Baryt

To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 12 lis 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Baryt (gr. baros – „ciężki”, chodzi o charakterystyczną dla barytu gęstość; dawniej także jako szpat ciężki, szpat boloński) – minerał z gromady siarczanów (siarczan baru).

Baryt
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy

kamień boloński, szpat ciężki, szpat boloński

Skład chemiczny

BaSO4

Twardość w skali Mohsa

3–3,5

Przełam

nierówny, kruchy

Łupliwość

doskonała i dobra w dwóch kierunkach

Układ krystalograficzny

rombowy

Gęstość

4,3–4,6 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

biała, szarawa, żółtawa do brunatnej, niebieska, zielona, czerwonawa

Rysa

biała

Połysk

szklisty, często tłusty lub jedwabisty

Właściwości

edytuj
 
Struktura barytu
  • kryształy o pokroju tabliczkowym
  • Dyspersja: 0,016
  • Pleochroizm: wyraźny
  • Luminescencja: w zakresie bliskiego UV świecenie białe, niebieskozielone i szare; w zakresie dalekiego UV świecenie bladozielone, białoróżowe, kremowobiałe i żółtozielone

Rozpuszcza się tylko w stężonym, gorącym kwasie siarkowym. Jest trudno topliwy.

Występowanie

edytuj

Minerał rozpowszechniony w żyłowych utworach hydrotermalnych niskich temperatur.

Miejsca występowania: USA (Kolorado, Dakota Południowa, Connecticut): duże i dobrze wykształcone kryształy, nadające się do szlifowania, Wielka Brytania (Kumbria, Kornwalia, Westmoreland), Niemcy (Schwarzwald, Hesja, Harz, Westfalia), Rosja (Ural, Kaukaz), Francja Masyw Centralny.

W Polsce występuje w okolicach Boguszowa-Gorców, w rejonie Stanisławowa na Pogórzu Kaczawskim, w Górach Świętokrzyskich, w okolicach Machowa i Tarnobrzega, w Dolinie Kościeliskiej (Tatry).

Konotacje historyczne

edytuj

W 1630 roku pochodzący z Bolonii włoski szewc i alchemik Vincenzo Cascariolo badał występujące w okolicach miasta „kamienie”. W trakcie ogrzewania zauważył, że rozgrzany minerał emitował światło widoczne w ciemności. Badany minerał nazywano „kamieniem bolońskim”[1]. Cascariolo nieświadomie otrzymał fosforescencyjny siarczek baru[1][2].

Niezwykłe „kamienie bolońskie”, dziś określane jako konkrecje barytowe, stanowiły przez długi czas ciekawostkę na miarę europejską[3]. Temat ten został opisany przez wielu naukowców w XVII-wiecznych Włoszech, takich jak Galileusz, Licetiusz(inne języki), Giulio Cesare La Galla(inne języki) czy Ovidio Montalbani(inne języki)[1].

Wspomniał o nich również Johann Wolfgang Goethe w swej wydanej w 1774 r. powieściCierpienia młodego Wertera”: Opowiadano mi o bolońskim kamieniu, który, jeśli się go położy w słońcu, przyciąga promienie słoneczne i chwilę w nocy świeci[4]. Sam autor zapoznał się osobiście z tym minerałem podczas pobytu w Bolonii w trakcie swej włoskiej podróży w 1786 r.[5] W notatkach z tej eskapady, wydanych później pt. „Podróż włoska” (oryg. „Italianische Reise”) pisał: Pojechałem konno do Paderno, gdzie wydobywa się tak zwany szpat boloński. Lepi się z niego małe babki, które po wyprażeniu i wystawieniu na działanie światła świecą w ciemności. Tutejsi mieszkańcy nazywają je po prostu fosfori. (…) Ku mojej wielkiej radości znalazłem tam duże ilości poszukiwanego przeze mnie szpatu (…). Większe i mniejsze okazy, które znalazłem, są jajowate, najmniejsze zaś przybierają niezbyt wyraźną formę kryształów. Najcięższy kawałek, jaki wpadł mi w ręce, waży siedemnaście łutów. W tej samej glinie znalazłem luzem doskonałe kryształy. (…) Spakowałem ponad osiem funtów tego szpatu[6].

Dopiero Humphry Davy w 1808 roku odkrył metaliczny bar, jednak w postaci bardzo zanieczyszczonej. Czysty metaliczny pierwiastek udało się otrzymać dopiero w 1901 roku[7][martwy link].

Zastosowanie

edytuj
 
Sproszkowany baryt do sporządzania płuczki wiertniczej
  • Baryt to podstawowy surowiec do produkcji baru metalicznego i jego związków.
  • Ze względu na znaczną gęstość i nietoksyczność stosowany jako dodatek obciążający do płuczek wiertniczych.
  • W medycynie sproszkowany baryt, ze względu na pochłanianie przez niego promieniowania rentgenowskiego oraz na fakt, że nie wchłania się z przewodu pokarmowego, znajduje zastosowanie jako składnik środka cieniującego – papki barytowej w diagnostyce radiologicznej przewodu pokarmowego[3],[8].
  • BaO stosuje się w przemyśle chemicznym i materiałów ogniotrwałych.
  • BaCO3 – jako trutkę na gryzonie.
  • BaO2 – wykorzystywany jest do otrzymywania tlenu, wody utlenionej[8] i jako zapalnik do aluminiowych materiałów termitowych.
  • Wykorzystywany w przemyśle papierniczym i gumowym jako wypełniacz,
  • w przemyśle włókienniczym, chemicznym,
  • używany przy produkcji farb (biały pigment),
  • w budownictwie – jako dodatek do ciężkiego betonu, barytobetonu, gdzie zastępuje kruszywo, np. żwir; używany do budowy osłon przed promieniowaniem

Na ogół jest używany w celach dekoracyjnych.

  • ma duże znaczenie kolekcjonerskie.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Aldo Roda, Chemiluminescence and Bioluminescence: Past, Present and Future, Royal Society of Chemistry, 2011, s. 11-14, ISBN 978-1-84755-812-1 [dostęp 2024-11-12] (ang.).
  2. Philippe F. Smet i inni, Luminescence in Sulfides: A Rich History and a Bright Future, „Materials”, 3 (4), 2010, s. 2834, DOI10.3390/ma3042834, PMCIDPMC5445864 [dostęp 2024-11-12] (ang.).
  3. a b Ewa Pasieka, Jacek Lewandowski: Baryt – charakterystyka i zastosowanie w rentgenodiagnostyce [w:] "Inżynier i Fizyk Medyczny", kwiecień 2016 [1]
  4. Johann Wolfgang Goethe: Cierpienia młodego Wertera, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 1986 ISBN 83-05-11682-4 s. 58
  5. Mirosław J. Barański: Za Goethem do Bolonii [w:] „Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy” R. XXXVI, nr e-185 (381), marzec 2022, s. 26-28 [2]
  6. Goethe: Podróż włoska, tłum. Henryk Krzeczkowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980 ISBN 88-06-00129-X, s. 96-97
  7. Aleksander Szpakowski: Baryt, a co w tym takiego ciekawego…? [w:] Interstone [3]
  8. a b Jochen Gartz: Woda utleniona od A do Z, wyd. Vital, Białystok 2021 ISBN 978-83-8168-785-0 s. 19-20 [4]

Bibliografia

edytuj
  • H. Sylwestrzak "Baryt – kamień alchemików"
  • Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
  • Michał Sachanbiński: Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1984. ISBN 83-220-0199-1.
  • Ryszard Szepke: 1000 słów o atomie i technice jądrowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06723-6. (pol.).