Czakalaka bura[5] (Ortalis canicollis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy (Cracidae). Występuje w środkowej części Ameryki Południowej. Niezagrożony wyginięciem.

Czakalaka bura
Ortalis canicollis[1]
(Wagler, 1830)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

grzebiące

Rodzina

czubacze

Rodzaj

Ortalis

Gatunek

czakalaka bura

Synonimy
  • Penelope canicollis Wagler, 1830[2][3]
  • Ortalida canicollis[3] (Wagler, 1830)
Podgatunki
  • O. c. canicollis (Wagler, 1830)
  • O. c. pantanalensis Cherrie & Reichenberger, 1921
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Głowa czakalaki burej, Pantanal, Brazylia

Taksonomia

edytuj

Gatunek opisał po raz pierwszy Johann Georg Wagler w 1830. Holotyp pochodził z Paragwaju. W niewoli uzyskano krzyżówkę czakalaki burej z grdaczem modrogardłym (Pipile cumanensis, także należy do czubaczy). Ptaki z paragwajskiego Chaco wydzielono do podgatunku ungeri, którego odrębność nie jest znaczna[2]; IOC wyróżnia dwa podgatunki[6].

Podgatunki i zasięg występowania

edytuj

IOC wyróżnia następujące podgatunki[6]:

  • O. c. canicollis (Wagler, 1830)czakalaka bura[5] – wschodnia Boliwia, zachodni Paragwaj, północna Argentyna
  • O. c. pantanalensis Cherrie & Reichenberger, 1921 czakalaka pantanalska[5] – wschodni Paragwaj, południowo-zachodnia Brazylia

O. canicollis występuje w bagnistych, nizinnych lasach i w zakrzewieniach, na obrzeżach dróg i gajów, przy których rośnie gęsta roślinność, zapewniająca schronienie. O.c. pantanalensis zamieszkuje lasy galeriowe, lasy mieszane, zagajniki palmowe i lasy wtórne[7].

Morfologia

edytuj

Długość ciała (u obu płci) 50–56 cm, masa ciała 479–579 g[2]. Robert William Ogilvie-Grant podaje następujące wymiary dla samicy (oryginalnie zapisane w calach): długość ciała około 51 cm, skrzydła 22 cm, ogona 25 cm, skoku 6 cm, środkowego palca wraz z pazurem 6 cm[3].

Głowa szara, na kantarku i wokół oka występuje naga, czerwona skóra. U dorosłego samca wierzch ciała szarobrązowy, najwięcej barwy brązowej występuje na grzbiecie. Sterówki szare, podobnie jak i skrzydła, które odznaczają się bardziej brązowymi pokrywami skrzydłowymi. Gardło i pierś szare, brzuch w jasnym odcieniu rudości. Boki ciała, okolice kloaki i pokrywy podogonowe kasztanowe. Na podgardlu obecny mały płat luźnej, czerwonej skóry; widoczność zmienna w zależności od pory roku. Dziób, barwy od białej po rogową, jest typowy dla grzebiących – lekko zagięty z drobnym hakiem na końcu. Tęczówka brązowa. Nogi dość długie, mocne, jasnoszare do jasnoróżowych[7]. O.c. pantanalensis cechuje bardziej brązowe upierzenie i większe rozmiary[7].

Zachowanie

edytuj

W skład pożywienia wchodzi w przeważającej części materia roślinna – ziarno, owoce, kwiaty. Prócz tego zjada gąsienice[2]. John Graham Kerr napisał o czakalakach burych, że okazjonalnie schodzą na ziemię, by żerować, jednak to stosunkowo rzadkie; zwykle pozostają pośród górnych gałęzi drzew [...][3].

Zanotował również fakt towarzyskości tego gatunku – żeruje w grupach do 30 osobników[7] – oraz ich bojaźliwość, która jednak staje się mało widoczna przez ciekawość tych ptaków. Jeśli w rzadko uczęszczanym przez człowieka obszarze[8] takowy się pojawi, to czakalaka z zainteresowaniem ogląda intruza, po czym woła towarzyszy z pomocą miękkiego, piskliwego dźwięku. Jeśli człowiek pozostanie w spokoju, ptaki mogą zlecieć nawet na wysokość kilku stóp (1 stopa ≈ 30,5 cm). Natomiast kiedy niepożądany osobnik zacznie wspinać się na drzewo, czakalaki skaczą nerwowo po gałęziach, wołając coraz piskliwiej, w końcu dźwięki przechodzą w przenikliwe krzyki[3].

Podobnie jak inne czubacze, O. canicollis często się odzywa. Wydaje z siebie piskliwy płacz, często w parze z partnerem albo w grupie. Nad ranem takie nawoływania trwają do dwóch godzin. Prócz tego gdacze i pogwizduje[7]. Jest słabym lotnikiem, ale potrafi szybko uciec w razie potrzeby oraz lecieć długim ślizgiem[7].

 
Para czakalak burych, Bonito, Mato Grosso do Sul

Najprawdopodobniej monogamiczny, bardzo terytorialny gatunek; obydwaj partnerzy bronią terytorium, niekiedy dochodzi do walk. W trakcie popisów ptak dumnie kroczy i nawołuje z wyciągniętą głową, co ma wyeksponować czerwoną nagą skórę na podgardlu. Prócz tego sparowane ptaki wzajemnie czyszczą się, gonią i karmią. Kopulacje często mają miejsce na szczycie drzewa lub na ziemi[7].

Okres lęgowy w północnej Argentynie trwa od listopada do lutego, w trakcie pory deszczowej. Gniazdo znajduje się 2,5 do 4 m nad ziemią. Stanowi płytką, luźną platformę z patyków, łodyg i liści. W zniesieniu 3 do 4 jaj. Samica wysiaduje je sama przez blisko 24 dni, podczas gdy samiec pilnuje okolic gniazda. Młode to zagniazdowniki, w chwilę po wykluciu są gotowe do opuszczenia gniazda. Poruszają się wśród gałęzi, niekiedy pomagając sobie trzepotaniem skrzydłami. Rodzice karmią je zarówno świeżym, jak i zwróconym pokarmem. Szybko usamodzielniają się[7].

Status zagrożenia

edytuj

Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana; w 1996 roku ptak ten opisywany był jako pospolity. Populacja ma prawdopodobnie trend spadkowy ze względu na wypalanie lasów i ich wycinkę celem pozyskania terenu pod pastwiska. Czakalaka bura jest uznawana za „trigger species” przy wyznaczaniu ostoi ptaków IBA; występuje na przykład w Parku Narodowym Médanos del Chaco[9].

Relacje z ludźmi

edytuj

Ogilvie-Grant wspomniał tego ptaka w wydanej w 1895 książce A hand-book to the game-birds (dosł. Vademecum ptaków łownych). Był on wtedy ulubionym artykułem żywnościowym Indian, którzy wabili czakalaki bure, imitując ich głosy, a następnie odławiali strzałem z łuku. Pośród Indian Toba (lub Qom) gatunek nazywano Cochina, właśnie ze względu na dźwięk[3].

Przypisy

edytuj
  1. Ortalis canicollis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d del Hoyo, J. & Kirwan, G.M.: Chaco Chachalaca (Ortalis canicollis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, 2013. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-11)].
  3. a b c d e f W.R. Ogilvie-Grant: A hand-book to the game-birds. T. 2. 1895, s. 238–239.
  4. Ortalis canicollis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. a b c Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Cracidae Rafinesque, 1815 - czubacze - Guans (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-10-11].
  6. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Megapodes, guans, guineafowl, New World quail. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-16]. (ang.).
  7. a b c d e f g h Nicole Bouglouan: Chaco Chachalaca. Oiseaux-Birds. [dostęp 2014-08-05].
  8. Warto zaznaczyć, że opis Kerra ukazał się w 1895.
  9. Species factsheet: Ortalis canicollis. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-10-11]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj