Czubacz rogaty
Czubacz rogaty[3] (Pauxi unicornis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy (Cracidae). Występuje endemicznie w centralnej Boliwii. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
| Pauxi unicornis[1] | |||
| Bond & Meyer de Schauensee, 1939 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
czubacz rogaty | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisali James Bond i Rodolphe Meyer de Schauensee. Opis ukazał się w 1939 na łamach Notulae Naturae of The Academy of Natural Sciences of Philadelphia. Holotyp pochodził z okolic Palmar, „ze wzgórz ponad Bolívarem”[4] (ekoregion Yungas de Cochabamba, Boliwia[5]). Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Pauxi unicornis, akceptowaną obecnie (2020) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[6]. Czubacz rogaty jest gatunkiem monotypowym[6][5].
W przeszłości czubacz rogaty był również włączony do czubacza hełmiastego (P. pauxi) jako podgatunek[7], jednak obecnie jest, zgodnie z zamysłem autorów pierwszego opisu, uznawany za odrębny gatunek[8][5][6][9]. Badania, których wyniki opublikowano w 2011, wykazały różnice między ptakami uznawanymi za jeden gatunek, P. unicornis. Wyodrębniono z niego czubacza peruwiańskiego (P. koepckeae). SACC zaakceptował propozycję. Przedstawiciele obydwu gatunków różnią się morfologią – formą „kasku” na głowie, preferowanym środowiskiem i głosem[8].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 85–95 cm, masa ciała samca 3850 g, samicy około 3600 g[5]. Wymiary szczegółowe holotypu i jednego paratypu (odpowiednio samca i samicy): długość skrzydła 408 i 393 mm, długość ogona 344 i 311 mm, długość dzioba 36 i 38,5 mm (od nasady kasku), długość skoku – 107 i 100,5 mm[4]. Większość upierzenia dla obserwatora zdaje się być jednolicie czarna; okolice kloaki białe. Dziób jaskrawoczerwony, „kask” u nasady dzioba jasnoniebieski[5]; mierzy 55–58,6 mm długości, a w najszerszym miejscu liczy 23–26,3 mm[8]. Nogi mają barwę jasnoczerwoną, jedynie u samca w okresie godowym zmieniają barwę na żółtą. Czubacze rogate są całkowicie allopatryczne w stosunku do czubaczy hełmiastych, które w Boliwii nie występują; przedstawicieli P. unicornis można odróżnić po kształcie kasku, głębszym dziobie i obecności krótkiego, skręconego i połyskliwego czuba[5].
Zasięg występowania edytuj
Endemit środkowej Boliwii[9]. Zamieszkuje tam wschodnie stoki Andów w departamentach Cochabamba i Santa Cruz. W 1992 ptaka nieokreślonego gatunku (P. unicornis lub P. koepckeae) obserwowano w południowym Peru[5]. Czubacze rogate stwierdzono w parkach narodowych Amboró i sąsiadującym Carrasco[9].
Ekologia i zachowanie edytuj
Środowiskiem życia czubacza rogatego są wilgotne lasy oraz obrzeża górskich lasów na wysokości 400–1100 m n.p.m. (wg innego źródła do 1300 m n.p.m.[5]; w odróżnieniu od reprezentantów P. koepckeae, który zamieszkuje lasy mgliste na innych wysokościach[8]). Większość obserwacji ma jednak miejsce od 500 do 900 m n.p.m.[5]; ptaki schodzą na niższe wysokości w porze suchej[9]. Czubacze rogate zjadają owoce, nasiona, miękką materię roślinną. Prawdopodobnie zjadają także opadnięte owoce; wedle lokalnej ludności te ptaki żywią się owocami 3 gatunków Nectandra i wawrzynowatych (Lauraceae). Żerują głównie od wschodu słońca do 8:30 i od 16 do zachodu, jednak są aktywne także w ciągu dnia[5]. Alarmujący ptak wykonuje pionowe ruchy ogonem (w górę i w dół), w odróżnieniu od czubaczy peruwiańskich, które wachlują nim w poziomie. Pieśń składa się z 4 fraz trwających 8–10 s, z przerwami liczącymi 5–7 s (cała pieśń trwa blisko trzy razy dłużej od pieśni czubaczy peruwiańskich)[8].
Lęgi edytuj
Pora lęgowa rozpoczyna się wraz z nadejściem deszczy, w PN Amboró jest to wrzesień. Przypuszczalnie występuje poligynia i system zachowania typu lek, jednak inni obserwatorzy twierdzą, że występuje terytorializm i monogamia. Odkryto tylko jedno gniazdo (stan z początku 2016). Była to licząca około 30 cm średnicy konstrukcja o kształcie miski zbudowana z martwych liści i gałęzi, a umieszczona blisko 5 m nad ziemią na odizolowanym drzewie rosnącym nad wodą. W zniesieniu znajdowało się jedno jajo. Prawdopodobnie samica wysiaduje sama. Pisklę ma intensywny, brązowy kolor, z wierzchu czarne znakowanie, a od spodu – płowe i białe. „Kask” na głowie staje się widoczny w wieku 1 miesiąca[5].
Status zagrożenia edytuj
IUCN uznaje czubacza rogatego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Liczebność populacji szacowana jest na 1000–4999 dorosłych osobników. Zasięg gatunku jest niewielki i ma ograniczony przedział wysokości. Do tego czubaczom zagraża wylesianie pod uprawy (w tym krasnodrzewi, z których można pozyskiwać kokainę). Budowa dróg i rozwój wsi również negatywnie odbijają się na czubaczach. We wszystkich częściach zasięgu czubacze są zabijane dla mięsa. Według szacunków z 2014, za 20–30 lat czubacze rogate mogą wyginąć, jeśli nie zostaną podjęte działania ochronne[2][9].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Pauxi unicornis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Pauxi unicornis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Cracidae Rafinesque, 1815 - czubacze - Guans (Wersja: 2020-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-16].
- ↑ a b James Bond & Rodolphe Meyer de Schauensee. Descriptions of New Birds from Bolivia: Part II -- A New Species of the Genus Pauxi. „Notulae Naturae of The Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 29, s. 1–3, 1939.
- ↑ a b c d e f g h i j k del Hoyo, J., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Horned Curassow (Pauxi unicornis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-03-15].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Megapodes, guans, guineafowl, New World quail. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-16]. (ang.).
- ↑ Alexander Wetmore & W. H. Phelps. Description of a third form of Curassov of the genus Pauxi. „Journal of The Washington Academy of Sciences”. 33, s. 142–146, 1943.
- ↑ a b c d e Elevate Pauxi unicornis koepckeae to species status. [w:] Proposal (537) to South American Classification Committee [on-line]. SACC, 7 sierpnia 2015. [dostęp 2016-03-15].
- ↑ a b c d e Horned Curassow Pauxi unicornis. BirdLife International. [dostęp 2021-08-31].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia czubacza rogatego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).