Format arkusza – standardowe rozmiary arkusza papieru stosowane powszechnie w drukarniach i rysunku technicznym. Czasem pojęcie formatu stosuje się do arkuszy niepapierowych, np. format formy drukowej w drukarni offsetowej (czyli powlekanego warstwą światłoczułą arkusza blachy aluminiowej).

Norma ISO 216

edytuj
 
Formaty papieru – seria A.
 
Formaty papieru – seria B.
 
Formaty papieru – seria C.

Podstawowa w Polsce norma arkuszy papieru PN-EN ISO 216:2009 jest zgodna z międzynarodową normą ISO 216[1]. Norma ta pierwotnie została stworzona przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny – (DIN 476) w 1922 r.[2] Najbardziej popularnym formatem papieru jest A4.

Norma ISO 216 definiuje dwa szeregi formatów: A i B. Format C, stosowany głównie do rozmiarów kopert, jest zdefiniowany w normie ISO 269[3] (wycofana w 2009 roku, a polska wersja językowa została wycofana w 2014 roku)[4].

W formacie A stosunek krótszego boku do dłuższego jest zawsze jak 1 do 2 (tj. jak bok kwadratu do jego przekątnej) z zaokrągleniem do pełnych milimetrów. Taki stosunek długości boków powoduje, że po złożeniu arkusza na pół krótszymi bokami do siebie uzyskuje się dwa arkusze o takiej samej proporcji boków, jak arkusz wyjściowy. Długości boków formatu A0 są tak dobrane, że jego powierzchnia wynosi 1 m². Kolejne, mniejsze formaty z tej serii, są tworzone przez dzielenie arkuszy w połowie ich dłuższego boku. Stąd format A1 jest połową A0, A2 połową A1 itd., jednak zawsze z zaokrągleniem do pełnych milimetrów.

Wymiary formatów B są średnią geometryczną z dwóch pośrednich wymiarów A (zatem i ich proporcje są jak 1 do 2), z zaokrągleniem do pełnych mm, np. wymiary boków B1 są średnią geometryczną z boków A1 i A0. Wreszcie, wymiary formatów C są średnią geometryczną z odpowiednich wymiarów A i B, np. format C2 jest średnią geometryczną z A2 i B2.

Głównym przeznaczeniem serii formatów C są koperty. W tym przypadku numeracja informuje, jakiego rodzaju arkusz formatu A można bez składania umieścić w danej kopercie, np. do koperty C4 mieści się bez składania papier A4. Jeśli papier A4 zostanie raz złożony na pół, będzie miał wymiary A5, zatem zmieści się w kopercie C5. Z kolei po dwukrotnym złożeniu na pół arkusz A4 mieści się w kopercie C6. Także w tej serii formatów długości boków zachowują proporcję 1 do 2.

Ze względu na swoją praktyczność norma ta jest stosowana w większości krajów świata. Wyjątkiem są tylko USA, Kanada, Meksyk i Japonia. W USA i Kanadzie najbardziej popularnym formatem papierów jest system Letter-Legal-Executive[5], zaś w Japonii stosowany jest system używający podobnej do ISO struktury, ale o minimalnie odmiennych wymiarach[6].

Rozmiary papieru zgodne z normą ISO 216[7] dla szeregu A i B, i ISO 269 dla szeregu C[8]:

format zasadniczy formaty pomocnicze
szereg A szereg B szereg C
Symbol formatu Wymiary arkusza [mm] Symbol formatu Wymiary arkusza [mm] Symbol formatu Wymiary arkusza [mm]
4A0 1682×2378
2A0 1189×1682
A0 0841×1189 B0 1000×1414 C0 917×1297
A1 0594×0841 B1 0707×1000 C1 648×0917
A2 0420×0594 B2 0500×0707 C2 458×0648
A3 0297×0420 B3 0353×0500 C3 324×0458
A4 0210×0297 B4 0250×0353 C4 229×0324
A5 0148×0210 B5 0176×0250 C5 162×0229
A6 0105×0148 B6 0125×0176 C6 114×0162
A7 0074×0105 B7 0088×0125 C7 081×0114
A8 0052×0074 B8 0062×0088 C8 057×0081
A9 0037×0052 B9 0044×0062 C9 040×0057
A10 0026×0037 B10 0031×0044 C10 028×0040
format DL 0099×0210 koperta DL 110×0220
C7/6 081×0162


Norma ISO 217

edytuj

Polska norma arkuszy papieru PN-EN ISO 217:2013-11E[9] jest zgodna z międzynarodową normą ISO 217[10] i opisuje formaty nieprzyciętych arkuszy ("brutto") — większe od odpowiedników z serii A by pomieścić spady drukarskie, które są później odcinane przywracając format A.

Porównawczo:

  • Arkusz formatu A0 (ISO 216) ma powierzchnię 1m²
  • Arkusz formatu RA0 (ang. raw – surowy) ma powierzchnię 1.05m²
  • Arkusz formatu SRA0 (ang. supplementary raw — uzupełniający surowy) ma powierzchnię 1.15m²
RA Format [mm] SRA Format [mm]
RA0 0860×1220 SRA0 0900×1280
RA1 0610×0860 SRA1 0640×0900
RA2 0430×0610 SRA2 0450×0640
RA3 0305×0430 SRA3 0320×0450
RA4 0215×0305 SRA4 0225×0320


System amerykański

edytuj
 
Formaty papieru – system amerykański
 
porównanie formatów amerykańskiego i ISO

Do 1992 r. system amerykański nie był precyzyjnie unormowany. W codziennej praktyce stosowano cztery formaty: letter („listowy”), legal („oficjalny”) i executive („biurowy”), zdefiniowane w calach. Oprócz tego, we wszystkich instytucjach rządowych USA stosowano obowiązkowo format „government-letter” (8×10½ cala). Format ten wprowadził sekretarz handlu USA Herbert Hoover, który chciał w ten sposób zaoszczędzić na kosztach działania rządu USA, gdyż w tym czasie format ten był powszechnie stosowany w kołonotatnikach w szkołach na terenie kraju i arkusze papieru w tym formacie były tańsze od arkuszy w innych formatach[11]. Format ten został zniesiony w czasach prezydentury Ronalda Reagana, kiedy to American National Standards Institute na wniosek producentów drukarek i urządzeń kopiujących opracował normę ANSI/ASME Y14.1 obowiązującą z drobnymi poprawkami także współcześnie[12]. Identyczne rozmiary papieru obowiązują także w Kanadzie i częściowo w Meksyku[13].

Lista oficjalnych formatów stosowanych w USA zgodnie z normą ANSI/ASME Y14.1[12]:

Nazwa Cale [mm] Proporcje
Quarto 10 × 8  0254×203 1,2500
Foolscap 13 × 8  0330×203 1,6250
Executive 10½× 7¼ 0267×184 1,4483
Government-Letter 10½× 8  0267×203 1,3125
Letter 11 × 8½ 0279×216 1,2941
Legal 14 × 8½ 0356×216 1,6471
Ledger, Tabloid 17 ×11  0432×279 1,5455
Post 19¼×15½ 0489×394 1,2419
Crown 20 ×15  0508×381 1,3333
Large Post 21 ×16½ 0533×419 1,2727
Demy 22½×17½ 0572×445 1,2857
Medium 23 ×18  0584×457 1,2778
Royal 25 ×20  0635×508 1,2500
Elephant 28 ×23  0711×584 1,2174
Double Demy 35 ×23½ 0889×597 1,4894
Quad Demy 45 ×35  1143×889 1,2857
STMT  8½× 5½ 0216×140 1,5455
A (Letter) 11 × 8½ 0279×216 1,2941
B (Ledger, Tabloid) 17 ×11  0432×279 1,5455
C 22 ×17  0559×432 1,2941
D 34 ×22  0864×559 1,5455
E 44 ×34  1118×864 1,2941

Tradycyjny system brytyjski

edytuj

Tradycyjny system brytyjski powstał w połowie XVIII w. i był w użyciu w imperium brytyjskim aż do jego upadku po II wojnie światowej. Z tego systemu wywodzi się współczesny system amerykański – pozostałe kraje dawnego Imperium przeszły w większości na system ISO 216. W samej Wielkiej Brytanii system ten był stopniowo zastępowany systemem ISO od połowy lat 60. XX w. Pewne elementy tego systemu są jednak wciąż w użyciu w sądownictwie brytyjskim i na dworze królewskim.

System ten opiera się na kilkunastu podstawowych formatach papieru, których pochodne, podobnie jak w systemie ISO 216, tworzy się przez cięcie podstawowego formatu w połowie ich dłuższego boku. Formaty powstające przez cięcie formatów podstawowych oznacza się przedrostkami pochodzącymi z łaciny, np. poprzez trzykrotne złożenie na pół formatu „Royal” uzyskuje się format „Royal Octavo”.

Niektóre, częściej używane formaty brytyjskie[14]:

Nazwa Cale [mm] Proporcje
Emperor 72 × 48  1829 × 1219  1,5
Antiquarian 53 × 31  1346 × 787  1,7097
Grand Eagle 42 × 28¾ 1067 × 730  1,4609
Colombier 34½ × 23½ 876 × 597  1,4681
Atlas* 34 × 26  864 × 660  1,3077
Imperial* 30 × 22  762 × 559  1,3636
Pinched Post 28½ × 14¾ 724 × 375  1,9322
Elephant* 28 × 24  711 × 584  1,2174
Princess 28 × 21½ 711 × 546  1,3023
Cartridge 26 × 21  660 × 533  1,2381
Royal* 25 × 20  635 × 508  1,25
Sheet and Half Post 23½ × 19½ 597 × 495  1,2051
Medium* 23 × 18  584 × 457  1,2778
Demy* 22½ × 17½ 572 × 445  1,2857
Large Post 21 × 16½ 533 × 419  1,2727
20 × 15½ 508 × 394  1,2903
Copy Draught 20 × 16  508 × 406  1,25
Crown* 20 × 15  508 × 381  1,3333
Post* 19¼ × 15½ 489 × 394  1,2419
Foolscap* 17 × 13½ 432 × 343  1,2593
Small Foolscap 16½ × 13¼ 419 × 337  1,2453
Brief 16 × 13½ 406 × 343  1,1852
Pott 15 × 12½ 381 × 318  1,2

System japoński

edytuj

W Japonii obowiązuje norma JIS P 0138, która definiuje dwie główne serie formatów. Seria A jest zbliżona do serii A ISO 216, jednak nieco inaczej zaokrągla wymiary mniejszych formatów do pełnych milimetrów. Wymiary serii B są zdefiniowane jako posiadające 1,5 raza mniejsze powierzchnie od wymiarów serii A. Stąd wymiary boków japońskiej serii B nie odpowiadają serii B ISO, lecz są średnio 1,22 raza mniejsze od odpowiednich wymiarów serii A[6].

W Japonii istnieje także kilka tradycyjnych wymiarów papieru, które są głównie stosowane do druku książek i nie występują w ogólnie dostępnych artykułach papierniczych. Dwa najbardziej znane wymiary tego rodzaju to Shiroko-ban[15] i Kiku[15].

Tabela japońskich formatów papieru (rozmiary JIS w mm)[6][15]:

Format B Shiroko ban Kiku
0 1030×1456
-1 0728×1030
-2 0515×0728
-3 0364×0515
-4 0257×0364 0264×0379 0227×0306
-5 0182×0257 0189×0262 0151×0227
-6 0128×0182 0127×0188
-7 0091×0128
-8 0064×0091
-9 0045×0064
-10 0032×0045
-11 0022×0032
-12 0016×0022

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. 14:00-17:00, ISO 216:2007 [online], ISO [dostęp 2019-05-05] (ang.).
  2. DIN-Papierformate (Endformate) – DIN 476 Teil 1 und DIN 476 Teil 2 [online], Papyrus [dostęp 2019-05-05].
  3. 14:00-17:00, ISO 269:1985 [online], ISO [dostęp 2019-05-05] (ang.).
  4. PN-ISO 269:2000 – wersja polska [online], sklep.pkn.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
  5. Territory Information [online], www.unicode.org [dostęp 2019-05-05].
  6. a b c Japanese Paper Sizes – JIS A and JIS B Series [online], www.papersizes.org [dostęp 2019-05-05].
  7. Formaty arkusza. Norma ISO 216. [online], formaty.xtl.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
  8. Formaty arkusza. Format C [online], formaty.xtl.pl [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2019-05-05].
  9. PN-EN ISO 217:2013-11E Papier -- Formaty brutto -- Oznakowanie i tolerancje wymiarów szeregu podstawowego i uzupełniającego oraz identyfikacja kierunku podłużnego. Warszawa: Polski Komitet Normalizacyjny, Wydział Wydawnictw Normalizacyjnych, 2013. ISBN 978-83-275-2009-8.
  10. ISO/TC 6, ISO 217:2013 Paper — Untrimmed sizes — Designation and tolerances for primary and supplementary ranges, and indication of machine direction [online], ISO [dostęp 2024-06-10] (ang.).
  11. Why is US Letter paper 8.5″ x 11″? Was Hoover a tree hugger? | David Berman Communications [online], davidberman.com [dostęp 2019-05-05].
  12. a b ASME Y14.1 – Decimal Inch Drawing Sheet Size and Format | Engineering360 [online], standards.globalspec.com [dostęp 2019-05-05].
  13. US Paper Sizes – Letter & Legal Paper Format Dimensions [online], www.papersizes.org [dostęp 2019-05-05].
  14. Traditional UK Writing Size Paper (5 page sizes) – sizepaper.com [online], web.archive.org, 20 lipca 2013 [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-20].
  15. a b c Paper Sizes [online], www.papersizes.io [dostęp 2019-05-05] (ang.).