edytuj

Znaczenie kulturowe edytuj

 
Owca domowa, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)[13]

Od wieków owce były związane z wieloma kulturami, szczególnie w obszarze śródziemnomorskim i w Walii, gdzie były podstawowym zwierzęciem hodowlanym.

Owca ma też wiele znaczeń symbolicznych w starożytnej sztuce, tradycji i kulturze. W judaizmie występuje wiele odniesień do tego zwierzęcia, między innymi Baranek Paschalny. Chrześcijaństwo używa wielu ilustracji związanych z owcami. Między innymi: Dobry Pasterz jako jedno z określeń Chrystusa; biskupi pastorał (kształt i znaczenie łacińskie), lew spoczywający z owcą. W Grecji tradycyjnie spożywa się danie z Baranka Paschalnego na święto Wielkiejnocy. Owce mają również znaczenie w kulturze arabskiej. W Biblii pasterzami byli: Abraham, Jakub, Mojżesz i król Dawid.

Baran to jeden z dwunastu znaków zodiaku.

Owce w kulturze polskiej[14]:
Lud wielkopolski powszechnie wierzył, a niektóre z tych przesądów na mniejszych wsiach trwają do dziś, że na Gromniczną (2 lutego) nie wolno nikomu pokazywać owcy i należy chronić ją przed światłem. W związku z tym owczarze zamykali szczelnie owczarnie, zasłaniali przed światłem i ludźmi okna oraz zatykali wszelkie dziury, by słońce nie dostało się do jej wnętrza. Czynili tak, bo w ich przekonaniu słońce wyrządza więcej szkody w stadzie niż wilk. Wierzono też, że jeżeli 2 lutego świeci słońce, to będzie mokry rok i mało korzyści z pastwisk.

Starzy owczarze twierdzili, że największe szczęście w owczarni przynosili Żydzi skupujący wełnę oraz skóry. Opowiadano, że wystarczyło, aby kupiec pochodzenia żydowskiego pogłaskał owcę lub pochwalił owczarza, a już owce lepiej się rozmnażały i złe nie miało do nich dostępu. Jeszcze przed I wojną światową owczarze bardzo chętnie udzielali noclegu handlarzom żydowskim, aby zapewnić sobie pomyślność w hodowli. Szczytem wszystkiego był dopiero stały związek z Żydem. Dlatego też owczarze wykopywali szczątki zmarłych handlarzy i przechowywali ich szkielety w stodole lub owczarni[15].

W kosmologii ludowej także znajdujemy liczne informacje dotyczące roli zwierząt w kulturze ludowej. Przytoczone tutaj przykłady pochodzą z XIX- wiecznej wsi wielkopolskiej. Dodatkowo przepowiadając pogodę bardzo często mówiono: „Na Nowy Rok przybywa dnia na barani skok. A gdy na Gromniczną pada, to na pewno owczarz właśnie w danym roku wypędzi owce na pastwisko”.

W niektórych regionach Wielkopolski starodawnym zwyczajem ofiarowywał ojciec chrzestny na wiązarek (chrzest) parkę małych jagniąt. Jeszcze 40 lat temu obiecywano swatowi jagnię za dobry ożenek. Dodatkowo owce miały także zastosowanie w lecznictwie ludowym. Na przeziębienie lub na chore płuca podawano tłuszcz barani wraz z gorącym mlekiem[14].

Współcześnie owca nadal dostarcza gospodarstwu chłopskiemu pożywienia i odzieży, lecz zawód owczarza nie jest już otoczony taką estymą. Dodatkowo po licznych przeobrażeniach społeczno-gospodarczych współczesne owczarstwo ludowe pozbawione zostało zupełnie dawnych archaizmów kulturowych. Co prawda, tu i ówdzie do naszych czasów, zwłaszcza na zachodzie i wschodzie kraju, zachowały się dawne praktyki zabobonne, ale wyłącznie w szczątkowej formie i nie spełniają już tak dużej roli jak dawniej.

  •  
    Jagnięta
  •  
    Owce jedzące trawę
  •  
    Owca islandzka
  •  
    Owce w górach
  •  
    Rogaty baran rasy dorset horn

Przypisy edytuj

  1. ↑ Ovis aries, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 614. ISBN 978-83-88147-15-9.
  3. ↑ Zwierzęta na zamówienie, Rzeczpospolita, 6.05.2009 r.
  4. ↑ Wełniana genetyka rozpoznana, Rzeczpospolita, 10 czerwca 2014.
  5. ↑ FAO Statistical Pocketbook. World food and agriculture. FAO, 2015, s. 30. ISBN 978-92-5-108802-9.
  6. ↑ B. Skapetas & M. Kalaitzidou. Current status and perspectives of sheep sector in the world. „Livestock Research for Rural Development”. 29 (2), 2019. 
  7. ↑ Amanda Page, Win Kirkpatrick & Marion Massam: ISKASSESSMENTFORAUSTRALIA–DomesticSheep(Ovisaries)(Linnaeus,1758). Department Agriculture and Food. Government of Western Australia, luty 2009. [dostęp 2019-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 kwietnia 2016)].
  8. ↑ Pogłowie bydła i owiec według stanu w czerwcu 2014 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2016-01-26]. (pol.).
  9. ↑ a b c d e José R. Castelló: Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. Princeton University Press, 2016, s. 401–402.
  10. ↑ Dave Thomas, Guide to raising healthy sheep [online], 1 września 2008 [zarchiwizowane z adresu 2011-09-17].
  11. ↑ a b c d praca zbiorowa: Zootechniczny słownik encyklopedyczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1965, s. 205, 305, 406, 539, 614.
  12. ↑ Charakterystyka ras – Owca świniarka. [dostęp 2014-03-20].
  13. ↑ Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
  14. ↑ a b J. Burszta: „Kultura Ludowa Wielkopolski”. T. 1. Poznań: 1960, s. 178, 212.
  15. ↑ K. Moszyński, „Kultura duchowa Słowian”, t. II, cz. I, Warszawa 1967, s. 542.

Bibliografia edytuj

  • Fritz Haring: Hodowla owiec. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1980. ISBN 83-0900-265-3.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Owca_domowa&oldid=72988249”