Kamienna Góra

miasto i gmina w województwie dolnośląskim

Kamienna Góra (niem. Landeshut, cz. Kamenná Hora) – miasto w Polsce, województwie dolnośląskim, siedziba powiatu kamiennogórskiego i gminy wiejskiej Kamienna Góra, wchodzi w skład aglomeracji wałbrzyskiej, w Kotlinie Kamiennogórskiej, u podnóża Gór Kruczych będących częścią Gór Kamiennych w Sudetach Środkowych.

Kamienna Góra
miasto i gmina
Ilustracja
Panorama miasta
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

kamiennogórski

Prawa miejskie

1292

Burmistrz

Janusz Chodasewicz

Powierzchnia

18,04[1] km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


17 376[1]
963,2 os./km²

Strefa numeracyjna

75

Kod pocztowy

58-400

Tablice rejestracyjne

DKA

Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego
Mapa konturowa powiatu kamiennogórskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kamienna Góra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Kamienna Góra”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kamienna Góra”
Ziemia50°47′03″N 16°02′08″E/50,784167 16,035556
TERC (TERYT)

0207011

SIMC

0936026

Urząd miejski
pl. Grunwaldzki 1
58-400 Kamienna Góra
Strona internetowa
BIP

Według Spisu Powszechnego w 2021 r. miasto miało 17 998 mieszkańców. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 17 376 mieszkańców[1] (243. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 963,2 osób/1 km² (22. miejsce w województwie).


Położenie

edytuj
 
Ulica na Starym Mieście

Kamienna Góra jest położona w województwie dolnośląskim w powiecie kamiennogórskim. Jest położona centralnie w Kotlinie Kamiennogórskiej, będącej częścią Bramy Lubawskiej oraz częściowo na stokach Czarnego Lasu i Gór Kruczych w Sudetach Środkowych, nad rzeką Bóbr, u ujścia jego prawego dopływu Zadrny. Kamienna Góra jest ośrodkiem przemysłowym, handlowym i kulturalnym dla całego powiatu.

Miasto Kamienna Góra leży na Dolnym Śląsku.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa jeleniogórskiego.

Transport

edytuj

Dzięki dogodnemu położeniu komunikacyjnemu łatwo stąd się dostać do większych miejscowości nie tylko województwa, ale i kraju. W mieście krzyżują się drogi:

Miasto dzielą niewielkie odległości z Wrocławiem (ok. 100 km) oraz ze stolicą Czech – Pragą (ok. 130 km). Do miasta można dojechać autobusami PKS-u i prywatnymi busami, które jeżdżą z Wałbrzycha do Kamiennej Góry.

Koleje

edytuj
 
Dworzec kolejowy w Kamiennej Górze
  • 29 grudnia 1869 otwarto 1-torową linię kolejową (dł. 5,4 km) Kamienna Góra – Sędzisław, wraz ze stacją kolejową w Kamiennej Górze. Linia została zelektryfikowana w sierpniu 1921, natomiast drugi tor zbudowano w pierwszej dekadzie XX w. w ramach ówczesnej modernizacji sieci kolejowej Dolnego Śląska.
  • 29 grudnia 1869 otwarto 1-torową linię kolejową (dł. 12,5 km) Kamienna Góra – Lubawka i dalej do Královca, zelektryfikowaną w sierpniu 1921.
  • 2 października 1899 otwarto 1-torową linię kolejową (dł. 21,6 km) Kamienna Góra – Okrzeszyn i eksploatowaną w ruchu pasażerskim do stycznia 1954 (częściowo rozebrana w styczniu 1992). Na tej linii funkcjonował w latach 1899–1954 przystanek kolejowy Czadrówek, położony na obszarze Kamiennej Góry.
  • W 1914 oddano do użytku odcinek łączący Marciszów z Dębrznikiem, zelektryfikowany 1 stycznia 1939.

Do 1945 przez przejście Lubawka – Královec kursowały pociągi pasażerskie i towarowe. Później pociągi pasażerskie dojeżdżały od strony polskiej jedynie do Lubawki i kursowały w relacjach Lubawka – Wałbrzych oraz Lubawka – Marciszów (Jelenia Góra). W 2001 zamknięto dla ruchu towarowego przejście Lubawka – Královec oraz łącznicę Krużyn (Dębrznik) – Marciszów Górny. Od tej pory pociągi pasażerskie musiały kursować przez Sędzisław. 3 maja 2004 z Kamiennej Góry odjechał ostatni pociąg pasażerski relacji Lubawka – Jelenia Góra obsługiwany szynobusem SA102-001[2].

W 2018 uruchomiono stałe połączenie Sędzisław przez Kamienną Górę do Lubawki, obsługiwane przez czeskie koleje motorakiem 810.

Komunikacja Miejska

edytuj

Od 2019 roku na terenie miasta funkcjonuje darmowa komunikacja miejska. Ruch prowadzony jest na 2 liniach[3].

Numer Linii Trasa
1 ul. Jeleniogórska - ul. Wałbrzyska - Ogrody działkowe (nowy cmentarz)
2 Sanatorium (DCR) - osiedle Antonówka

Historia

edytuj
 
Mury obronne przy ulicy Spacerowej
 
Ruiny zamku w Kamiennej Górze

Dokładny czas powstania pierwszej osady będącej zalążkiem dzisiejszej Kamiennej Góry nie jest znany. Początki miasta łączy się z osobą księcia Henryka I Brodatego, który miał zbudować w początkach XIII wieku budowlę obronną na Górze Zamkowej, u podnóża której, przy szlaku handlowym wiodącym przez Bramę Lubawską rozwinęło się podgrodzie – zalążek przyszłego miasta.

Pierwsze przekazy odnotowują nazwę miasta w języku niemieckim w formach Landeshut w 1232 roku i Landishute w 1249 roku. Miejscowość wzmiankowana jest również w łacińskim dokumencie z 1249 roku wydanym przez księcia Bolesława gdzie zanotowana została jako Landishute forensis auch Camena Gora[4][5]. W średniowieczu mieścił się tu nadgraniczny gród obronny i stąd niemiecka nazwa nawiązuje do strażnicy (niem. Land ‘kraj’ i Hut ‘straż’)[6][5][7]. Wówczas książę Bolesław Rogatka nadał benedyktynom z Krzeszowa prawo przekształcenia osady targowej w miasto na prawie niemieckim (magdeburskim). Zakonnicy jednak z nadanego im prawa nie skorzystali i przez kolejne lata osada w dotychczasowym kształcie prawdopodobnie powoli się rozwijała[8]. Około 1286 w kronikach wymieniany jest zamek kamienny, który podczas walk polsko-czeskich pełnił strategiczną rolę broniąc kresów księstwa świdnicko-jaworskiego[9].

W 1289 roku Bolko I Surowy odkupił od benedyktynów osadę, a w 1292 roku nadał jej ponownie prawa miejskie. W 1334 roku miasto książę Bolko II nadał przywilej warzenia piwa i handlu solą, od XIV w. rozwinęło się sukiennictwo, przed 1360 powstała w mieście komora celna[10]. Kamienna Góra była wielokrotnie obiektem walk, a w 1426 roku została zniszczona[10]. Ponownie miasto zostało zniszczone wraz z zamkiem podczas wojny husyckiej w 1446. Od XVI w. rozwinęło się tkactwo lnu oraz produkcja mezolami (wełna z domieszką lnu), a także handel płótnem na dużą skalę. Kamienna Góra słynęła wówczas z czterech dorocznych jarmarków i cotygodniowego targu płócien[9].

15.09.1590 r. odnotowano w Kamiennej Górze silne trzęsienie ziemi, tak mocne, że zawaliło się wiele kominów[11]

Znaczne zniszczenia przyniosła miastu wojna trzydziestoletnia, po której miasto zostało odbudowane w stylu barokowym. Kolejne zniszczenia przyniosły wojny śląskie. 23 czerwca 1760 roku, w czasie wojny siedmioletniej, odbyła się bitwa pod Kamienną Górą (tzw. „Pruskie Termopile”)[10]. W 1793 wybuchł pierwszy bunt tkaczy[9].

W 1813 roku, w czasie wojen napoleońskich, w pobliżu Kamiennej Góry miała miejsce koncentracja wojsk prusko-rosyjskich. Wówczas to car Rosji Aleksander I i król Prus Fryderyk Wilhelm III byli gośćmi w kamiennogórskim zamku Grodztwo (niem. Kreppelhof) i 10 sierpnia 1813 odbierają paradę wojsk na polach w okolicy Antonówki[12].

 
Plan Kamiennej Góry, 1934 rok

W XIX wieku używano w języku polskim nazwy Kamieniogóra[7] i spolszczonej nazwy niemieckiej Łańcut (por. Łańcut); znana także była postać Kamienna Góra[5]. Złe warunki bytowe i rozwój przemysłu kapitalistycznego wywoływał w I połowie XIX w. kolejne bunty tkaczy. W 1841 powstała pierwsza mechaniczna przędzalnia, w 1852 pierwsza tkalnia, a w 1874 fabryka obuwia[9]. W II połowie XIX wieku podejmowano próby eksploatacji węgla kamiennego[10]. W tym okresie miasto zyskało instalację gazową (w 1860) i oświetlenie elektryczne (w 1883)[10]. W połowie XIX w. rozebrano większość murów miejskich z bramami Dolną i Górną, a w 1873 renesansowy ratusz z 1564 stojący na środku rynku. W 1867 uruchomiono połączenie kolejowe z Sędzisławiem i Lubawką, w 1905 z Jelenią Górą i w 1914 z Marciszowem[9].

W końcu XIX w. Kamienną Górę nawiedziły kilkakrotnie groźne powodzie. Wysoka woda nawiedziła miasto 17 lipca 1882 r. Wówczas w potoku Absbach, noszącym dziś nazwę Bystra (niekiedy określa się go też mianem Opatówka, co nawiązuje do nazwy niemieckiej) utonęła młoda kobieta. Kolejna powódź podobnych rozmiarów nawiedziła miasto rok później. Kamienna tablica ukazująca stany rozlanych wód Bobru podczas tych dwóch powodzi zachowała się na budynku przy ul Jana Pawła II nr 7. Kolejna groźna w skutkach powódź miała miejsce w ostatnich dniach lipca 1897 r. Poza wielkimi zniszczeniami pochłonęła ona także wiele istnień ludzkich[13].

W czasie II wojny światowej do Kamiennej Góry przeniesiono część produkcji łożysk kulkowych z bombardowanej przez aliantów fabryki łożysk kulkowych w Schweinfurcie[14]. W lipcu 1944 utworzona zostaje w mieście filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen[15]. 9 maja 1945 miasto zostało zajęte przez jednostki 21 Armii 1 Frontu Ukraińskiego. 28 maja przybywają oddziały 29 Pułku Piechoty 2 Armii Wojska Polskiego[16].

Po zakończeniu II wojny światowej polska administracja używała początkowo nazwy Kamieniogóra[17]. Nazwa w formie Kamienna Góra została zatwierdzona 7 maja 1946 roku[18].

W czasach Polski Ludowej w mieście funkcjonowały Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Len”, Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Polgar”, zakłady skórzano-garbarskie „Karkonosze”, zakłady jedwabnicze, Fabryka Maszyn Włókienniczych „Dofama” oraz kamieniołomy kruszywa drogowego. Powstało duże sanatorium leczące gruźlicę kostno-stawową, miasto było ośrodkiem handlowym, usługowym, kulturalnym oraz administracyjnym dla regionu rolniczo-hodowlanego[9].

Gospodarka

edytuj
 
Dawny budynek administracyjny „Kamodexu” (przedwojenne zakłady tekstylne F. V. Grundeflda), ul. Waryńskiego 13

Kamienna Góra jest znaczącym ośrodkiem przemysłowym z przemysłem włókienniczym, spożywczym i maszynowym. Do większych zakładów na terenie miasta należą:

  • Dofama THIES sp. z o.o. w Kamiennej Górze[19],
  • Spółdzielnia Mleczarska „KaMos” w Kamiennej Górze[20], (od 1 lipca 2024 - Spółdzielnia Mleczarska Mlekovita)
  • Kowary Carpets sp. z o.o., tkalnia dywanów w Kamiennej Górze
  • Świat Lnu sp.z o.o. Producent tkanin lnianych w Kamiennej Górze[21]
  • Effect-System S.A. Druk wieloformatowy, produkcja tkanin[22]
  • SOPP Packaging Sp. z o.o.

Ponadto w mieście istnieje Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości S.A., które miasto jest udziałowcem. Dysponuje ona terenami o powierzchni 240,8 ha w miejscowościach:

Strefa będzie działać do 31 grudnia 2026. Inwestorzy którzy tam zainwestują mogą korzystać z pomocy publicznej do wysokości 65% poniesionych nakładów. W KSSEMP S.A. funkcjonuje 27 inwestorów którzy reprezentują branże metalową, tekstylną, produkcję wyrobów dekoracyjnych, podzespołów do samochodów i wiele innych. Kapitał pochodzi z krajów takich jak Japonia, USA, Niemcy, Włochy, Holandia, Francja. Do większych firm należą:

  • Joyson Safety Systems Poland sp. z o.o.,
  • SOPP Polska sp. z o.o.,
  • Ceramika Marconi sp. z o.o.,
  • CM3-Polska sp. z o.o.,
  • BDN sp. z o.o. Sp. Komandytowa (Grupa Wydawnicza Bauer)
  • Lubatex sp. z o.o.,
  • Autocam Poland sp. z o.o.,
  • Kalibra sp. z o.o.,
  • Palgetrans Handel-Transport sp. z o.o.,
  • WEBER-Hydraulika sp. z o.o.,
  • Dr.Schneider Automotive Polska sp. z o.o..
 
Dolnośląskie Centrum Rehabilitacji

Kamienna Góra jest centrum usługowo-handlowym dla powiatu kamiennogórskiego. W mieście istnieją firmy usługowo-handlowe, siedziby banków, towarzystw ubezpieczeniowych, istnieją stacje benzynowe, dwa szpitale (szpital powiatowy oraz Dolnośląskie Centrum Rehabilitacji), market Kaufland, Intermarché, Bricomarché, Lidl, Biedronka, Aldi, Dino oraz sklepy sieci: Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Społem”, Żabka, Neonet, Avans, Media Expert, Bodzio, Jysk.

Zabytki

edytuj
 
Kościół pw. śś. Piotra i Pawła
 
Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej
 
Ratusz
 
Macewy na cmentarzu żydowskim w Kamiennej Górze
 
Sąd Rejonowy
 
Zabytkowe kamieniczki w centrum miasta
 
Plac Wolności w Kamiennej Górze

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[23]:

inne zabytki:

  • rynek otoczony kamieniczkami w stylu barokowym z XVIIXVIII w.
  • zabytkowe podziemia i sztolnia – trasa turystyczna „Projekt Arado. Zaginione laboratorium Hitlera”[24].
  • mauzoleum ku czci zamordowanych więźniów i jeńców wojennych w filii obozu koncentracyjnego Gross-Rosen oraz w obozach jenieckich na Górze Kościelnej (Parkowej)
  • kamienny obelisk ustawiony na wzgórzu po prawej stronie drogi biegnącej do osiedla Antonówka. Obelisk ustawiony został w 1880 r. na pamiątkę parady wojsk koalicji antynapoleońskiej, która miała miejsce 10 sierpnia 1813 r.[25]

Struktura powierzchni

edytuj

Według danych z 2023[1] Kamienna Góra ma obszar 18,04 km² (334. lokata w kraju), w tym:

  • użytki rolne: 54%
  • użytki leśne: 16%

Miasto stanowi 4,54% powierzchni powiatu.

Kultura

edytuj
 
Kamienica, ob. Muzeum Tkactwa

W Kamiennej Górze działa Centrum Kultury, które jest organizatorem imprez kulturalno-rozrywkowych. W jego ramach prowadzone są zajęcia dla mieszkańców miasta[26].

Oprócz tego w mieście działa:

  • Biblioteka Pedagogiczna (w ramach Powiatowego Centrum Edukacji[27] w Kamiennej Górze),
  • Klub Seniora,
  • Miejska Biblioteka Publiczna wraz z dwoma filiami[28],
  • Muzeum Tkactwa przy placu Wolności 11 w barokowej kamieniczce, którego stałą ofertą są wystawy:
    • „Z dziejów tkactwa ludowego”,
    • „Z dziejów Kamiennej Góry”
    • „Rozwój tkactwa i przemysłu włókienniczego w Kamiennej Górze”,
    • „Dawna wieś dolnośląska”,

Oprócz tego muzeum organizuje także kilka wystaw czasowych o różnorodnej tematyce. Rokrocznie jesienią prezentuje wystawę „Sztuka włókna”, będącą wynikiem plenerów artystów europejskich. Muzeum organizuje także lekcje muzealne oraz zajęcia plastyczne i konkursy.

  • Muzeum Tajemnic i Eksploracji (ul. Lubawska 4) (działa od maja 2024 r.)[29].

Oświata

edytuj
 
Liceum Ogólnokształcące w Kamiennej Górze

Na terenie miasta znajdują się placówki oświatowe prowadzone przez gminę miejską Kamienna Góra:

  • Przedszkole Publiczne Nr 1 z Grupami Żłobkowymi ulokowane przy ul. Spacerowej,
  • Przedszkole Publiczne Nr 2 znajdujące się przy ul. Tadeusza Kościuszki,
  • Przedszkole Publiczne Nr 3 mieszczące się przy ul. Papieża Jana Pawła II,
  • Szkoła Podstawowa nr 1 w Kamiennej Górze im. ks. Jana Twardowskiego zlokalizowana przy pl. Kościelnym[30],
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tkaczy Śląskich ulokowana przy ul. Jeleniogórskiej[31],

W mieście znajdują się także placówki oświatowe oraz placówki związane z oświatą prowadzone przez powiat kamiennogórski:

  • Liceum Ogólnokształcące mieszczące się przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie 2
  • Zespół Szkół Specjalnych[32] znajdujący się przy ul. Stanisława Staszica,
  • Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. 29 Pułku Piechoty 2 Armii Wojska Polskiego zlokalizowany przy ul. Traugutta[33],
  • Powiatowego Centrum Edukacji znajdujące się przy ul. Papieża Jana Pawła II, które składa się z: Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Biblioteki Pedagogicznej, Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli,
  • Dziecięca Świetlica Środowiskowa zlokalizowana przy ul. Papieża Jana Pawła II.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kamiennej Górze
 
Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

  • Józef Cyrankiewicz (1911–1989) – 16 listopada 1947 - 31 stycznia 2024 roku radni miasta Kamienna Góra podjęli uchwałę o utracie przez Józefa Cyrankiewicza tytułu Honorowego Obywatela[41]
  • ks. Stanisław Książek (1931–2015) – 13 września 1997
  • Tomasz Duda (1913–1997) – 14 listopada 1997
  • ks. Wolfgang Gottstein (1934-2019[42]) – 26 maja 1999
  • Stanisław Sadowski (1919–2007) – 26 maja 1999
  • Tadeusz Niemas (1923–2015)– 26 października 2006
  • Feliks Kaczmarski (1925–2009) – 26 października 2006
  • Józef Poprawa (1913–2010) – 28 listopada 2007
  • Kazimiera Ciosmak (ur. 1947) – 25 marca 2009
  • bp Stanisław Dowlaszewicz (ur. 1957) – 4 czerwca 2009
  • Franciszek Kuszel (ur. 1926) – 6 października 2009
  • Roman Jakóbczyk (1936-2021[43]) – 5 czerwca 2013
  • Bolesław Grzyb (ur. 1932) – 5 czerwca 2013
  • Leon Święcicki (1924–2016[44]) – 5 czerwca 2013
  • Stefan Hałubek – (1931) – 6 czerwca 2019[45]
  • Bogdan Adamus (ur. 1949) – 2 czerwca 2022[46]
  • Apolonia Lulek (ur. 1943) – 6 marca 2024[47]

Demografia

edytuj
Główny artykuł: Ludność Kamiennej Góry.

Dane z 30 czerwca 2015[48]:

30 VI 2015 Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 19 711 100 10 246 52 9465 48
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1095,6 569,2 526,4

Wykres demograficzny wykonany na podstawie strony http://www.polskawliczbach.pl/

Piramida wieku mieszkańców Kamiennej Góry w 2014 roku.
 

Burmistrzowie od 1990 r.

edytuj
Lp. Imię i nazwisko Lata
1. Bolesław Grzyb 26 VI 1990 – 29 VIII 1994
2. Artur Zieliński 29 VIII 1994 – 25 XI 1998
3. Tadeusz Rycharski 25 XI 1998 – 28 III 2002
4. Henryk Różański 10 IV 2002 – 2 VI 2002
5. Andrzej Mankiewicz 3 VI 2002 – 29 VIII 2003
6. Artur Zieliński 29 VIII 2003 – 20 VI 2006
7. Artur Mazur (zarząd komisaryczny do czasu wyboru nowego burmistrza) 12 VII 2006 – 30 XI 2006
8. Krzysztof Świątek 30 XI 2006 – 20 XI 2010
9. Krzysztof Świątek 21 XI 2010 – 30 XI 2014
10. Krzysztof Świątek 1 XII 2014 – 23 XI 2018
11. Janusz Chodasewicz 23 XI 2018 –

Współpraca zagraniczna

edytuj

Miasto prowadzi współpracę zagraniczną z[49]:

03.03.2022 r. Rada Miasta Kamienna Góra uchyliła uchwałę w sprawie zawarcia umowy partnerskiej pomiędzy miastem Iwangorod w Rosji a miastem Kamienna Góra w Rzeczypospolitej Polskiej. Decyzja miała związek z agresją Rosji na Ukrainę[52][53].

Szlaki turystyczne

edytuj

Sąsiednie gminy

edytuj

Kamienna Góra (gmina wiejska), Czarny Bór

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-07-22] (pol.).
  2. Analiza wygaszania popytu na linii Marciszów/Sędzisław-Kamienna Góra-Lubawka. [dostęp 2009-10-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-05)]. (pol.).
  3. Nowy rozkład jazdy komunikacji miejskiej [online], kamiennagora.pl [dostęp 2021-09-09].
  4. Grünhagen 1866 ↓, s. 266.
  5. a b c Stanisław Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Ossolineum. Wrocław. 1984. ISBN 83-04-01090-9.
  6. Maria Malec. Słownik nazw geograficznych Polski. 2003. WN PWN. 2007. ISBN 83-01-13857-2.
  7. a b Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1987, s. 99, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343.
  8. Karl August Müller 1837 ↓, s. 528.
  9. a b c d e f Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 258–261.
  10. a b c d e Janusz Czerwiński: Sudety. Przewodnik. Warszawa: Sport i Turystyka, 1996, s. 89–90. ISBN 83-7079-677-X.
  11. Stanisław Michalkiewicz (red.), Kamienna Góra. Monografia geograficzno-historyczna miasta i okolic, Wrocław 1985, s. 53.
  12. Jan Lubieniecki, Z Dziejów Ziemi Kamiennogórskiej, Jelenia Góra 1996.
  13. Marian Gabrowski. Tablica przypominająca o powodziach w Kamiennej Górze. „Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy”. XXXVIII (e-212 (408)), s. 18, czerwiec 2024. Oddział Wrocławski PTTK. ISSN 1230-9931. 
  14. Zapomniane fabryki zbrojeniowe Hitlera.
  15. Abraham Kajzer, Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7.
  16. Kamienna Góra. [dostęp 2009-01-26]. (pol.).
  17. Dz.U. 1945 nr 33, poz. 196. isap.sejm.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-24)]..
  18. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  19. Dofama THIES sp. z o.o..
  20. Spółdzielnia Mleczarska KaMos.
  21. Świat Lnu Sp. z o.o..
  22. Effect-System S.A.
  23. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 58–59. [dostęp 2018-06-30].
  24. ProjektArado.Zaginione laboratorium Hitlera.
  25. Obelisk na polach Antonówki. kamiennagora.tvkg.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-16)]..
  26. Oficjalna strona Centrum Kultury. Formy działalności.. [dostęp 2013-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-29)]. (pol.).
  27. Powiatowe Centrum Edukacji.
  28. Miejska Biblioteka Publiczna w Kamiennej Górze.
  29. Majer A., 2024: Muzeum Tajemnic i Eksploracji otwarte. Odkrywca, 7, 8 2024, str. 12, 13
  30. Szkoła Podstawowa nr1 im. ks. Jana Twardowskiego w Kamiennej Górze.
  31. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Tkaczy Śląskich w Kamiennej Górze.
  32. Zespół Szkół Specjalnych.
  33. Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących im. 29 Pułku Piechoty 2 Armii Wojska Polskiego. [dostęp 2018-10-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-04)].
  34. Parafie i dekanaty [online], diecezja.legnica.pl [dostęp 2023-07-27].
  35. Problem z kościołem [online], powiatowa.info [dostęp 2023-07-27].
  36. Kamienna Góra | Parafia E-A w Wałbrzychu. walbrzych.luteranie.pl. [dostęp 2019-08-21]. (pol.).
  37. Kontakt [online], kzjeruzalem.pl [dostęp 2023-07-27].
  38. Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15].
  39. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-14].
  40. Klub Sportowy Relax. ksrelax.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)]..
  41. Honorowy Obywatel Kamiennej Góry stracił tytuł. [online], powiatowa.info, 31 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-31] (pol.).
  42. 17 grudnia 2019 r. zmarł Honorowy Obywatel Kamiennej Góryhttp://powiatowa.info/.
  43. Zmarł przewodnik, honorowy obywatelhttp://powiatowa.info/
  44. Nie żyje Leon Święcicki. kamiennagora.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-26)].http://www.kamiennagora.pl/.
  45. Stefan Hałubek Honorowym Obywatelem Miasta Kamienna Góra. czadrow24.pl
  46. Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Kamienna Góra dla Bogdana Adamusa – Relacje Regionalne. [dostęp 2022-06-04].
  47. Apolonia Lulek Honorowym Obywatelem [online], kamiennagora.pl [dostęp 2024-03-13].
  48. Ludność w miejscowościach statystycznych (Narodowy Spis Powszechny 2021) Bank Danych Lokalnych [dostęp 2022-09-21].
  49. Oficjalna strona miasta Kamienna Góra. Współpraca z zagranicą. [dostęp 2013-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-16)]. (pol.).
  50. Umowa podpisana.
  51. Rada Miasta podjęła uchwałę o współpracy partnerskiej.
  52. Trol InterMedia, BIP - Urząd Miasta Kamienna Góra [online], bip.kamiennagora.pl [dostęp 2022-03-04] (pol.).
  53. M. Jaksoń, Koniec współpracy [online], powiatowa.info - Kamienna Góra, Lubawka, Krzeszów, Chełmsko Śląskie - powiat kamiennogórski [dostęp 2022-03-04] (pol.).
  54. Mapa turystyczna. [dostęp 2020-08-22].

Bibliografia

edytuj
  • Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
  • Karl August Müller: Vaterländische Bilder, in einer Geschichte und Beschreibung der alten Burgfesten und Ritterschlösser Preussens: ¬Die Burgfesten und Ritterschlösser Schlesiens (beider Antheile), so wie der Grafschaft Glatz, Tom 1. Glogau: Flemming, 1837.
  • Kamienna Góra, 2001, E. Oleksiak, R. Plata, B. Pecio, M. Karasińska, M. Dańczak, M. Zdanowicz, wyd. Eureka, ISBN 83-88599-65-8.
  • Dolny Śląsk na weekend, 2005, C. Skała, W. Brygier, wyd. Pascal, ISBN 83-7304-420-5.
  • Dolny Śląsk, 2004, C. Skała, wyd. Pascal, ISBN 83-7304-523-6.
  • Kamienna Góra, Monografia geograficzno-historyczna miasta i okolic, praca zbiorowa pod red. Stanisława Michalkiewicza, Ossolineum 1985 ISBN 83-04-01818-7.
  • Z Dziejów Ziemi Kamiennogórskiej, 1996, J. Lubieniecki, wyd. Karkonoskie Towarzystwo Naukowe, ISSN 0238-9940.
  • Kamienna Góra. Fakty z przeszłości miasta do końca 1945 roku, 2002, J. Sarnecki, wyd. Muzeum Tkactwa Dolnośląskiego
  • Barbara Skoczylas – Stadnik, Ratusz w Kamiennej Górze. Legnica 2013

Linki zewnętrzne

edytuj