Dom Zarazy
Dom Zarazy – zabytkowy budynek w Gdańsku-Oliwie położony na trasie Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego[1].
nr rej. A-64 z 27.02.1967 | |
Strona zewnętrzna Domu Zarazy | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Miejscowość | |
Adres | |
Styl architektoniczny | |
Ukończenie budowy |
ok. XIV w. |
Zniszczono |
1577, 1945 |
Odbudowano |
1579, 1963 |
Położenie na mapie Gdańska | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego | |
54°24′32,90″N 18°33′20,77″E/54,409140 18,555770 |
Historia
edytujDzisiejszy Dom Zarazy nazywano dawniej Domem Bramnym lub Wielką Bramą. Zbudowany około XIV wieku, uważany był za perłę gotyku i stanowił główną bramę wjazdową prowadzącą w obręb łańcucha murów obronnych, które okalały mieszczące się tutaj opactwo cystersów. W dwukondygnacyjnym budynku mieściły się siedziba wójta klasztornego i kaplica św. Bernarda. Brama pełniła też funkcje reprezentacyjne – wjeżdżali nią do opactwa znamienici goście, w tym królowie polscy[1][2][3].
W 1709 Gdańsk nawiedziła epidemia dżumy, podczas której zmarła połowa mieszkańców miasta. Wtedy w kaplicy Domu Bramnego zaimprowizowano kwarantannę i kościół dla chorych, a do opieki nad zarażonymi sprowadzono dziewięciu mnichów – sześciu ochotników oraz trzech wyłonionych poprzez losowanie, spośród których żaden nie przeżył. Dla upamiętnienia tamtych wydarzeń dawny Dom Bramny zaczęto nazywać Domem Zarazy (niem. Haus der Pest), a kaplicę – Kaplicą Zarazy (niem. Pestkapelle)[1][2][3].
We wschodnim schodkowym szczycie znajdują się gotyckie wnęki, a w zachodniej części przyziemia – przejazd zamknięty półokrągłym łukiem. Prawdopodobnie w XVIII wieku na budynku zainstalowano dwa zegary słoneczne. Od 1804 urzędował w nim sołtys oliwski. W 1836 wnętrze przebudowano, likwidując m.in. kaplicę, przystosowując budynek do roli sołectwa i zakładając w nim dwie cele dla przestępców. Urząd sołecki funkcjonował tu do 1910. Później budynek służył celom mieszkalnym. W 1945, pod koniec II wojny światowej, Dom Zarazy częściowo spłonął – jego odbudowa zakończyła się w 1963, a cztery lata później został wpisany do rejestru zabytków. Ulokowano w nim siedziby organizacji kulturalnych[2].
Współczesność
edytujOd 2002 w Domu Zarazy działa Stowarzyszenie „Stara Oliwa”[4], którego założycielką była Danuta Rolke-Poczman[5][6][7][8]. Następnie w latach 2008–2021 działał tam Teatr z Polski 6 prowadzony przez Ryszarda Jaśniewicza i jego żonę Gabrielę Pewińską-Jaśniewicz, wystawiający monodramy autorstwa małżeństwa.
Stowarzyszenie „Stara Oliwa” próbowało wypromować nazwę Dom Sąsiedzki, ale tradycyjna nazwa Dom Zarazy wciąż dominuje w użyciu[1][9][10].
Ostatnią inicjatywą Danuty Rolke-Poczman był Oliwski Hejnał Pokoju skomponowany przez Jadwigę Możdżer, który dla niewtajemniczonych rozbrzmiewa z Domu Zarazy o godzinie 17.00, a dla wtajemniczonych o 16.60, aby upamiętnić pokój oliwski z 1660[6].
Założycielka stowarzyszenia Danuta Rolke-Poczman wyznaczyła w grudniu 2021 przed śmiercią na swoją następczynię Monikę Zytke[11][12]. Nowa prezes postanowiła, że Stowarzyszenie „Stara Oliwa” będzie od stycznia 2022 nosiło imię Danuty Rolke-Poczman[5].
27 marca 2022 w Domu Zarazy została zainaugurowana działalność sceny teatralnej im. Ryszarda Jaśniewicza[13][14]. Od listopada tego samego roku funkcjonuje tam Dom Sąsiedzki[15].
Od 2023 w Domu Zarazy odbywają się Oliwskie Jarmarki Cysterskie[16][17][18][19].
Galeria
edytuj-
Przejazd
-
Strona wewnętrzna Domu Zarazy
-
Szczyt wschodni
-
Jeden z dwóch zegarów słonecznych
-
Dom Zarazy, ok. 1900
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Dni Gotyku Ceglanego w Gdańsku [online], gdansk.naszemiasto.pl [dostęp 2022-01-23] (pol.).
- ↑ a b c Dlaczego Dom Bramny w Oliwie nazywamy Domem Zarazy? [online], strefahistorii.pl [dostęp 2022-01-23] (pol.).
- ↑ a b KLASZTOR CYSTERSÓW W OLIWIE [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2022-01-31] (pol.).
- ↑ STOWARZYSZENIE STARA OLIWA [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2022-01-31] (pol.).
- ↑ a b Ostatnia droga Danuty Rolke-Poczman [online], staraoliwa.pl, 28 stycznia 2022 [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ a b Uśmiechnięta wizjonerka, która nie bała się marzyć. Oliwa pożegnała Danutę Rolke-Poczman [online], gdansk.pl, 28 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-30] (pol.).
- ↑ Gdańsk pożegnał Danutę Rolke-Poczman [online], zawszepomorze.pl, 28 stycznia 2022 [dostęp 2022-01-28] (pol.).
- ↑ Danuta Rolke-Poczman (1935-2022) [online], gdansk.pl [dostęp 2022-10-31] (pol.).
- ↑ Gdańsk: Dom Zarazy w Oliwie ponownie otwarty po remoncie! [online], gdansk.naszemiasto.pl [dostęp 2022-01-23] (pol.).
- ↑ Danuta Rolke-Poczman nie żyje. Zmarła lubiana mieszkanka Gdańska, szefowa oliwskiego Domu Zarazy [online], gdansk.naszemiasto.pl [dostęp 2022-01-23] (pol.).
- ↑ Będziemy działać razem. Energia tego miejsca nie zgaśnie. [online], zawszepomorze.pl [dostęp 2022-09-03] (pol.).
- ↑ Wywiad w rytmie życia z prof. Moniką Zytke z Akademii Pomorskiej w Słupsku [online], radioplus.pl [dostęp 2022-09-03] (pol.).
- ↑ Inauguracja sceny teatralnej im. Ryszarda Jaśniewicza w Domu Zarazy [online], staraoliwa.pl [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ W międzynarodowy dzień teatru w Domu Zarazy scena teatralna zyska imię Ryszarda Jaśniewicza [online], gdansk.pl [dostęp 2022-03-27] (pol.).
- ↑ Dom Sąsiedzki w Domu Zarazy [online], staraoliwa.pl [dostęp 2023-02-21] (pol.).
- ↑ I Oliwski Jarmark Cysterski. Historyczny duch tego miejsca sprawi, że przeniesiemy się w czasie [online], zawszepomorze.pl [dostęp 2023-06-22] (pol.).
- ↑ I Oliwski Jarmark Cysterski za nami [online], zawszepomorze.pl [dostęp 2023-06-25] (pol.).
- ↑ II Oliwski Jarmark Cysterski [online], staraoliwa.pl [dostęp 2024-06-23] (pol.).
- ↑ Jarmark Cysterski w Domu Zarazy. Druga edycja przyciągnęła do Oliwy tłumy [online], zawszepomorze.pl [dostęp 2023-06-24] (pol.).