Montana
Montana (wymowa:/mɒnˈtænə/) – stan w zachodniej części Stanów Zjednoczonych, przy granicy z Kanadą. W 2012 roku osiągnął 1 milion mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych. Nazywany jest Treasure State (Stan Skarbów) ze względu na jego ogromne bogactwo mineralne[3].
| stan | |||||
| 41. stan od 8 listopada 1889 | |||||
| |||||
| Dewiza: Złoto i srebro (Oro y plata) | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
US-MT | ||||
| Gubernator | |||||
| Powierzchnia |
380 831 km²[1] | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
2,39 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie USA
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Portal  Stany Zjednoczone
| |||||
Nazwa prawdopodobnie pochodzi od hiszpańskiego słowa „montaña”, które znaczy „góra”. Chociaż Montana kojarzona jest przede wszystkim z położonymi na jej obszarze górami, około 60% terytorium stanu pokrywa preria, wchodząca w skład Wielkich Równin. Region nazywany jest Stanem Skarbów, Krainą lśniących gór i Krainą wielkiego nieba. Montana jest czwartym co do wielkości stanem Stanów Zjednoczonych, co w połączeniu ze stosunkowo małym zaludnieniem plasuje ją wśród regionów o wyjątkowo niskiej gęstości zaludnienia. Gospodarka Montany bazuje na rolnictwie, górnictwie i przemyśle drzewnym. Duże znaczenie ma także rozwinięta turystyka. W Montanie znajduje się Park Narodowy Glacier oraz północny, niewielki fragment Parku Narodowego Yellowstone. Przez stan przechodzi wododział kontynentalny Ameryki[4].
HistoriaEdytuj
Montana stała się integralną częścią Stanów Zjednoczonych 26 maja 1864. W 1889 r., kiedy stała się 41. stanem USA, słynęła z hodowli bydła i zaczęła wyłaniać się jako jeden z wiodących ośrodków wydobycia miedzi w kraju[3].
Montana była ostatnim silnym punktem oporu Indian przed kolonizatorami z Europy.
Montana była pierwszym stanem, który wybrał kobietę do Kongresu. Jeannette Rankin została wybrana w 1916, a następnie ponownie w 1940 i była jedynym członkiem Kongresu, który głosował przeciwko udziałowi USA w obu wojnach światowych[5].
GeografiaEdytuj
Z powierzchnią równą 376 978 km², Montana jest czwartym co do wielkości stanem Stanów Zjednoczonych (po Alasce, Teksasie i Kalifornii). Montana graniczy od północy z kanadyjskimi prowincjami Kolumbia Brytyjska, Alberta oraz Saskatchewan, od wschodu z Dakotą Północną i Dakotą Południową, od południa z Wyoming, od południowego zachodu i zachodu z Idaho.
Na zachodzie stanu dominują wysokie, skaliste góry, stanowiące część wododziału kontynentalnego Ameryki, zaś na wschodzie rozległe równiny. Góry leżące w Montanie należą do Gór Skalistych, a właściwie ich północnej części (ang. Northern Rocky Mountains). Najwyższy szczyt na terenie stanu to Granite Peak (3901 m n.p.m.)[6]. Główne rzeki Montany to Missouri, Milk, Flathead i Yellowstone.
W Montanie znajduje się kilka rezerwatów indiańskich:
- Fort Peck Indian Reservation
- Northern Cheyenne Indian Reservation
- Crow Indian Reservation
- Rocky Boys Indian Reservation
- Blackfeet Indian Reservation
- Flathead Indian Reservation
Większe miastaEdytuj
| Lp. | Miasto | Hrabstwo | Liczba mieszkańców (2019)[7] | ||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Billings | Yellowstone | 109 577 | ||
| 2 | Missoula | Missoula | 75 516 | ||
| 3 | Great Falls | Cascade | 58 434 | ||
| 4 | Bozeman | Gallatin | 49 831 | ||
| 5 | Butte | Silver Bow | 34 207 | ||
| 6 | Helena | Lewis i Clark | 33 124 | ||
| 7 | Kalispell | Flathead | 24 565 |
DemografiaEdytuj
Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Montana liczy 989 415 mieszkańców, co oznacza wzrost o 87 220 (9,7%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,0% populacji, 21,8% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,6% ludności stanu stanowią kobiety[8].
JęzykEdytuj
W użyciu są głównie: język angielski (95,35%), język hiszpański (1,35%) i język niemiecki (1,0%)[9].
Rasy i pochodzenieEdytuj
Według danych z 2019 roku, 88,0% mieszkańców stanowiła ludność biała (85,8% nie licząc Latynosów), 6,3% to rdzenna ludność Ameryki, 3,4% miało rasę mieszaną, 0,8% to Azjaci, 0,7% to Afroamerykanie, 0,02% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 3,8% ludności stanu[10].
Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (23,9%), irlandzkiego (14,0%), angielskiego (10,8%) i norweskiego (8,3%). Obecne są także duże grupy (ponad 10 tys.) osób pochodzenia „amerykańskiego”, francuskiego, europejskiego (nieokreślonego), włoskiego, szwedzkiego, szkockiego, meksykańskiego, polskiego, holenderskiego, szkocko–irlandzkiego, skandynawskiego i duńskiego[11].
ReligiaEdytuj
1.JPG)
Dane z 2014 r.[12]:
- chrześcijaństwo – 65%:
- ewangelikalni – 28% (gł. baptyści, luteranie i zielonoświątkowcy),
- katolicy – 17%,
- protestanci głównego nurtu – 14% (gł. metodyści i luteranie),
- mormoni – 4%,
- pozostali – 2% (gł. świadkowie Jehowy i prawosławni),
- brak religii – 30% (w tym: 5% agnostycy i 4% ateiści),
- religie Indian – 2%,
- pozostałe religie – 3% (w tym: buddyści, żydzi, bahaiści, unitarianie uniwersaliści i muzułmanie[13]).
Północny obszar wzdłuż granicy z Kanadą został zasiedlony przez niemieckich huterytów. Pozostało kilkadziesiąt ich społeczności, w których powszechnie mówi się po niemiecku[3].
GospodarkaEdytuj
Montana znana jest z obfitych zasobów naturalnych i mineralnych, w tym węgla (30% zasobów USA), miedzi, złota, manganu, szafiru, srebra, ołowiu, ropy i cynku[5].
RolnictwoEdytuj
Bydło i pszenica pozostają głównymi towarami Montany i razem stanowią trzy czwarte wpływów gotówkowych Montany z rolnictwa. Montana zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem produkcji soczewicy i certyfikowanej ekologicznej pszenicy oraz drugie lub trzecie (w zależności od roku) miejsce w kategorii pszenicy jarej, durum, jęczmienia, siemienia lnianego i krokosza barwierskiego. Montana plasuje się również w pierwszej dziesiątce stanów pod względem produkcji miodu, cieląt wołowych, pszenicy ozimej, siana z lucerny, fasoli garbanzo, owiec i jagniąt, oraz buraków cukrowych[14].
Informacje dodatkoweEdytuj
- W Montanie występuje największa w Stanach Zjednoczonych populacja niedźwiedzi grizzly.
- Symbole Montany:
- Gatunek drzew: sosna
- Gatunek zwierząt: niedźwiedź grizzly
- Gatunek ptaków: skowronek
- Gatunek ryb: pstrąg
PrzypisyEdytuj
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. (ang.).
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Montana Population estimates, U.S. Department of Commerce [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ a b c Montana, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2021-03-21] (ang.).
- ↑ Continental Divide, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2018-01-18] (ang.).
- ↑ a b Lauren Favre, 10 Things to Know About Montana, US News, 2019 [dostęp 2021-03-21].
- ↑ Granite Peak, Geographic Names Information System (GNIS) [dostęp 2019-11-23] (ang.).
- ↑ Biggest Cities in Montana – 2020 Population Data, www.biggestuscities.com [dostęp 2021-03-21].
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Montana; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-01-26] (ang.).
- ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-26].
- ↑ 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05), data.census.gov [dostęp 2021-03-21].
- ↑ 2019: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP02), data.census.gov [dostęp 2021-03-21].
- ↑ Adults in Montana. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16].
- ↑ Montana Department of Agriculture, NASDA [dostęp 2021-03-21] (ang.).