Dewiza

zdanie określające ogólną zasadę postępowania powiązaną z rodem, organizacją, instytucją, osobą lub orderem

Dewiza (z fr. devisegodło, zawołanie”, z łac. sententia divisa „myśl wydzielona”) – krótkie zdanie definiujące ogólną zasadę postępowania osoby lub rodu osób, organizacji lub instytucji, wyrażone najczęściej w języku narodowym lub po łacinie, rzadziej w innych językach[1]; także rodzaj epigrafu.

Pałac w Kozłówce, dewiza Zamoyskich To mniey boli
Dewiza na Pałacu Tarnowskich w Tarnobrzegu

Oprócz rodów, w których dewiza rodowa obejmowała członków rodu, dewizy najczęściej mają organizacje, jak państwa, miasta, uczelnie, siły zbrojne i ich części, instytucje państwowe, ordery, stowarzyszenia i inne. Rzadziej dewizy osobiste mają pojedyncze osoby – zwykle związane jest to wówczas z pełnionym urzędem, np. kardynał. Pojęcie dewizy używane jest także w znaczeniu potocznym lub żartobliwym, jako czyjejś cechy lub używanego powiedzenia.

Dewiza heraldyczna (herbowa) edytuj

Osobny artykuł: Dewiza herbowa.

Dewiza heraldyczna umieszczona jest zwykle na wstędze pod tarczą herbową.

Dewizy heraldyczne w herbach szlacheckich zaczęły pojawiać się w XV w. i pochodziły najczęściej od rycerskiego okrzyku bojowego, jak na przykład dewiza Ryszarda Lwie Serce „Dieu et mon droit” („Bóg i moje prawo”), która później stała się elementem herbu Wielkiej Brytanii. W Polsce, początkowo nieznane, dewizy heraldyczne zaczęły pojawiać się w XVIII w. i nawiązywały do tradycji rodzinnych, jak na przykład dewiza Radziwiłłów Bóg nam radzi czy dewiza Zamoyskich To mniej boli[2].

Dewizy heraldyczne w herbach miejskich również umieszczone są na wstędze, jak na przykład dewiza Nec temere, nec timide („Ani zuchwale, ani bojaźliwie”) w herbie wielkim Gdańska, Semper invicta („Zawsze niezwyciężona”) w herbie wielkim Warszawy czy Semper fidelis („Zawsze wierny”) w polskim herbie Lwowa.

Dewiza orderowa edytuj

Dewizą orderu jest zazwyczaj myśl przewodnia towarzysząca danemu orderowi, może określać zasługi lub czyny za jakie jest lub był on przyznawany. Często znajduje się na odznakach lub gwiazdach orderowych[3].

Przykładowe dewizy edytuj

 
Dewiza „Per aspera ad astra” w Kłodzku
 
Dewiza „Arbeit macht frei” w Auschwitz
 
Dewiza „Ora et labora” w Kamiennej Górze

Dewizy państw edytuj

Na polskich sztandarach edytuj

Dewizy miast edytuj

Dewizy osobiste edytuj

Inne dewizy edytuj

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Np. angielska dewiza narodowa wyrażona jest w języku francuskim.
  2. Dudziński P., Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997, s. 31.
  3. Mała Encyklopedia Wojskowa. T. 2 (K–Q). Warszawa: Wyd. MON, 1970, s. 534
  4. Herb Miasta Przemyśl – Visit Przemyśl, visit.przemysl.pl [dostęp 2018-04-11] (pol.).