Montana

stan w Stanach Zjednoczonych

Montana (wymowa:/mɒnˈtænə/) – stan w zachodniej części Stanów Zjednoczonych, przy granicy z Kanadą. W 2012 roku osiągnął 1 milion mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych.

Montana
State of Montana
stan
41. stan od 8 listopada 1889
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Złoto i srebro (Oro y plata)
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Helena

Kod ISO 3166-2

US-MT

Gubernator

Greg Gianforte (R)

Powierzchnia

380 831 km²[1]

Populacja (2022)
• liczba ludności


1 122 867[2]

• gęstość

2,98 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Strona internetowa

Nazwa prawdopodobnie pochodzi od hiszpańskiego słowa montaña, które znaczy „góra”. Chociaż Montana kojarzona jest przede wszystkim z położonymi na jej obszarze górami, około 60% terytorium stanu pokrywa preria, wchodząca w skład Wielkich Równin. Region nazywany jest „Stanem Skarbów” (Treasure State) ze względu na jego ogromne bogactwo mineralne[3], a także „Krainą lśniących gór” (Land of the Shining Mountains) i „Krainą wielkiego nieba” (Big Sky Country). Montana jest czwartym co do wielkości stanem Stanów Zjednoczonych, co w połączeniu ze stosunkowo małym zaludnieniem plasuje ją wśród regionów o wyjątkowo niskiej gęstości zaludnienia. Gospodarka Montany bazuje na rolnictwie, górnictwie i przemyśle drzewnym. Duże znaczenie ma także rozwinięta turystyka. W Montanie znajduje się Park Narodowy Glacier oraz północny, niewielki fragment Parku Narodowego Yellowstone. Przez stan przechodzi wododział kontynentalny Ameryki[4].

Historia edytuj

Montana stała się integralną częścią Stanów Zjednoczonych 26 maja 1864. W 1889 r., kiedy stała się 41. stanem USA, słynęła z hodowli bydła i zaczęła wyłaniać się jako jeden z wiodących ośrodków wydobycia miedzi w kraju[3].

Montana była ostatnim silnym punktem oporu Indian przed kolonizatorami z Europy.

Montana była pierwszym stanem, który wybrał kobietę do Kongresu. Jeannette Rankin została wybrana w 1916, a następnie ponownie w 1940 i była jedynym członkiem Kongresu, który głosował przeciwko udziałowi USA w obu wojnach światowych[5].

Geografia edytuj

 
St. Mary Lake w Parku Narodowym Glacier
 
Góra Chief Mountain była przez Indian uważana za świętą.

Z powierzchnią równą 376 978 km², Montana jest czwartym co do wielkości stanem Stanów Zjednoczonych (po Alasce, Teksasie i Kalifornii). Montana graniczy od północy z kanadyjskimi prowincjami Kolumbia Brytyjska, Alberta oraz Saskatchewan, od wschodu z Dakotą Północną i Dakotą Południową, od południa z Wyoming, od południowego zachodu i zachodu z Idaho.

Na zachodzie stanu dominują wysokie, skaliste góry, stanowiące część wododziału kontynentalnego Ameryki, zaś na wschodzie rozległe równiny. Góry leżące w Montanie należą do Gór Skalistych, a właściwie ich północnej części (ang. Northern Rocky Mountains). Najwyższy szczyt na terenie stanu to Granite Peak (3901 m n.p.m.)[6]. Główne rzeki Montany to Missouri, Milk, Flathead i Yellowstone. Największym jeziorem jest Fort Peck Lake.

W Montanie znajduje się kilka rezerwatów indiańskich:

  • Fort Peck Indian Reservation
  • Northern Cheyenne Indian Reservation
  • Crow Indian Reservation
  • Rocky Boys Indian Reservation
  • Blackfeet Indian Reservation
  • Flathead Indian Reservation


Miasta edytuj

Na terenie stanu Montana znajduje się 128 miast (city lub town), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, osiem powyżej 10 000 mieszkańców, a 57 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[7].

Lista miast zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.)[7]:

Demografia edytuj

 
Gęstość zaludnienia w 2010 r. (w milach kwadratowych).

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Montana liczy 1 084 225 mieszkańców, co oznacza wzrost o 94 810 (9,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Przyrost ludności jest powyżej średniej krajowej, która wynosi 7,4%[8]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,3% populacji, 21,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 19,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,4% ludności stanu stanowią kobiety[2].

Język edytuj

W użyciu są głównie: język angielski (95,35%), język hiszpański (1,35%) i język niemiecki (1,0%)[9].

Rasy i pochodzenie edytuj

Według danych z 2019 roku, 88,0% mieszkańców stanowiła ludność biała (85,8% nie licząc Latynosów), 6,3% to rdzenna ludność Ameryki, 3,4% miało rasę mieszaną, 0,8% to Azjaci, 0,7% to Afroamerykanie, 0,02% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,8% ludności stanu[10].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (23,9%), irlandzkiego (14,0%), angielskiego (10,8%) i norweskiego (8,3%). Obecne są także duże grupy (ponad 10 tys.) osób pochodzenia „amerykańskiego”, francuskiego, europejskiego (nieokreślonego), włoskiego, szwedzkiego, szkockiego, meksykańskiego, polskiego, holenderskiego, szkocko–irlandzkiego, skandynawskiego i duńskiego[11].

Religia edytuj

 
Kościół luterański w Livingston.

Dane z 2014 r.[12]:

Północny obszar wzdłuż granicy z Kanadą został zasiedlony przez niemieckich huterytów. Pozostało kilkadziesiąt ich społeczności, w których powszechnie mówi się po niemiecku[3].

Gospodarka edytuj

Montana znana jest z obfitych zasobów naturalnych i mineralnych, w tym węgla (30% zasobów USA), miedzi, złota, manganu, szafiru, srebra, ołowiu, ropy i cynku[5].

Dawna odkrywkowa kopalnia miedzi jest obecnie jedną z atrakcji turystycznych. Obok parków narodowych, turystów przyciąga także Szlak Dinozaurów Montany, który obejmuje liczne muzea.

Rolnictwo edytuj

Bydło i pszenica pozostają głównymi towarami Montany i razem stanowią trzy czwarte wpływów gotówkowych Montany z rolnictwa. Montana zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem produkcji soczewicy i certyfikowanej ekologicznej pszenicy oraz drugie lub trzecie (w zależności od roku) miejsce w kategorii pszenicy jarej, durum, jęczmienia, siemienia lnianego i krokosza barwierskiego. Montana plasuje się również w pierwszej dziesiątce stanów pod względem produkcji miodu, cieląt wołowych, pszenicy ozimej, siana z lucerny, fasoli garbanzo, owiec i jagniąt, oraz buraków cukrowych[14].

Informacje dodatkowe edytuj

Przypisy edytuj

  1. State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)]. (ang.).
  2. a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Montana, www.census.gov [dostęp 2023-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-20] (ang.).
  3. a b c Montana, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-03-21] (ang.).
  4. Continental Divide, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  5. a b Lauren Favre, 10 Things to Know About Montana, US News, 2019 [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-23].
  6. Granite Peak, Geographic Names Information System (GNIS) [dostęp 2019-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-13] (ang.).
  7. a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-22]. (ang.).
  8. Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020, 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2023-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-26].
  9. Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  10. 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05), data.census.gov [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-26].
  11. 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP02), data.census.gov [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-26].
  12. Adults in Montana. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-16)].
  13. State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-17)].
  14. Montana Department of Agriculture, NASDA [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-18] (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj