Radziwiłłowie herbu Trąby

Radziwiłłowie (lit. Radvila, błr. Радзіві́лы) – potężny litewsko-polski ród magnacki herbu własnego (Trąby Odmienne)[1].

Herb Radziwiłłów (Trąby Odm.)
Herb Radziwiłłów, nadany im przez cesarza S.I.R. w 1547 r.

Etymologia nazwiskaEdytuj

  Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Radziwiłł

Polskie formy Radziwiłł lub Radźwił (patronimiki Radziwiłłowic(z), Radźwiłowic(z)) pochodzą od pierwotnie białoruskiego Radzivil, czyli derywatu na il od podstawy Radziv-, pochodzącej ze skróconej formy imienia Radzivón (z v usuwającym rozziew od cerkiewnego Rodi.ón, analogicznie jak Larivón od Lari.ón (Ilarión) czy Ljavónt od Le.ón), i podobnie jak Stanil od Stanislav. Do litewskiego przejęte jako Radzivìlas, Radzvilà[2].

Historia roduEdytuj

Nazwisko Radziwiłł występuje pierwszy raz w dokumencie unii polsko-litewskiej z 1401 roku[1][3], zostało na stałe przyjęte w takiej formie przez Mikołaja Radziwiłłowicza[4]. Będąc synem Radziwiłła Ościkowicza, a zarazem jedynym dziedzicem, posiadł ogromną ilość ziem. Dodatkowo kolejne otrzymane nadania ziemskie z ręki Wielkiego Księcia Litewskiego, majątek wniosły przez żonę przy zawarciu małżeństwa (będącej bogatą dziedziczką Moniwidów), własne zakupy ziemskie oraz zmiany dotyczące swojej ogólnej majętności jedynie powiększyły status dóbr Mikołaja Radziwiłłowicza. Swój dorobek rozdysponował między trzech synów, którzy stali się protoplastami trzech głównych linii rodowych Radziwiłłów[5][6][7].

Linia na Goniądzu i MedelachEdytuj

Goniądz znalazł się w rodzinie Radziwiłłów na skutek konfiskaty ziem Michałowi Glińskiemu po jego rzekomej zdradzie, a następnie przekazany Mikołajowi II Radziwiłłowi zwanego „Amorem”, Medele natomiast wniosła mu jego żona Elżbieta Sakowicz podczas zaślubin[5][6]. Główna rezydencja mieściła się w nieistniejącym już zamku w Goniądzu, który ucierpiał podczas wojen ze Szwedami, do dzisiaj nie ma śladu po jego dawnym założeniu[6][8]. Mikołaj, który podobnie jak ojciec sprawował urzędy wojewody wileńskiego i kanclerza wielkiego litewskiego, udał się w 1515 r. jako przedstawiciel dyplomatyczny reprezentujący Litwę do Wiednia na zjazd Habsburgów i Jagiellonów. Misja ta przyniosła mu nadanie przez władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego (S.I.R.), Maksymiliana I Habsburga, dziedzicznego tytułu księcia na Goniądzu i Medelach[5][6].

Jednakże dalszy rozwój danej linii Radziwiłłów nie nastąpił, gdyż wygasła już w następnym pokoleniu[5][6]. Mikołaj II Radziwiłł miał trzech synów; Stanisława I Radziwiłła (zmarłego w 1531 roku bezdzietnie), Jana II Radziwiłła (zmarłego w 1542 roku, pozostawiając po sobie trzy córki) i Mikołaja III Radziwiłła (biskupa żmudzkiego zmarłego 11 listopada 1546 roku, który ze względu na pełnioną przez siebie rolę zwierzchnika kościoła nie mógł mieć dzieci)[9][10][11]. Przyjąć można zatem dzień 11 listopada 1546 roku za datę zakończenia linii na Goniądzu i Medelach w linii męskiej.

Wnuczki Mikołaja II Radziwiłła, a córki Jana II Radziwiłła wniosły dane majętności w posiadanie innych rodów, głównie Kiszków[6].

Linia na Nieświeżu, Klecku i OłyceEdytuj

Ołykę i Nieśwież wniosła do rodziny Radziwiłłów, Hanna Kiszka, podczas zaślubin z Janem I Mikołajem Radziwiłłem[5][6].

Większość jego majątku odziedziczył starszy z synów, Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł zwany „Czarnym”, bo młodszy, Jan III Radziwiłł, zmarł bezpotomnie[5][6]. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł pozyskał dodatkowo Kleck w połowie XVI wieku jako podarek od króla Zygmunta II Augusta[12]. Będąc przedstawicielem dyplomatycznym reprezentującym Rzeczpospolitą za pośrednictwem wspomnianego wcześniej króla Zygmunta II Augusta w misjach do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, uzyskał od cesarza Karola V Habsburga nadanie dziedzicznych tytułów książęcych – dla siebie i swego bezdzietnego brata Jana III Radziwiłła na Nieświeżu i Ołyce, a dla kuzyna, Mikołaja IV Radziwiłła zwanego „Rudym” – na Birżach i Dubinkach[5][6].

Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł miał czterech spadkobierców; Mikołaja VII Krzysztofa Radziwiłła, Jerzego II Radziwiłła, Wojciecha II Radziwiłła i Stanisława II Radziwiłła. Jeden z nich, Jerzy, został księdzem. W 1586 r. z inicjatywy Mikołaja VII Krzysztofa Radziwiłła (najstarszego z synów Mikołaja V Krzysztofa Radziwiłła) zawarte zostało między nim a jego braćmi (bez udziału Jerzego, który jako ksiądz nie mógł zapewnić sukcesora swym posiadłościom) porozumienie dotyczące podziału włości, a także nowego rodzaju prawo (tzw. „ordynacja rodowa”) mające na celu zabezpieczyć ich główne dobra przed ewentualnym rozdrobnieniem i przejściem w obce ręce. Dobra te nie miały być dzielone między spadkobierców, ale dziedziczone przez najstarszych synów, a w braku bezpośrednich sukcesorów, miały przechodzić w posiadanie krewnych z bocznych linii rodu, z wykluczeniem kobiet. Dobra objęte ordynacją nie mogły być obciążane długami, ani nie wolno było ich sprzedać. Ordynacja z 1586 r., zatwierdzona potem przez sejm, była na ziemiach Rzeczypospolitej pierwszą trwałą tego typu instytucją. Nowe postanowienia Radziwiłłów doprowadziły do powstania trzech ordynacji, osobnej dla każdego z braci. Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł został ordynatem (czyli właścicielem ordynacji) na Nieświeżu, Wojciech II Radziwiłł ordynatem na Klecku, a Stanisław II Radziwiłł ordynatem na Ołyce[5][6].

Osobny artykuł: Ordynacje Radziwiłłów herbu Trąby.

Linia ołyckaEdytuj

Drugim ordynatem po Stanisławie II Radziwille był zgodnie z zasadą jego pierwszy syn, ten jednak zmarł za młodu[5][6][13]. Majątek przeszedł więc w posiadanie jego brata, Wojciecha Stanisława Albrycht Radziwiłła, będącego trzecim ordynatem. Linia jednak wygasła jeszcze w tym pokoleniu z powodu bezpotomnej śmierci Wojciecha. Ordynację ołycką odziedziczyli potomkowie jego stryja, Michała II Kazimierza Radziwiłła, ówczesnego ordynata na Nieświeżu[5][6].

Linia klecka starszaEdytuj

Utrzymała się o kilkadziesiąt lat dłużej, niż ordynacja ołycka, ale jej egzystencja była stale zagrożona z powodu małej liczby potomków kolejnych ordynatów i ich przeważnie słabego zdrowia. Po bezpotomnej śmierci w 1690 r. czwartego ordynata na Klecku, Stanisława III Kazimierza Radziwiłła, ta ordynacja również przeszła w ręce potomków Michała II Kazimierza Radziwiłła, ordynata nieświeskiego[5][6].

Linia klecka młodszaEdytuj

Po bezpotomnej śmierci Stanisława III Kazimierza Radziwiłła w roku 1648, ordynację klecką objął Dominik I Mikołaj Radziwiłł wywodzący się z linii nieświeskiej. Zapoczątkowana przez niego młodsza linia na Klecku przeobraziła się na trzy inne gałęzie wywodzące się od jego trzech synów. Od najstarszego z nich Jana Mikołaja Radziwiłła pochodzi gałąź „ordynacka”, w posiadaniu której znalazły się z biegiem czasu wszystkie inne ordynacje radziwiłłowskie, od Michała III Antoniego Radziwiłła powstała gałąź na Szydłowcu i Połoneczce, a od Mikołaja XI Faustyna Radziwiłła – gałąź na Zdzięciole i Berdyczowie[5][6].

Linia nieświeskaEdytuj

 
Nieśwież i zamek, 1604 r.
 
Zamek w Nieświeżu, 2013 r.

Pierwszy ordynat nieświeski, Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł zwany „Sierotką”. wybudował zamek w Nieświeżu, fundował liczne kościoły i klasztory, w tym Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, jeden z pierwszych kościołów barokowych ówcześnie znajdujących się na ziemiach Rzeczypospolitej. Ulokował w nim kaplicę grobową Radziwiłłów, szczególnie przez nich cenione miejsce pochówku aż do XX w. W zamku nieświeskim zapoczątkował tworzenie galerii portretów członków rodu i gromadzenie biblioteki, w której składano obok druków także rękopisy i różne pamiątki historyczne[5][6].

Spośród dziewięciorga jego dzieci wieku dorosłego dożyło czterech synów. Trzech z nich zeszło ze świata bezpotomnie. „Sierotka” miał coraz większe problemy ze zdrowiem, pomimo tego faktu jako jedyny z braci zapewnił kontynuację rodu Radziwiłłów, która istnieje aż po dziś dzień[5][6].

W 1926 r. zamek w Nieświeżu odwiedził marszałek Józef Piłsudski[14]. Kilka lat później podczas trwania II wojny światowej w 1939 roku został utracony przez Radziwiłłów. Działania wojenne doprowadziły zamek do ruiny. Obecnie jest zlokalizowany na Białorusi, został zrekonstruowany i pełni funkcję placówki muzealnej, został również wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO[15].

Osobny artykuł: Zamek w Nieświeżu.

Jednym z obecnie żyjących znanych przedstawicieli linii nieświeskiej jest Konstanty Mikołaj Radziwiłł, polski lekarz i polityk[16].

Linia na Birżach i DubinkachEdytuj

 
Posiadłości ziemskie Radziwiłłów w I Rzeczypospolitej (niebieski) na tle posiadłości innych rodów magnackich

Linia ta wywodzi się od Jerzego I Radziwiłła, zwanego „Herkulesem”. Włości Birże i Dubinki odziedziczył po ojcu, Mikołaju Radziwiłłowiczu. Następnie, prawie cały ten majątek odziedziczył syn Jerzego, Mikołaj IV Radziwiłł zwany „Rudym”, który został obdarzony w 1547 r. tytułem księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego na Birżach i Dubinkach, dzięki poselstwu swego brata stryjecznego Mikołaja V Krzysztofa Radziwiłła zwanego „Czarnym”. Mikołaj IV Radziwiłł miał dwóch synów; Mikołaja VI Radziwiłła, będącego późniejszym dziedzicem min. Dubinek, oraz Krzysztofa I Mikołaja Radziwiłła zwanego „Piorunem”, późniejszego dziedzica min. Birży[5][6]. Jednakże jedyny syn Mikołaja VI Radziwiłła – Jerzy III Radziwiłł zmarł bezdzietnie. Na mocy wcześniej ustalonego układu o wzajemnym dziedziczeniu dóbr w razie bezpotomnej śmierci, synowie Krzysztofa I Mikołaja Radziwiłła; Jan IV Radziwiłł, Mikołaj VIII Radziwiłł i Krzysztof II Radziwiłł w spadku oprócz Birży pozyskali jeszcze Dubinki i inne ziemie[5][6].

Mikołaj VIII Radziwiłł zmarł bezpotomnie, Jan IV Radziwiłł przekazał część swojego majątku synowi, Bogusławowi I Radziwiłłowi, a Krzysztof II Radziwiłł swojemu synowi, Januszowi I Radziwiłłowi. W spadku po Januszu majątek otrzymała jego córka Anna VI Maria Radziwiłł[5][6]. Anna była jedynym żyjącym dzieckiem Janusza, jako że syn zmarł będąc jeszcze niemowlęciem[17].

Z powodu trudnej sytuacji w jakiej znaleźli się Radziwiłłowie, dotyczącą możliwości utracenia ziem posiadanych przez Annę VI Marię Radziwiłł na rzecz innego rodu (gdyż córki, zgodnie z ówczesnymi zasadami, nie mogły przedłużać rodu, jedynie stawały się częścią innego po zaślubinach), poślubiła brata stryjecznego swego ojca, Bogusława I Radziwiłła, który stał się w wyniku tego małżeństwa panem wszystkich majętności linii na Birżach i Dubinkach. Wielkie kompleksy tego majątku (najważniejsze z nich to Birże, Dubinki, Kiejdany, Słuck, Kopyl, Wiżuny, Newel, Siebież, Węgrów, Starawieś) rozciągały się w województwach nowogródzkim, trockim, wileńskim, witebskim, podlaskim i na Żmudzi. Miarą znaczenia, a nawet popularności Bogusława w Rzeczypospolitej, było wysunięcie jego kandydatury do korony polskiej w czasie bezkrólewia w 1669 roku. Wtedy nadszedł jednak już kres jego życia. Dwa lata wcześniej zmarła też jego żona, Anna Maria Radziwiłł, podczas porodu ich córki, Ludwiki Karoliny Radziwiłł[5][6].

Od początku życia Ludwiki Karoliny Radziwiłł wielu kandydatów krajowych i zagranicznych ze względu na posiadany przez nią ogromny majątek starało się o jej względy. Zaręczyła się nawet z królewiczem Jakubem Sobieskim, jednakże „przebiegła” Ludwika poślubiła niespodziewanie księcia neuburskiego Karola III Filipa Wittelsbacha. Skandal ten wywołał w Rzeczypospolitej burzę. Ludwika pozostawała poza zasięgiem jakichkolwiek represji, ale skoro na ziemiach litewskich i koronnych posiadała ogromne dobra rodziców, planowano pozbawienie jej tych dóbr w myśl zasady. Danym majątkiem zainteresowane były jednak niektóre rody magnackie, zwłaszcza Radziwiłłowie pochodzący z linii nieświeskiej i Sapiehowie, które dążyły do wejścia w ich posiadanie, przeszkadzając sobie przy tym wzajemnie. Po kilku latach Ludwika Karolina Radziwiłł zmarła, zostawiając tylko jedną córkę. Zażarte spory zostały zakończone ostatecznie dopiero w okolicach roku 1740, zwycięstwem Radziwiłłów. Od tamtej pory ziemie należące do Radziwiłłów wywodzących się z linii na Birżach i Dubinkach przeszły w posiadanie Radziwiłłów wywodzących się z linii na Nieświeżu i Ołyce[5][6].

Stosunki polsko-litewskieEdytuj

Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł i Mikołaj IV Radziwiłł zdobyli stanowisko dominujące w stosunku do innych magnatów i szlachty i stali się najzaciętszymi obrońcami odrębności Wielkiego Księstwa Litewskiego od Korony Królestwa Polskiego. Po ich śmierci członkowie rodu Radziwiłłów utrzymali dawną potęgę oraz przeszli na katolicyzm. Ród wydał szereg jednostek o niezwykłej religijności i dobroczynności, oraz zastęp wybitnych wodzów. W XVII w. byli w dalszym ciągu rzecznikami separatyzmu litewskiego i wydali kilku rokoszan[potrzebny przypis].

Z powodu swojej potęgi Radziwiłłowie mogli sobie pozwolić na prowadzenie polityki sprzecznej z wolą władców Rzeczypospolitej. Podczas potopu szwedzkiego, Janusz i Bogusław Radzwiłłowie (pochodzący z linii na Birżach i Dubinkach) próbowali zerwać unię Litwy z Koroną i uznali protektorat Szwecji nad Litwą. Jednak wystąpiła przeciwko nim gałąź Radziwiłłów pochodzących z linii na Ołyce i Nieświeżu. W XVIII w. Radziwiłłowie bronili ustroju Rzeczypospolitej przed reformatorami[potrzebny przypis]. Rodzina ta na przestrzeni lat wielokrotnie przysłużyła się sprawie Polski[18].

Radziwiłłowie w PrusachEdytuj

Po III rozbiorze Rzeczypospolitej, zachodnia i północna część Polski znalazła się w obrębie Królestwa Prus. Wielu polskich magnatów postanowiło zdobyć dla swoich rodów dobrą pozycję pod zaborem. Część Radziwiłłów była spokrewniona z Hohenzollernami (np. Wilhelm Paweł Radziwiłł syn Ludwiki Hohenzollern) posiadali znaczne wpływy na dworze pruskim i odgrywali pewną rolę w obozie centrum niemieckiego. W Berlinie znajdował się nawet pałac Radziwiłłów, przekształcony później w Kancelarię Rzeszy, budynek nie przetrwał jednak do czasów obecnych[19].

Osobny artykuł: Stara Kancelaria Rzeszy.

Herb i mottoEdytuj

 
Mikołaj Radziwiłł Czarny otrzymuje od cesarza tytuł książęcy

Ościk Krystyn Syrpuciowicz, przodek rodu Radziwiłłów, znalazł się wśród osób, które otrzymały i przyjęły godło zwane Trąby po Unii horodelskiej w 1413 roku[20][21]. Godło to stało się później herbem dziedzicznym Radziwiłłów. W 1518 r. władca Świętego Cesarstwa Rzymskiego (S.I.R.), Maksymilian I, po kongresie jagiellońsko-habsburskim w Wiedniu obdarzył syna Mikołaja Radziwiłłowicza, Mikołaja II Radziwiłła tytułem Reichsfürst (pol.: Cesarski Książę) z Goniądza i Medelii[22][23]. Mikołaja II Radziwiłła otrzymał także rozszerzony, bardziej uroczysty herb: czarnego orła, na którego piersi znajduje się tarcza z Trąbami i innymi herbami. Motto rodziny brzmi: „Bóg nam radzi” (biał: Бог нам раіць)[24][25].

W 1547 roku Karol V, święty cesarz rzymski, nadał Mikołajowi V Krzysztofowi Radziwiłłowi zwanemu „Czarnym” i jego bratu Janowi II Radziwiłłowi[26] dziedziczny tytuł Reichsfürst na Nieświeżu i Ołyce[23][27]; a ich kuzynowi Mikołajowi IV Radziwiłłowi zwanemu „Rudym”[26] na Birżach i Dubinkach[23]. W tym samym roku król polski Zygmunt II August poślubił Barbarę I Radziwiłł i zatwierdził te tytuły w 1549 roku[25]. Tak wysoki tytuł był rzadkością wśród szlachty: zaledwie pięć polskich rodzin, w tym Radziwiłłowie, otrzymało od Świętego Cesarza Rzymskiego tytuł książęcy[28].

Istnieją różne warianty herbu Trąby przypisywanego różnym przedstawicielom rodziny Radziwiłłów[29]

Osobny artykuł: Radziwiłł Książę.

ReligiaEdytuj

 
„Biblia brzeska”, zdjęcie z 2019 roku

Początkowo dwie gałęzie Radziwiłłów przeszły na kalwinizm. Linia na Nieświeżu, Klecku i Ołyce, pozostawała kalwinistami przez dwa pokolenia, aż dzieci Mikołaja V Krzysztofa Radziwiłła zwanego „Czarnym” przeszły na katolicyzm przed końcem wieku. Linia na Birżach i Dubinkach pozostała w wierze protestanckiej aż do jej wygaśnięcia sto lat później[30].

Zarówno Mikołaj „Czarny”, jak i Mikołaj IV Radziwiłł zwany „Rudym” byli gorliwymi promotorami i aktywnymi uczestnikami religii protestanckiej w Wielkim Księstwie Litewskim. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł ufundował przetłumaczenie pierwszej wersji Biblii protestanckiej na język polski[31] zatytułowanej „Biblią Brzeską” (zwana też „Biblią Radziwiłłowską”), ukazała się w mieście Brześć w 1564 r. Jego śmierć w 1565 r. była postrzegana jako poważna strata dla protestanckiej sprawy na Litwie. Jednak Mikołaj IV Radziwiłł kontynuował dzieło kuzyna, zakładając i podarowując ziemię kilku kościołom i szkołom[32].

Osobny artykuł: Biblia brzeska.

Późniejsi potomkowie rodu Radziwiłłów byli gorliwymi wyznawcami katolicyzmu, niekiedy nawet próbującymi pozbycia się protestantyzmu[33].

PrzydomkiEdytuj

Przydomki dodawane do imienia to zwykle przywilej zarezerwowany dla władców. Jednak w rodzie Radziwiłłów podobnie jak w domach monarszych, repertuar imion męskich był bardzo skąpy: lista ta ogranicza się do kilku zaledwie patronów. Najpopularniejszym imieniem był Mikołaj, nadawanym na cześć Mikołaja Radziwiłłowicza. Następnie w kolejności: Michał, Krzysztof, Stanisław i Jan. Przy tak skromnym wyborze imion w danym rodzie często dochodziło do sytuacji, w których żyło kilku naraz jej przedstawicieli używających tego samego imienia. Dla uniknięcia pomyłek zaczęto nadawać Radziwiłłom przydomki pozwalające ich rozróżnić[34].

Znani członkowie roduEdytuj

Lista członków rodu uwzględniająca datę urodzenia, datę śmierci, rodziców, opis i przypisy
Imię Data urodzenia Data śmierci Ojciec Matka Herb matki
Syrpuć 1350 r. (około) 1400 r. (około) ? ? ? [35]
Pokolenie 1
Ościk Krystyn Syrpuciowicz 1390 r. (około) 1444 r. (około) Syrpuć Syrpuciowicz ? ? [36]
Pokolenie 2
Radziwiłł Ościkowicz 1410 r. (około) 1447 r. Ostik Krystian Syrpuciowicz Anna ? [37]
Pokolenie 3
Mikołaj Radziwiłłowicz 1440 r. (około) 16.07.1509 r. Radziwiłł Ościkowicz ? ? [38]
Pokolenie 4
Mikołaj II Radziwiłł 1470 r. 1521 r. Mikołaj Radziwiłłowicz Zofia Anna Moniwid Leliwa [39]
Jan I Mikołaj Radziwiłł 1474 r. 1522 r. Mikołaj Radziwiłłowicz Zofia Anna Moniwid Leliwa [40]
Anna I Radziwiłł 1476 r. 23.03.1522 r. Mikołaj Radziwiłłowicz Zofia Anna Moniwid Leliwa [41]
Wojciech I Albrecht Radziwiłł 1478 r. 05.07.1519 r. Mikołaj Radziwiłłowicz Zofia Anna Moniwid Leliwa [42]
Jerzy I Wiktor Radziwiłł 1480 r. 1541 r. Mikołaj Radziwiłłowicz Zofia Anna Moniwid Leliwa [43]
Pokolenie 5
Jan II Radziwiłł 1490 r. (około) 1542 r. Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [9]
Zofia I Radziwiłł 1490 r. (około) ? Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [44]
Helena I Radziwiłł 1490 r. (około) 1546 r. Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [45]
Stanisław I Radziwiłł 1490 r. (około) 1531 r. Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [10]
Mikołaj III Radziwiłł 1492 r. 11.11.1546 r. Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [11]
Elżbieta I Anna Radziwiłł 1509 r. 1550 r. (około) Mikołaj II Radziwiłł Elżbieta Sakowicz Pomian [46]
Mikołaj IV Radziwiłł 1512 r. 27.04.1584 r. Jerzy I Wiktor Radziwiłł Barbara Kola Junosza [47]
Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł 04.02.1515 r. 28.05.1565 r. Jan I Mikołaj Radziwiłł Anna Kiszka Dąbrowa [48]
Jan III Radziwiłł 1516 r. 27.09.1551 r. Jan I Mikołaj Radziwiłł Anna Kiszka Dąbrowa [49]
Anna II Elżbieta Radziwiłł 1518 r. 1556 r. Jerzy I Wiktor Radziwiłł Barbara Kola Junosza [50]
Zofia II Radziwiłł 1520 r. (około) 1541 r. Jan I Mikołaj Radziwiłł Bohdana Łukomska Roch III [51]
Anna III Radziwiłł 1522 r. 1554 r. Jan I Mikołaj Radziwiłł Bohdana Łukomska Roch III [52]
Barbara I Radziwiłł 06.12.1523 r. 08.05.1551 r. Jerzy I Wiktor Radziwiłł Barbara Kola Junosza [53]
Pokolenie 6
Anna III Radziwiłł 1525 r. 1600 r. Jan II Radziwiłł Anna Kostewicz Leliwa [54]
Petronela I Radziwiłł 1526 r. 1564 r. Jan II Radziwiłł Anna Kostewicz Leliwa [55]
Elżbieta II Radziwiłł 1530 r. (około) 1565 r. Jan II Radziwiłł Anna Kostewicz Leliwa [56]
Mikołaj VI Radziwiłł 1546 r. 18.07.1589 r. Mikołaj IV Radziwiłł Katarzyna Tomicka Łodzia [57]
Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł 19.02.1547 r. 20.11.1603 r. Mikołaj IV Radziwiłł Katarzyna Tomicka Łodzia [58]
Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł 02.08.1549 r. 28.02.1616 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [59]
Elżbieta III Radziwiłł 04.10.1550 r. 08.04.1591 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [60]
kobieta[47] 1550 r. (około) ? Mikołaj IV Radziwiłł Katarzyna Tomicka Łodzia
kobieta[47] 1550 r. (około) ? Mikołaj IV Radziwiłł Katarzyna Tomicka Łodzia
kobieta[47] 1550 r. (około) ? Mikołaj IV Radziwiłł Katarzyna Tomicka Łodzia
Zofia III Agnieszka Radziwiłł 1552 r. 1608 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [61]
Jerzy II Radziwiłł 31.05.1556 r. 21.01.1600 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [62]
Anna IV Magdalena Radziwiłł 1553 r. 28.10.1590 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [63]
Wojciech II Radziwiłł 08.03.1558 r. 13.06.1592 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [64]
Stanisław II Radziwiłł 12.05.1559 19.03.1559 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [13]
Krystyna I Radziwiłł 11.08.1560 r. 28.02.1580 r. Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż [65]
mężczyzna[48] 1560 r. (około) Mikołaj V Krzysztof Radziwiłł Elżbieta Szydłowiecka Odrowąż
Pokolenie 7
Zofia Radziwiłł 1577 r. 1614 r. Mikołaj VI Radziwiłł Zofia Hlebowicz Połońska Leliwa [66]
Jerzy Radziwiłł 14.12.1578 r. 13.02.1613 r. Mikołaj VI Radziwiłł Zofia Hlebowicz Połońska Leliwa [67]
Jan Radziwiłł 02.07.1579 r. 07.11.1620 r. Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł Katarzyna Elżbieta Ostrogska Ostrogski [68]
Katarzyna Radziwiłł 1580 r. (około) ? Mikołaj VI Radziwiłł Zofia Helena Hlebowicz-Połońska Leliwa [69]
Elżbieta Radziwiłł 1580 r. (około) ? Mikołaj VI Radziwiłł Aleksandra Wiśniowiecka Korybut [70]
Barbara Radziwiłł[58] 1580 r. (około) ? Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł Katarzyna Anna Sobek Brochwicz
Mikołaj Radziwiłł[58] 1580 r. (około) ? Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł Katarzyna Anna Sobek Brochwicz
Elżbieta Radziwiłł 19.10.1583 r. 18.10.1611 r. Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł Katarzyna Tęczyńska Topór [71]
Krzysztof Radziwiłł 22.03.1585 r. 19.09.1640 r. Krzysztof I Mikołaj Radziwiłł Katarzyna Tęczyńska Topór [72]
Aleksander Ludwik Radziwiłł 04.08.1594 r. 30.03.1654 r. Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut [73]
Zygmunt Karol Radziwiłł 04.12.1591 r. 05.11.1642 r. Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut [74]
Albrycht Władysław Radziwiłł 16.01.1589 r. 20.07.1636 r. Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut [75]
Jan Jerzy Radziwiłł 08.01.1588 r. 18.12.1625 r. Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut [76]
Elżbieta Radziwiłł 15.09.1585 r. 1618 r. (około) Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut [77]
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł[13] 1589 r.? 1614 r.? Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak
Krzysztof Mikołaj Radziwiłł[59] 1590 r.? 1607 r.? Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut
Barbara Radziwiłł 1590 r. (około) ? Wojciech II Radziwiłł Anna Kettler Kettler [78]
Jan Olbrycht Radziwiłł 07.06.1591 r. 15.04.1626 r. Wojciech II Radziwiłł Anna Kettler Kettler [79]
Elżbieta Radziwiłł 1592 r. 1627 r. Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak [80]
Wojciech Stanisław Albrycht Radziwiłł 01.07.1595 r. 12.11.1656 r. Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak [81]
Eufemia Krystyna Radziwiłł 12.07.1598 r. 01.05.1657 r. Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak [82]
Mikołaj Radziwiłł[59] ? ? Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut
Katarzyna Radziwiłł[59] ? ? Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut
Krystyna Radziwiłł[59] ? ? Mikołaj VII Krzysztof Radziwiłł Halszka Eufemia Wiśniowiecka Korybut
mężczyzna[13] ? ? Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak
mężczyzna[13] ? ? Stanisław II Radziwiłł Marianna Warkowska-Myszka Korczak
Katarzyna Radziwiłł[64] ? ? Wojciech II Radziwiłł Anna Kettler Kettler
Anna Radziwiłł[64] ? ? Wojciech II Radziwiłł Anna Kettler Kettler

Pokolenie 8Edytuj

Pokolenie 9Edytuj

Pokolenie 10Edytuj

Pokolenie 11Edytuj

Pokolenie 12Edytuj

Pokolenie 13Edytuj

Pokolenie 14Edytuj

Pokolenie 15Edytuj

Pokolenie 16Edytuj

Pokolenie 17Edytuj

Pokolenie 18Edytuj

  • Maria Anna Radziwiłł
  • Maciej Leon Radziwiłł
  • Anna Jadwiga Radziwiłł
  • Elżbieta Teresa Radziwiłł
  • Jan Albert Radziwiłł
  • Michał Kazimierz Radziwiłł
  • Karol Roman Radziwiłł
  • Barbara Dorota Radziwiłł

Zamki i pałaceEdytuj

Inne zamki i pałace Radziwiłłów:

Kuratorzy sztukiEdytuj

 
Henryk Siemiradzki, Chopin u księcia Radziwiłła

Antoni Radziwiłł był wielbicielem muzyki i sztuki. Posiadłości Radziwiłłowa w Berlinie służyły jako artystyczne salony, na które uczęszczali zarówno arystokraci, jak i sami artyści. Radziwiłł organizował cotygodniowe wieczory muzyczne oraz pomagał przy produkcji niezależnych sztuk teatralnych[84]. Pomiędzy 1822-1824 Antoni Radziwiłł wybudował swoją kolejną rezydencję w Antoninie według projektu Niemieckiego architekta Karl Friedrich Schinkel, która służyła jako letnia rezydencja przeznaczona na polowania. W swoim późniejszym życiu Antoni Radziwiłł przeprowadził się do Antonina wraz ze swoją małżonką Friederike Dorothea Luise i dwoma córkami Wandą i Elizą. Antoni Radziwiłł miał wiele kontaktów wśród muzycznych Europejskich elit i z czasem przeobraził Antonin w ważną lokalizację na mapie Europejskich muzyków. Antonin odwiedzali między innymi znani artyści tacy jak Niccolò Paganini, Johann Wolfgang von Goethe, Fryderyk Chopin i Ludwig van Beethoven. Chopin udzielał lekcji muzyki córce Radziwiłła, Wandzie[85]. Podczas swoich licznych pobytów w posiadłości Chopin skomponował Poloneza op.3 oraz Trio op.8, które zadedykował Antoniemu Radziwiłłowi, który wspierał Chopina finansowo. Wizyty Chopina na salonach Radziwiłła zostały udokumentowane przez Henryka Siemieradzkiego na heliograwiurze z 1888 zatytułowanej „Chopin u księcia Radziwiłła”.

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Rody magnackie | Boże Igrzysko: Magnaci, bozeigrzysko.pl [dostęp 2021-01-13].
  2. ↑ Wojciech Smoczyński, Nazwy osobowe „litewskie”, [w:] Aleksandra Cieślikowa (red.), Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. Część 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii, Kraków 2002, s. 25.
  3. ↑ Kazimierz Bartoszewicz, Radziwiłłowie.
  4. ↑ Edmund Radziszewski, Radziwiłłowie Wielkopolscy, 2009.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Sławomir Górzyński i inni, Radziwiłłowie herbu Trąby, 1996.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Stankiewicz Waldeemar, potyczki z genealogią, kresy.genealodzy.pl [dostęp 2021-01-13].
  7. ↑ Edmund Radziszewski, Radziwiłłowie wielkopolscy, 22 lutego 2012.
  8. ↑ goniadz, www.ruinyizamki.pl [dostęp 2021-01-13].
  9. ↑ a b Jan ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  10. ↑ a b Stanisław ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  11. ↑ a b Mikołaj ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  12. ↑ Kleck. Miasto na dawnej granicy | Echa Polesia, polesie.org [dostęp 2021-01-14].
  13. ↑ a b c d e Stanisław ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  14. ↑ ŚWIATOWID „Ilustrowany kurjer tygodniowy”, Marszałek Piłsudski w Nieświeżu, 6 listopada 1926.
  15. ↑ Zamek Radziwiłłów w Nieświeżu na Białorusi | Instytut Polonika, Polonika [dostęp 2021-01-14] (pol.).
  16. ↑ Konstanty Mikołaj ks. Radziwiłł na Nieświeżu h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-14].
  17. ↑ Janusz ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-13].
  18. ↑ Zasady w czasach pogwałcenia zasad. Radziwiłłowie w XX wieku, Przystanek Historia [dostęp 2021-01-15] (pol.).
  19. ↑ Pruscy Radziwiłłowie, Kurier Historyczny [dostęp 2021-01-15].
  20. ↑ Herby i roszczenia litewskich panów – Archiwum Rzeczpospolitej, archiwum.rp.pl [dostęp 2021-01-16].
  21. ↑ Poznań Supercomputing and Networking Center-dL Team, Portret Mikołaja I Radziwiłła (1366-1466?), postaci legendarnej, FBC [dostęp 2021-01-12] (pol.).
  22. ↑ Daniel Stone, The Polish-Lithuanian State, 1386-1795, University of Washington Press, 2001, ISBN 978-0-295-98093-5 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  23. ↑ a b c Stanisław Mackiewicz, Dom Radziwiłłów, Czytelnik, 1990, ISBN 978-83-07-01971-0 [dostęp 2021-01-16] (pol.).
  24. ↑ Juliusz Karol Ostrowski: Księga herbowa rodów polskich. T. 2. Warszawa: Główny skład księgarnia antykwarska B. Bolcewicza, 1906, s. 301–303.
  25. ↑ a b The history of the Radzivills’ family, web.archive.org, 31 maja 2012 [dostęp 2021-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-05-31].
  26. ↑ a b Edmundas Rimša, Lietuvos Heraldikos komisija prie Respublikos, The Heraldry of Lithuania, Baltos lankos, 1998, ISBN 978-9986-861-34-8 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  27. ↑ Jerzy Jan Lerski, George J. Lerski, Halina T. Lerski, Historical Dictionary of Poland, 966-1945, Greenwood Publishing Group, 1996, ISBN 978-0-313-26007-0 [dostęp 2021-01-16] (ang.).
  28. ↑ PGSA – Heraldry and Nobility, web.archive.org, 17 października 2008 [dostęp 2021-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2008-10-17].
  29. ↑ Kamil Wójcikowski, Robert Fidura, Uzasadnienie heraldyczno-historyczne projektów symboli gminy Sławatycze, marzec 2015.
  30. ↑ y, Sketch of the Religious History of the Slavonic Nations: By Count Valerian Krasinski, Johnstone and Hunter, 1851 [dostęp 2021-01-15] (ang.).
  31. ↑ The American Quarterly Register, American Education Society., 1832 [dostęp 2021-01-15] (ang.).
  32. ↑ John McClintock, Cyclopaedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, Harper & brothers, 1889 [dostęp 2021-01-15] (ang.).
  33. ↑ H. M., Przegląd Historyczny – M. K. Radziwill „Sierotka”.
  34. ↑ Podwaliny pod potęgę Radziwiłłów, www.rp.pl [dostęp 2020-12-31] (pol.).
  35. ↑ Syrpuć Syrpuciowicz h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  36. ↑ Ostik Krystian Syrpuciowicz h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  37. ↑ Radiwiłł Ostikowicz h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  38. ↑ Mikołaj Radziwiłłowicz h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  39. ↑ Mikołaj ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  40. ↑ Jan Mikołaj Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  41. ↑ Anna Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  42. ↑ Wojciech Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  43. ↑ Jerzy Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-02].
  44. ↑ Zofia ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  45. ↑ Helena ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  46. ↑ Elżbieta Anna ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  47. ↑ a b c d Mikołaj «Rudy» ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  48. ↑ a b Mikołaj «Czarny» ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  49. ↑ Jan Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  50. ↑ Anna Elżbieta Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  51. ↑ Zofia Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  52. ↑ Anna Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  53. ↑ Barbara Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-09].
  54. ↑ Anna ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  55. ↑ Petronela ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  56. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  57. ↑ Mikołaj ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  58. ↑ a b c Krzysztof Mikołaj ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  59. ↑ a b c d e Mikołaj Krzysztof Sierotka «Sierotka» ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  60. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  61. ↑ Zofia Agnieszka ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  62. ↑ Jerzy ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  63. ↑ Anna Magdalena ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  64. ↑ a b c Wojciech ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  65. ↑ Krystyna ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  66. ↑ Zofia ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  67. ↑ Jerzy ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  68. ↑ Jan ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  69. ↑ Katarzyna ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  70. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  71. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  72. ↑ Krzysztof ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  73. ↑ Aleksander Ludwik ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  74. ↑ Zygmunt Karol ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  75. ↑ Albrecht Władysław Wojciech ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  76. ↑ Jan Jerzy ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  77. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  78. ↑ Barbara ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  79. ↑ Jan Olbrycht Wojciech ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  80. ↑ Elżbieta ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  81. ↑ Wojciech Stanisław Albrycht ks. Radziwiłł na Ołyce i Nieświeżu h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  82. ↑ Krystyna Eufemia ks. Radziwiłł h. Trąby, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-01-11].
  83. ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 212.
  84. ↑ Witold Banach, Radziwiłłowie. Burzliwe losy słynnego rodu, Wydawnictwo Poznanskie, 2017, ISBN 978-83-7976-806-6.
  85. ↑ Fryderyk Chopin Institute, Chopin’s Poland, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2018.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

  Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. Białoruś: Zespół pałacowy Radziwiłłów na liście UNESCO
  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
Radziwiłłowie herbu Trąby
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Radziwiłłowie_herbu_Trąby&oldid=62045498”