Wikipedia

Dixit Dominus (Händel)

Dixit Dominus g-moll (HWV 232, ChA 38, HHA III/1) – sakralna kompozycja Georga Friedricha Händla do tekstu psalmu 110 (109), napisana w 1707 roku .

Obsada

edytuj
  • Soliści: sopran, alt
  • Chór: sopran (I, II), alt, tenor, bas
  • Instrumenty: skrzypce (I, II), altówka (I, II), basso continuo

Historia

edytuj

Jesienią 1706 roku Händel skomponował w Hamburgu dwie opery: Florindo HWV 3[1] oraz Daphne HWV 4[2]. Opery zamówił u Händla kompozytor i dyrektor opery w Hamburgu Reinhard Keiser[3]. W związku z tym, że Händel nie miał żadnego wpływu na przedstawienia oper (Keiser w obawie, by spektakl nie okazał się „zbyt poważny”, włączył do Daphne intermezzo Die lustige Hochzeit (Ucieszne wesele))[4], postanowił opuścić miasto i nikomu nic nie mówiąc (nie pożegnał się nawet ze swoim bliskim przyjacielem Johannem Matthesonem[5]), nagle, udał się w podróż do Włoch.

Florencja była prawdopodobnie pierwszym miastem we Włoszech, które odwiedził Händel. Przybył tam na zaproszenie Gian Gastonea de' Medici, późniejszego wielkiego księcia Wielkiego Księstwa Toskanii, którego poznał wcześniej w Hamburgu. 14 stycznia 1707 roku Händel przybył do Rzymu. W tym czasie poznał wiele osób ze świata muzyki (Arcangelo Corelli, Alessandro Scarlatti, Domenico Scarlatti), sztuki, polityki (markiz Francesco Maria Ruspoli) a także kardynałów – mecenasów sztuki (Benedetto Pamphilj, Pietro Ottoboni, Carlo Colonna). Powstały wtedy kantaty włoskie. W marcu rozpoczął prace nad oratorium Il Trionfo del Tempo e del Disinganno HWV 46a[6] do tekstu kardynała Benedetto Pamphiljego, które zostało wystawione w czerwcu 1707 roku prawdopodobnie w pałacu u kardynała Pietro Ottoboniego.

Utwory napisane podczas pobytu G.F. Händla u kardynała Carlo Colonny w 1707 roku:

  • Donna, che in ciel HWV 233 (luty? 1707)
  • Dixit Dominus HWV 232 (kwiecień)
  • Laudate pueri HWV 236/WV 237 (8 lipca)
  • Nisi Dominus HWV 238 (13 lipca)
  • Saeviat tellus HWV 240
  • Te decus virginum HWV 243
  • Haec est regina virginum HWV 235

Händel zaczął komponować Dixit Dominus we Florencji pod koniec 1706 roku[7][8]. Dzieło zostało ukończone w kwietniu 1707 roku, na rękopisie można przeczytać: „S.D.G. G. F. Hendel, 1707 li d’Aprile. Roma”[9][10]. Kompozycja została wykonana po raz pierwszy 16 lipca 1707 z okazji nabożeństwa Nieszporów Karmelitów w Santa Maria in Monte Santo[11] w Rzymie przy Piazza del Popolo ku czci Marii Dziewicy[12] (być może z okazji upamiętnienia ofiar silnego trzęsienia ziemi, jakie nawiedziło środkowe Włochy w 1703 roku[13]) razem z Haec est regina virginum HWV 235, Laudate pueri dominum HWV 237, Saeviat tellus HWV 240 oraz Te decus virginum HWV 243. Z dużym prawdopodobieństwem cztery ostatnie utwory mogły zostać skomponowane specjalnie na tę okazję[14]. Dixit Dominus został jednak skomponowany kilka miesięcy wcześniej, być może na inną okazję, i nie można łączyć tej kompozycji z tym wydarzeniem[14]. Jedynym utworem, który można wiązać wydarzeniem upamiętnienia trzęsienia ziemi, jest kantata Donna, che in ciel HWV 233, wykonana 1 (lub 2) lutego 1708 roku w bazylice Matki Bożej Ołtarza Niebiańskiego w Rzymie[15][16]. Ciekawym pomysłem wydaje się umieszczenie Nieszporów G.F. Händla pomiędzy Vespro Della Beata Vergine Claudia Monteverdiego[17] z 1610 roku a Vesperae Solennes de Confessore KV 339 Wolfganga Amadeusa Mozarta[18] z 1780 roku. Z pewnością nabożeństwo Nieszporów z 1707 roku, które celebrował kardynał C. Colonna, było znakomitą okazją dla prezentacji talentu przez 22-letniego kompozytora. Inna teoria głosi, że Dixit Dominus został skomponowany jako psalmus in tempore belli (psalm na czas wojny) podczas obecności hiszpańskiego ambasadora Juana Francisco Pacheco, książę de Uceda[19] w miasteczku Frascati na północ od Rzymu[16] Również i w tym przypadku nie ma na to wystarczających dowodów[16].

Części utworu oraz obsada:

1. Chór "Dixit Dominus Domino meo"

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

2. Aria "Virgam virtutis tuae"

Obsada: Alt, basso continuo

3. Aria "Tecum principium",

Obsada: Sopran I, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

4. Chór "Juravit Dominus"

Obsada Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

5 Chór "Tu es sacerdos"

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

6 Chór "Dominus a dextris tuis"

Obsada: Sopran I solo, Sopran II solo, Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, basso continuo

7 Chór "De torrente"

Obsada: Sopran I solo, Sopran II solo, Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, Altówki I, II, wiolonczela, basso continuo

8 Chór "Gloria Patri "

Obsada: Chór: Sopran I, II, Alt, Tenor, Bas, Skrzypce I, II, basso continuo

Część Tekst (Łacina) Tekst (Polski)
1 Chór Dixit Dominus Domino meo:
Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. 		Rzekł Pan do pana mego swym głosem łaskawym:
Siądź mi po boku prawym,
Aż twe nieprzyjacioły złupione ze zbroje jako inszy podnóżek dam pod nogi twoje.
2 Aria A Virgam potentiae tuae emittet Dominus ex Sion:
dominare in medio inimicorum tuorum. 		Na kraj świata rozciągnę z Syjonu wielkiego
władzę królestwa twego,
A ty na wszytki strony używaj praw swoich
rozkazując w pośrzodku nieprzyjaciół twoich.
3 Aria S Tecum principatus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctis.
Ex utero ante luciferum genui te. 		Czasu ruszenia twego przy tobie, swym panie, twój lud chętliwie stanie:
Lud w cnotach okazały, świetny w pobożności, rosa różanej żarze, krew twojej młodości.
4 Chór Juravit Dominus et non paenitebit eum: Przysiągł Pan, a za Jego żal nie chodzi słowem:
5 Chór Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Tyś Melchizedechowem porządkiem kapłan wieczny.
6 Soliści i Chór Dominus a dextris tuis,
confregit in die irae suae reges. 		Pan przy boku twoim
na wieki, Pan tyrany zetrze w gniewie swoim.
7 Chór Judicabit in nationibus, implebit ruinas, conquassabit capita in terra multorum. Sąd swój rozciągnie, pola trupami okryje, Władców i możnych zabije.
8 Duet S i Chór De torrente in via bibet,
propterea exaltabit caput. 		Krwią płynącą będzie pił wodę patokową,
Przeto nieba dosięże wysokiego głową.
9 Chór Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto,
Sicut erat in principio, et nunc, et semper, et in saecula saeculorum. Amen. 		Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu,
jak była na początku, teraz i zawsze, i na wieki wieków. Amen.

Obsada dzieła jest charakterystyczna dla muzyki włoskiej, zwłaszcza włoskiej muzyki religijnej: soliści: sopran, alt; chór mieszany (sopran I, II, alt, tenor, bas) oraz orkiestra smyczkowa (skrzypce I, II, altówka I, II) i basso continuo. W składzie orkiestry brak jest instrumentów dętych (flety, oboje, fagoty, trąbki) oraz kotłów. Utwór został skomponowany w stylu religijnej muzyki włoskiej, którą szczególnie reprezentowali m.in.: Giacomo Carissimi, Alessandro Stradella, Alessandro Scarlatti, Antonio Vivaldi. Najsłynniejszym fragmentem jest chóralne otwarcie kompozycji, przepełnione dramatyzmem i wzniosłością. Dixit Dominus jest jedną z najpopularniejszych kompozycji religijnych Händla.

Nagrania

edytuj
  1. Handel – Carmelite Vespers 1707 – Taverner Choir & Players, Virgin Classics, 1999, 2 CD, DDD, 724356157927.
  2. Handel – Coronation Anthems, Dixit Dominus – Paul Smy – treble, Michael Chance – alt, Charles Daniels – tenor, Gerald Finley – bas, John Butt – klawesyn, David Briggs – organy, Choir of King’s College, Cambridge, English Chamber Orchestra – Sir Philip Ledger (Coronation Anthems), Teresa Żylis-Gara – sopran, Dame Janet Baker – mezzosopran, Martin Lane – alt, Robert Tear – tenor, John Shirley-Quirk – bas, John Langdon – organy, Andrew Davis – klawesyn, Choir of King’s College, Cambridge, English Chamber Orchestra – Sir David Willcocks (Dixit Dominus), EMI, 2003, CD, ADD/DDD, 724358544428.
  3. Handel – Dixit Dominus, Salve Regina, Laudate Pueri Dominum, Saeviat tellus – Annick Massis – sopran, Magdalena Kožená – sopran, Sara Fulgoni – alt, Patrick Henckens – tenor, Kevin McLean-Mair – tenor, Marcos Pujol – bas, Choeur des Musiciens du Louvre, Les Musiciens du Louvre – Marc Minkowski, Archiv, 1999, CD, DDD, 459 627-2.
  4. Handel - Ode for the Birthday of Queen Anne, Dixit Dominus – Hélène Guilmette – sopran, Sophie Klußmann – sopran, Andreas Scholl – kontratenor, Malcolm E. Bennett – tenor, Andreas Wolf – bas, Vocalconsort Berlin, Akademie für Alte Musik Berlin – Marcus Creed, Harmonia Mundi, 2009, CD, DDD, HMC 902041.
  5. Handel – Dixit Dominus, Vivaldi - Dixit Dominus, In furore iustissimae irae - La Nuova Musica - david Bates, dyr. Harmonia Mundi, 2012, CD, DDD, HMU 807587.
  6. Handel – Dettingen Te Deum, Dixit Dominus – Lena Lootens – sopran, Roberta Invernizzi – sopran, Gloria Banditelli – alt, Marco Beasley – tenor, Antonio Abete – bas, Coro della Radio Svizzera, Ensemble Vanitas – Diego Fasolis, dyr., nagranie live, Arts Music, 2007, CD, DDD, 47560-2.
  7. Handel – Dixit Dominus, Nisi Dominus, Silete Venti - Lynne Dawson - sopran, Lynda Russell - sopran, Charles Brett - kontratenor, Ian Partridge - tenor, Michael George - bas, The Sixteen Choir & Orchestra - Harry Christophers, Chandos, 1991, CD, DDD, CHAN 0517.
  8. Haendel – Dixit Dominus, Telemann - Deus judicum tuum - Yeree Suh - sopran, Ingrid Perruche - sopran, Britta Shwarz - alt, Markus Schäfer - tenor, Arnaud Richard - bas, Alain Buet - bas, Arsys Bourgogne, Harmonie Universelle - Pierre Cao, dyr., Eloquentia, 2009, CD, DDD, EL0916.
  9. Haendel – Dixit Dominus, Alessandro Scaratti - Dixit Dominus - Elin Manahan Thomas - sopran, Esther Brazil -sopran, Sally Bruce-Payne - alto, Guy Cutting - tenor, Matthew Brook - bass, The Choir of Queen’s College, Oxford, The Brook Street Band - Owen Rees, AVIE, 2013, CD, DDD, AV2274
  10. Haendel – Dixit Dominus, Ode for the Birthday of Queen Anne, Zadok the Priest - Kiera Duffy - sopran, Meg Bragle - alt, Apollo’s Fire - Jeannette Sorrell, AVIE, 2008, CD, DDD, AV2270
  11. Dixit Dominus - Vivaldi, Mozart, Handel - Marta Mathéu - sopran, Hanna Bayodi-Hirt - sopran, Anthony Roth Costanzo - kontratenor, Makoto Sakurada - tenor, Furio Zanasi - baryton, La Capella Reial de Catalunya, Le Concert des Nations - Jordi Savall, dyr., ALIA VOX, 2016, CD, DDD, AVSA9918
  12. Dixit - Händel: Dixit Dominus, Caldara: Missa Dolorosa - Balthasar-Neumann-Chor, Balthasar-Neumann-Ensemble – Thomas Hengelbrock, dyr., Deutsche Harmonia Mundi, 2004, CD, DDD, 88697568682

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wystawiona w styczniu 1708 w Theater am Gänsemarkt, Händel-Händbuch, Band 1, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1978, s.63.
  2. ↑ Wystawiona w lutym 1708 w Theater am Gänsemarkt, Händel-Händbuch, Band 1, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1978, s. 65.
  3. ↑ Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s. 39. Być może opery zamówił Drüsicke, współpracownik R. Keisera, dyrektor opery w Hamburgu. Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995, s.72.
  4. ↑ Farsa Johanna Heinricha Sauerbreya w dialekcie platt-deustch Die lustige Hochzeit, Und dabey angestellte Bauren-Masquerade, Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995, s.72; Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s.39-40.
  5. ↑ Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971, s.41.
  6. ↑ Wersja zrewidowana jako „Il trionfo del Tempo e della Verita” (HWV 46b), później rozszerzona angielska wersja jako „The Triumph of Time and Truth” (HWV 71)
  7. ↑ Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.652;
  8. ↑ Analiza papieru zachowanego autografu Dixit Dominus dokonana przez D. Burrowsa wykazała, że papier, którym posługiwał się Händel, pochodzi sprzed jego przyjazdu do Rzymu. Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001, s.274.
  9. ↑ Soli Deo Gloria G. F. Hendel; Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s. 652; włoska pisownia nazwiska kompozytora przez „e”.
  10. ↑ Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001, s.269.
  11. ↑ Nazwa Kościoła Karmelitów „Monte Santo” – „Święta góra” pochodzi od Góry Karmel
  12. ↑ Która według legendy nakłoniła papieża Honoriusza III do zatwierdzenia reguły Karmelitów.
  13. ↑ W wyniku trzęsienia ziemi ucierpiały Norcia, Montereale, L’Aquila. Siła trzęsienia ziemi wahała się od 6,2 – 6,7 w Skala Richtera.
  14. ↑ a b Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994, s.27.
  15. ↑ Na stronie 9 rękopisu znajduje się inskrypcja Anniversario Della Liberatione di Roma dal Terremoto nel giorno dell. Purif.e Della Betma V.e Cantata à Voce Sola con Strti e Choro; Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.655.
  16. ↑ a b c Jonathan Keates - Handel.The Man & His Music, Pimlico, London, 2009, s.27.
  17. ↑ Zbiór Vespro Della Beata Vergine C. Monteverdiego obejmuje m.in.: Dixit Dominus, Laudate pueri, Laetatus sum, Nisi Dominus, Lauda Jerusalem, Magnificat.
  18. ↑ Zbiór Vesperae Solennes de Confessore KV 339 W.A. Mozarta obejmuje: Dixit Dominus Domino meo, Confitebor tibi, Domine, Beatus vir, Laudate pueri Dominum, Laudate Dominum, Magnificat.
  19. ↑ Juan Francisco Pacheco pełnił funkcję ambasadora w Rzymie w latach 1699–1709.

Bibliografia

edytuj
  • Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994.
  • Winton Dean, John Merrill Knapp - Handel’s Operas 1704-1726, Clarendon Press, Oxford 1995.
  • Ellen T. Harris – Handel as Orpheus. Voice and Desire in the Chamber Cantatas, Harvard University Press, 2001
  • Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009.
  • Jonathan Keates - Handel.The Man & His Music, Pimlico, London, 2009.
  • Stephen Pettitt – Haendel, PWN, Oficyna Wydawnicza Atena, Warszawa-Poznań, 1995.
  • Romain Rolland – Haendel, PWM, Kraków, 1971.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dixit_Dominus_(Händel)&oldid=73759095”