Wikipedia

Montana

stan w Stanach Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Montana (wymowa:/mɒnˈtænə/ⓘ) – stan w zachodniej części Stanów Zjednoczonych, przy granicy z Kanadą. W 2012 roku osiągnął 1 milion mieszkańców i jest jednym z najsłabiej zaludnionych. W Montanie jest ponad dwukrotnie więcej krów niż ludzi (dane z 2019)[3]. Z powierzchnią nieco większą od powierzchni Polski, jest czwartym co do wielkości stanem USA.

Montana
State of Montana
stan
41. stan od 8 listopada 1889
Ilustracja
Zorza polarna w Montanie (maj 2024)
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Złoto i srebro (Oro y plata)
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Helena

Kod ISO 3166-2

US-MT

Gubernator

Greg Gianforte (R)

Powierzchnia

380 831 km²[1]

Populacja (2024)
• liczba ludności


1 137 233[2]

• gęstość

3,02 os./km²

Strefa czasowa

UTC-07:00
UTC-06:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Nazwa prawdopodobnie pochodzi od hiszpańskiego słowa montaña, które znaczy „góra”. Chociaż Montana kojarzona jest przede wszystkim z położonymi na jej obszarze górami, około 60% terytorium stanu pokrywa preria, wchodząca w skład Wielkich Równin. Region nazywany jest „Stanem Skarbów” (Treasure State) ze względu na jego ogromne bogactwo mineralne[4], a także „Krainą lśniących gór” (Land of the Shining Mountains) i „Krainą wielkiego nieba” (Big Sky Country). Zróżnicowana gospodarka Montany historycznie bazuje na rolnictwie, górnictwie i przemyśle drzewnym. W XXI wieku na znaczeniu zyskały usługi, finanse, nieruchomości, czy turystyka. W Montanie znajduje się Park Narodowy Glacier oraz północny, niewielki fragment Parku Narodowego Yellowstone. Przez stan przechodzi wododział kontynentalny Ameryki[5].

Stan posiada najwyższy odsetek białych społeczności nielatynoskich i najniższy imigrantów (spoza USA), na Zachodzie Stanów Zjednoczonych. Ponadto w Montanie żyje 12 plemion indiańskich, skupionych w siedmiu rezerwatach[6].

Historia

edytuj

Montana stała się integralną częścią Stanów Zjednoczonych 26 maja 1864. W 1889 r., kiedy stała się 41. stanem USA, słynęła z hodowli bydła i zaczęła wyłaniać się jako jeden z głównych ośrodków wydobycia miedzi w kraju[4].

Montana była ostatnim silnym punktem oporu Indian przed kolonizatorami z Europy.

Montana była pierwszym stanem, który wybrał kobietę do Kongresu. Jeannette Rankin została wybrana w 1916, a następnie ponownie w 1940 i była jedynym członkiem Kongresu, który głosował przeciwko udziałowi USA w obu wojnach światowych[3].

Geografia

edytuj
 
St. Mary Lake w Parku Narodowym Glacier
 
Góra Chief Mountain była przez Indian uważana za świętą.

Z powierzchnią równą 376 978 km², Montana jest czwartym co do wielkości stanem Stanów Zjednoczonych (po Alasce, Teksasie i Kalifornii). Montana graniczy od północy z kanadyjskimi prowincjami Kolumbia Brytyjska, Alberta oraz Saskatchewan, od wschodu z Dakotą Północną i Dakotą Południową, od południa z Wyoming, od południowego zachodu i zachodu z Idaho.

Na zachodzie stanu dominują wysokie, skaliste góry, stanowiące część wododziału kontynentalnego Ameryki, zaś na wschodzie rozległe równiny. Góry leżące w Montanie należą do Gór Skalistych, a właściwie ich północnej części (ang. Northern Rocky Mountains). Najwyższy szczyt na terenie stanu to Granite Peak (3901 m n.p.m.)[7]. Główne rzeki Montany to Missouri, Milk, Flathead i Yellowstone. Największym jeziorem jest Fort Peck Lake.

W Montanie znajduje się kilka rezerwatów indiańskich:

  • Fort Peck Indian Reservation
  • Northern Cheyenne Indian Reservation
  • Crow Indian Reservation
  • Rocky Boys Indian Reservation
  • Blackfeet Indian Reservation
  • Flathead Indian Reservation


Miasta

edytuj
 
Największe miasta w stanie Montana, powyżej 7500 mieszkańców (2021)[8]

Na terenie stanu Montana znajduje się 128 miast (city lub town), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 100 000, osiem powyżej 10 000 mieszkańców, a 57 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[8].

Lista miast zamieszkanych przez 500 lub więcej osób (2021 r.)[8]:

Demografia

edytuj
 
Gęstość zaludnienia w 2010 r. (w milach kwadratowych).

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Montana liczy 1 084 225 mieszkańców, co oznacza wzrost o 94 810 (9,6%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010. Przyrost ludności jest powyżej średniej krajowej, która wynosi 7,4%[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,3% populacji, 21,3% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 19,6% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,4% ludności stanu stanowią kobiety[2].

W latach 2013–2022 Montana odnotowała migrację netto ok. 123 tys. osób[10]. Według szacunków federalnej agencji demograficznej z 1 lipca 2023 r. Montana miała 1 132 800 mieszkańców. Jest to wzrost o 48,6 tys. mieszkańców od 2020 roku, a większość wzrostu było wynikiem migracji wewnętrznej (z innych stanów)[11].

Jest trzecim stanem USA, pod względem odsetka osób urodzonych w USA – jedynie 2,3% mieszkańców urodziło się poza granicami Stanów Zjednoczonych[12]. Odsetek białych społeczności nielatynoskich jest najwyższy na Zachodzie Stanów Zjednoczonych i wynosi 84–86% (nieco więcej niż w Wyoming i Dakocie Północnej)[13].

Język

edytuj

W użyciu są głównie: język angielski (95,35%), język hiszpański (1,35%) i język niemiecki (1,0%)[14].

Rasy i pochodzenie

edytuj

Według danych pięcioletnich z 2023 roku, 85,7% mieszkańców stanowiła ludność biała (84,1% nie licząc Latynosów), 6% miało rasę mieszaną, 5,7% to rdzenna ludność Ameryki, 0,8% to Azjaci, 0,5% czarnoskórzy lub Afroamerykanie, 0,04% Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 4,4% ludności stanu[15].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (23,2%), irlandzkiego (13,4%), angielskiego (12,7%), norweskiego (7,7%) i „amerykańskiego” (5,1%). Obecne są także duże grupy (ponad 10 tys.) osób pochodzenia europejskiego (nieokreślonego), francuskiego, włoskiego, meksykańskiego, szkockiego, szwedzkiego, holenderskiego, polskiego, szkocko–irlandzkiego, skandynawskiego i duńskiego[15].

Religia

edytuj
 
Kościół luterański w Livingston.

Dane z 2014 r.[16]:

Północny obszar wzdłuż granicy z Kanadą został zasiedlony przez niemieckich huterytów. Pozostało kilkadziesiąt ich społeczności, w których powszechnie mówi się po niemiecku[4].

Gospodarka

edytuj

Nominalny PKB Montany w 2023 roku wyniósł 73,2 mld USD[18]. Montana zajęła 27. miejsce w rankingu stanów USA pod względem tempa wzrostu realnego PKB, który wyniósł 2,2%. Oznacza to, że jej gospodarka rosła w tempie zbliżonym do średniej krajowej[19]. Gospodarka stanu opiera się na kilku kluczowych sektorach, z których największy wkład w PKB mają: nieruchomości, opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz usługi profesjonalne, naukowe i techniczne. Łącznie te trzy sektory odpowiadały za 37,7% PKB stanu. Inne istotne sektory to handel, budownictwo, turystyka, finanse, transport, produkcja i górnictwo[20].

W marcu 2022 roku Montana odnotowała historycznie niską stopę bezrobocia na poziomie 2,3%, co plasowało ją na czwartym miejscu w USA. Chociaż w 2024 roku stopa bezrobocia wzrosła do 3,7%, nadal jest stosunkowo niska w porównaniu do średniej krajowej. Sektory, które w największym stopniu przyczyniały się do zatrudnienia w Montanie, to opieka zdrowotna i pomoc społeczna, handel detaliczny oraz turystyka, odpowiadając łącznie za 44,1% miejsc pracy w stanie[20].

Wśród największych pracodawców w 2024 roku znajdują się ośrodki medyczne, takie jak Logan Health, Billings Clinic i Bozeman Health. Ważnymi podmiotami na rynku pracy są również sieci supermarketów Albertsons i Walmart, University of Montana, sklepy Costco oraz bank Glacier Bancorp[20].

Turystyka

edytuj

Turystyka odgrywa coraz większą rolę w gospodarce Montany i jest jednym z najszybciej rozwijających się sektorów. Stan przyciąga miliony turystów rocznie, oferując bogactwo parków narodowych, w tym Park Narodowy Glacier. Unikalne atrakcje, takie jak Szlak Dinozaurów Montany, obejmujący liczne muzea paleontologiczne, oraz przekształcone w atrakcje turystyczne dawne kopalnie miedzi (np. Berkeley Pit w Butte), dodatkowo wzmacniają jej pozycję jako celu podróży[21].

Rolnictwo

edytuj
 
Pastwisko w dolinie rzeki Madison

Rolnictwo jest ważnym sektorem i siłą napędową gospodarki Montany od początku XIX wieku i nadal stanowi znaczną część wkładu do PKB Montany[22].

Bydło i pszenica pozostają głównymi towarami Montany i razem stanowią trzy czwarte wpływów gotówkowych Montany z rolnictwa. Montana zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem produkcji soczewicy i certyfikowanej ekologicznej pszenicy oraz drugie lub trzecie (w zależności od roku) miejsce w kategorii pszenicy jarej, durum, jęczmienia, siemienia lnianego i krokosza barwierskiego. Montana plasuje się również w pierwszej dziesiątce stanów pod względem produkcji miodu, cieląt wołowych, pszenicy ozimej, siana z lucerny, fasoli garbanzo, owiec i jagniąt, oraz buraków cukrowych[23].

Zasoby

edytuj

Montana znana jest z obfitych zasobów naturalnych i mineralnych, w tym węgla (30% zasobów USA), miedzi, złota, manganu, szafiru, srebra, ołowiu, ropy i cynku[3].

Informacje dodatkowe

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)]. (ang.).
  2. ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Montana [online], www.census.gov [dostęp 2025-02-05] (ang.).
  3. ↑ a b c Lauren Favre, 10 Things to Know About Montana [online], US News, 2019 [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-23].
  4. ↑ a b c Montana, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-03-21] (ang.).
  5. ↑ Continental Divide, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-18] (ang.).
  6. ↑ JoVonne Wagner, Legislature’s Indigenous caucus works to keep Native issues at forefront [online], Montana Free Press, 15 marca 2023 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  7. ↑ Granite Peak [online], Geographic Names Information System (GNIS) [dostęp 2019-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-13] (ang.).
  8. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-04-22]. (ang.).
  9. ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2023-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-26].
  10. ↑ Montana's Changing Demographics: 2024 Update [online], Montana State Legislature [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  11. ↑ Eric Dietrich, Montana population growth slows [online], Montana Free Press, 2 stycznia 2024 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  12. ↑ Roddy Cons, What are the states with the highest and lowest immigration rates in the USA? [online], AS USA, 13 lipca 2024 [dostęp 2024-07-27] (ang.).
  13. ↑ United States - White alone, not Hispanic or Latino, percent by State [online], www.indexmundi.com [dostęp 2024-07-27].
  14. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-26] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-08].
  15. ↑ a b 2023: ACS 5-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], United States Census Bureau [dostęp 2025-02-05] (ang.).
  16. ↑ Adults in Montana. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-16)].
  17. ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-17)].
  18. ↑ Gross Domestic Product: All Industry Total in Montana [online], fred.stlouisfed.org, 28 marca 2025 [dostęp 2025-05-22] (ang.).
  19. ↑ GDP by State | U.S. Bureau of Economic Analysis (BEA) [online], www.bea.gov [dostęp 2025-05-22].
  20. ↑ a b c IBISWorld - Montana Economic Overview [online], www.ibisworld.com [dostęp 2024-08-02] (ang.).
  21. ↑ Ben Luthi, Kelsey J. Lawrence, 23 Top Things to Do in Montana in 2024 [online], US News [dostęp 2024-08-02] (ang.).
  22. ↑ Montana's biggest industry is not wheat [online], Montana Beyond, 4 października 2023 [dostęp 2024-08-02] (ang.).
  23. ↑ Montana Department of Agriculture [online], NASDA [dostęp 2021-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-18] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Montana&oldid=76852103”