Dakota Południowa

Dakota Południowa
State of South Dakota
	stan
	40. stan od 2 listopada 1889
Pieczęć	Flaga
	Dewiza: Under God the people rule
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Pierre
Kod ISO 3166-2	US-SD
Gubernator	Kristi Noem, Partia Republikańska
Powierzchnia	199 729 km²
Populacja (2020); • liczba ludności	; 886 667
• gęstość	4,44 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00; UTC-05:00
Języki urzędowe	angielski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Portal Stany Zjednoczone

Dakota Południowa (ang. South Dakota, wym. /ˌsaʊθ dəˈkoʊtə/ ⁱ) – stan w środkowo-północnej części Stanów Zjednoczonych, na obszarze Wielkich Równin. Sąsiaduje od północy ze stanem Dakota Północna, od zachodu z Montaną i Wyoming, od południa z Nebraską, od wschodu z Minnesotą i Iowa.

Według spisu z 2020 roku liczy 886,7 tys. mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych stanów w USA. Stolicą jest Pierre, a największym miastem Sioux Falls.

Nazwa stanu pochodzi od zamieszkujących tam Indian Dakota (Siuksów).

Symbole stanuEdytuj

Dewiza: Under God the People Rule (Z woli Bożej rządy ludu)
Przydomek: The Mount Rushmore (Stan Góry Rushmore)
Symbole: bażant, świerk z Czarnych Wzgórz, sasanka amerykańska, różowy kwarc, skrzypce.

HistoriaEdytuj

1743 – początek eksploracji obszarów przez Francuzów (Luis-Joseph Verendrye i Francois Verendrye)
1803 – obszar przeszedł na własność USA jako część Luizjany po jej zakupieniu od Francji
1804-1806 – Meriwether Lewis i William Clark penetrowali tereny
1817 – powstało Fort Pierre (pierwsze stałe osiedle białych)
1818 – zakupienie od Anglii północno-wschodniej części dzisiejszej Dakoty Północnej i Dakoty Południowej
1831 – do Fort Pierre po raz pierwszy dopłynął parowiec
1861 – utworzenie Terytorium Dakoty
1868 – na Terytorium Dakoty utworzony został Wielki Rezerwat Siuksów
1873 – do Dakoty Południowej dotarła kolej, a wraz z nią fala osadników
1874 – odkrycie złota w Górach Czarnych
25 czerwca 1876 – bitwa pomiędzy Indianami z plemienia Dakotów i kawalerią Stanów Zjednoczonych dowodzona przez pułkownika George'a Armstronga Custera nad Little BigHorn
1877 – podzielenie Terytorium Dakoty na dwie części – południową i północną
2 listopada 1889 – przyjęcie Dakoty Południowej do Unii (tego samego dnia do Unii została przyjęta Dakota Północna)
29 grudnia 1890 – masakra Siuksów nad potokiem Wounded Knee.

GeografiaEdytuj

Black Hills

Rapid City

Rzeźba terenu na ogół wyżynna, z głęboko wciętymi dolinami rzeki Missouri i jej dopływów. Na zachodzie Góry Czarne (ang. Black Hills) z najwyższym szczytem Harney Peak (2207 m n.p.m.). Znajduje się tam Kopalnia Homestake – największa niegdyś kopalnia złota w Ameryce Północnej, zamknięta w 2002 roku^[2].

Jest w dwóch strefach czasowych: UTC-06:00 i UTC-07:00.

KlimatEdytuj

Dakota Południowa leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego o kontynentalnej i suchej odmianie. Zimy są zimne i często mroźne, gdzie w wielu miejscach średnia dobowa może spaść do -12 °C. Lata są dość gorące co wiąże się z napływem gorących mas powietrza znad Meksyku. Średnie wartości letnie dochodzą do 32 °C. Średnie opady roczne około 500 mm. Najsuchsze regiony, leżące w południowo-zachodniej części stanu cechują się opadami rzędu od 150 do 300 mm rocznie, południowo-wschodnia część stanu to opady około 635 mm rocznie. Do częstych letnich zjawisk należą gwałtowne burze z silnym wiatrem. Czasami występuje gradobicie. Zimą zaś występują zawieje i zamiecie śnieżne^[3].

Główne rzeki: Missouri
Roślinność: prerie
Liczba hrabstw: 67
Największe hrabstwo: Minnehaha
Liczba parków stanowych: 13
5 największych miast: Sioux Falls, Rapid City, Aberdeen, Watertown, Brookings.

DemografiaEdytuj

Gęstość zaludnienia w Dakocie Południowej (w milach kwadratowych).

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Dakota Południowa liczy 886 667 mieszkańców, co oznacza wzrost o 72 487 (8,9%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[4]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,9% populacji, 24,5% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,2% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,5% ludności stanu stanowią kobiety^[5].

Rasy i pochodzenieEdytuj

Według danych z 2019 roku, 84,1% mieszkańców stanowiła ludność biała (81,5% nie licząc Latynosów), 8,6% to rdzenna ludność Ameryki, 2,8% miało rasę mieszaną, 2,4% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 1,3% to Azjaci, 0,23% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,7% ludności stanu^[6].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (34,4%), norweskiego (12,8%), irlandzkiego (9,4%), Siuksowie (6,8%), angielskiego (5,9%), „amerykańskiego” (4,5%) i holenderskiego (4,3%)^[6].

JęzykEdytuj

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są^[7]:

język angielski – 93,46%,
język hiszpański – 2,06%,
język dakota – 1,39%,
język niemiecki – 1,37%.

Katedra katolicka w Sioux Falls.

ReligiaEdytuj

W krajobrazie religijnym stanu dominują społeczności luterańskie (stworzone przez niemieckich i skandynawskich imigrantów), oraz katolicy.

Dane z 2014 r.^[8]:

protestanci – 57%:
- głównego nurtu – 32% (gł. Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce i Zjednoczony Kościół Metodystyczny),
- ewangelikalni – 25% (gł. Kościół Luterański Synodu Missouri, bezdenominacyjni, baptyści, uświęceniowcy, zielonoświątkowcy i huteryci),
katolicy – 22%,
brak religii – 18% (w tym: 4% agnostycy i 3% ateiści),
inne religie – 3% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, bahaiści, prawosławni, żydzi, buddyści, unitarianie uniwersaliści i scjentyści^[9]).

GospodarkaEdytuj

Kombajn John Deere podczas żniw w Dakocie Południowej, w 2006 roku.

Rolnictwo jest kluczowym sektorem gospodarki Dakoty Południowej, podobnie jak bionauka, usługi biznesowe i profesjonalne, rekreacja na świeżym powietrzu, oraz przemysł naftowy i gazowy. Stan ma również rozwijający się przemysł turystyczny, a do ulubionych atrakcji należą góra Mount Rushmore i Park Narodowy Badlands^[10]. Produkcja obejmuje maszyny, chemikalia, wyroby metalowe i sprzęt transportowy^[11].

RolnictwoEdytuj

Dziewięć dziesiątych powierzchni stanu pokrywają uprawy lub pastwiska. Prawie dwie piąte gospodarki rolnej stanu opiera się na hodowli bydła i świń. Dakota Południowa jest jednym z dziesięciu największych producentów kukurydzy w kraju, a obfite uprawy kukurydzy są częściowo wykorzystywane do tworzenia biopaliw^[11].

ZasobyEdytuj

Black Hills bogate są w minerały ze złożami złota, srebra , miedzi i ołowiu. W zachodniej części stanu znajdują się także skromne stanowe rezerwy ropy naftowej i gazu ziemnego^[11].

EnergiaEdytuj

Cztery z sześciu głównych zapór hydroelektrycznych na rzece Missouri znajdują się w Dakocie Południowej^[11]. Hydroelektrownie mają największy udział w produkcji energii elektrycznej w stanie (około połowy w 2020 roku). Pozostała produkcja pochodzi prawie w całości z wiatru, węgla i gazu ziemnego. Dakota Południowa nie posiada żadnych elektrowni jądrowych^[11].

UczelnieEdytuj

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06].
↑ Sanford Lab Homestake Visitor Center, Deadwood [dostęp 2021-11-16] (ang.).
↑ Precipitation Normals (1971–2000) (ang.). South Dakota State University. [dostęp 2008-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)].
↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .
↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: South Dakota; UNITED STATES, census.gov [dostęp 2021-11-16] (ang.).
↑ ^a ^b 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02), data.census.gov [dostęp 2021-11-16] .
↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-19] .
↑ Adults in South Dakota. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2021-11-16].
↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
↑ Overview of South Dakota, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis, www.eia.gov [dostęp 2022-05-01] .

BibliografiaEdytuj

Encyklopedia Geograficzna Świata: Ameryka Północna. Wydawnictwo OPRES Kraków 199 ISBN 83-85909-20-6

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06].

[2] Sanford Lab Homestake Visitor Center, Deadwood [dostęp 2021-11-16] (ang.).

[test-3] Precipitation Normals (1971–2000) (ang.). South Dakota State University. [dostęp 2008-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)].

[4] Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .

[:0-5] U.S. Census Bureau QuickFacts: South Dakota; UNITED STATES, census.gov [dostęp 2021-11-16] (ang.).

[:1-6] 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02), data.census.gov [dostęp 2021-11-16] .

[7] Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-19] .

[8] Adults in South Dakota. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2021-11-16].

[9] State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].

[10] Overview of South Dakota, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-05-01] (ang.).

[:2-11] U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis, www.eia.gov [dostęp 2022-05-01] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]