Dialekt wschodnioczeski

Dialekt wschodnioczeski lub dialekt północno-wschodnioczeski[2] (cz. severovýchodočeské nářečí, severovýchodočeská podskupina) – jeden z czterech dialektów czeskich właściwych obok dialektu środkowoczeskiego, zachodnioczeskiego i czesko-morawskiego. Zajmuje część obszaru północno-wschodnich Czech[3]. W obrębie dialektu południowoczeskiego wyróżnia się peryferyjna gwara podkarkonoska. Do gwar wschodnioczeskich należy także używana w Kotlinie Kłodzkiej gwara kłodzka[4].

Mapa dialektów czeskich właściwych[1].

Cechy językowe

edytuj

Do cech fonetycznych gwar wschodnioczeskich należą:

  • wymowa v jak po samogłosce, a przed spółgłoską albo w wygłosie, np. prau̯da, kreu̯[2]. W północnej części dialektu utrzymuje się także wymowa dwuwargowa w między samogłoskami typu kráwa, zdrawí[2],
  • nagłosowe i-, í- zamiast ogólnoczeskich ji-, jí-, np. iskra, im, ídlo[5],
  • na miejscu literackich czeskich sylabotwórczych i w północnej części dialektu spotyka się grupy er, ir, ar oraz el, il, al, np. Kerkonoše, pervní, velna zamiast lit. cz. Krkonoše, první, vlna[6],
  • dyftongizacja í do ej po spółgłoskach s, z, c, np. cejtiť, vozejk, sejtko[6],
  • zachowanie dźwięczności spółgłosek w wygłosie, np. hlad, teď[6].

Charakterystycznymi cechami morfologii są:

  • narzędnik i miejscownik liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich zakończony na -ej, np. ulicej, radosťej, rúžej[2][6],
  • celownik (przypadek) i miejscownik liczby pojedynczej rzeczowników męskożywotnych zakończony na -oj (<-ovi), np. bratroj, k Petroj, vo tátoj[2][6], rzadziej też wymowa typu jalojce (<jalovice)[5],
  • końcówka -ej czasowników typu -ím, -íš, np. mluvjej[5],
  • biernik liczby mnogiej typu vojáci[5].

Przypisy

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Zdzisław Stieber: Zarys dialektologii języków zachodniosłowiańskich. Warszawa: PWN, 1965.
  • Short D.: Czech // The Slavonic Languages / Edited by Comrie B., Corbett G. London, New York: Routledge, 1993, s. 455–532. ISBN 0-415-04755-2. (ang.).
  • Pavel Kosek: Česká nářečí. [dostęp 2022-07-25]. (cz.).
  • Naše řeč. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-13)]. (cz.).