Grota św. Onufrego w Ułaszkowcach
Grota św. Onufrego – cenny i unikalny geologiczny zabytek przyrody, archeologii i historii lewego brzegu środkowego Dniestru. Znajduje się we wsi Ułaszkowcach w hromadzie Nagórzanka w rejonie czortkowskim w obwodzie tarnopolskim.
Ogólne informacje edytuj
Znajduje się na zachodnich obrzeżach miejscowości, na pierwszym tarasie zalewowym prawego brzegu rzeki Seret, na skalistej trawertynowej półce góry 4 m poniżej jej szczytu (uroczysko Pid klasztorom), nad którym znajduje się klasztor ojców bazylianów). Północno-wschodnia część skalnej półki w wąwozie jest obmywana przez prawy brzeg nienazwanego potoku. Do groty można dotrzeć z północno-zachodniej części zbocza góry. Przed wejściem do groty znajduje się pochyły trójkątny płaskowyż powstały w wyniku akumulacji osadów deluwialnych[1].
Wzmianki o nim pojawiają się w publikacjach naukowych takich polskich i ukraińskich badaczy jak Mieczysław Orłowicz[2], Iwan Krypjakewycz[3], Bohdan Ridusz[4] i innych, którzy donosili o istnieniu groty związanej z kultem świętego Onufrego[1].
W latach 2011-2012 grota została zbadana przez archeologa, speleologa, badacza starożytności, fortyfikacji i toponimii Wołodymyra Dobrianskiego. Podczas badań okazało się, że grota powstała w wapiennym tufie trawertynu. Takie formacje geologiczne nie występują w warunkach morskich, ale kontynentalnych. Zgodnie z główną klasą morfologiczną, grota ta powstała kaskadowo w wyniku narastania trawertynu, w którym zachodził proces jego krasowienia – później na procesy formowania się skały trawertynowej i groty wpłynęło wietrzenie i erozja wodna[1].
Ustalono, że 70 metrów na północ od groty, w zboczu wąwozu, z którego wypływa źródło (w jego pobliżu znajduje się figura św. Jana Chrzciciela), znaleziono krzemienną podłużno-piramidalną płytkę wykonaną przez odłupanie nukleos. Narzędzie to datowane jest na okres późnego paleolitu-mezolitu[1].
Wiosną 2013 r. Wołodymyr Dobrianski odkrył i zbadał wielowarstwową osadę 250-300 m na zachód od groty, znajdującą się na przedmieściach wsi, która nosi toponimiczną nazwę Chatky. Znajduje się ona na trójkątnym cyplu w pobliżu głębokich zboczy stromego brzegu prawego brzegu rzeki Seret. Podczas badań stwierdzono, że osada została całkowicie zniszczona przez nowoczesne budynki. Niestety, warstwa kulturowa została odnaleziona jedynie w prywatnych ogrodach położonych wzdłuż zboczy wąwozu. Odkryto tu, zbadano i przebadano zabytki kultury trypolskiej, komarowskiej i goligradzkiej[1].
Najprawdopodobniej w czasach przedchrześcijańskich istniało tu pogańskie sanktuarium[5], o którego istnieniu świadczy zachowany wapienny menhir, który został tu specjalnie przywieziony z daleka. Leży on na północ od groty w górnej części trawertynowej skały, w pobliżu której wypływa źródło. Na miejscu menhiru znajduje się obecnie zbiornik wodny i posąg Jana Chrzciciela. Później, mniej więcej w XV-XVI wieku, na miejscu tego sanktuarium pojawiła się chrześcijańska świątynia, dlatego ta mała trawertynowa grota jest prekursorem i początkiem chrześcijańskiego monastycznego życia monastycznego, które rozwijało się i kształtowało we wsi Ułaszkiwce przez kilka stuleci[6]. Jego funkcjonalnym celem jest pustelnia, a wyznawcy tej doktryny ucieleśniają praktykę hermetyzmu. Zjawisko to jest również ucieleśnione w obrządku greckokatolickim w Podnistrowiu, który jest wyjątkowy w przestrzeni kulturowej świata katolickiego, ponieważ jest związany z kultem św. Onufrego Wielkiego. Dlatego twierdzimy, że jest to wyjątkowy region, który nie ma odpowiedników nie tylko na Ukrainie, ale także w innych krajach sąsiednich i za granicą. Filozofia hezychazmu była również obecna w życiu codziennym, architekturze i innych przejawach życia kulturalnego lewobrzeżnej części Środkowego Dniestru i Galicji w XVI-XIX wieku[7].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Wołodymyr Dobrianski. Про археологічно-спелеологічне обстеження в с. Улашківцях на Чортківщині, Матеріали XIV Подільської історико-краєзнавчої конференції (14-15 листопада 2014 року), Кам'янець-Подільський: ФОП Сисин О. В. «Абетка», 2014, s. 93—100.
- ↑ Mieczysław Orłowicz. Ilustrowany hrzewodnik po Galicji, Lwow, 1919.
- ↑ Iwan Krypjakewycz. Печери в Галичині, Туристика і краєзнавство, Львів, 1925, Ч. 2, s. 1—12.
- ↑ Bohdan Ridusz. Бакотсько-комарівський білатеріальний скельний комплекс, Археологічні студії, Київ-Чернівці: Наші книги, Вип. 3, s. 223—240.
- ↑ Wołodymyr Dobrianski. В пошуках літописного Моклекова, Слово краю, Чортків, № 9 (31) від 6.4.2012 р.
- ↑ Wołodymyr Dobrianski. Де спочили в задумі віки, Голос народу, 2013, 4.12.2023, s. 8, (З історії рідного краю).
- ↑ Pawlo Neczytajlo. Печерна християнська архітектура в басейні Верхнього і Середнього Дністра в XI-XVIII ст.: автореферат дисертації... канд. іст. наук, Київ, 2008, 16 s.
Bibliografia edytuj
- Wołodymyr Dobrianski. Про результати археологічних обстежень пам`яток голіградської культури (XI-VI ст. до н. е.) на півдні Тернопільської області, Наукові записки Національного заповідника «Замки Тернопілля», Збараж: «Вік», 2013, No. 3, s. 58–63.
- Wołodymyr Dobrianski. Геологічне формування печер на Західному Поділлі та їх антропогенне використання: історія вивчення, дослідження і збереження, Археологія і фортифікація Середнього Подністров'я. III Всеукраїнська науково-практична конференція Кам`янець-Подільського музею-заповідника, Кам'янець-Подільський: ПП «Медобори-2006», 2013, s. 45–50.
- Wołodymyr Dobrianski. Природні карстові порожнини Західного Поділля як оборонно-фортифікаційні об'єкти, Наукові записки Національного заповідника «Замки Тернопілля», Збараж: «Вік», 2013, No. 3, s. 118–124.
- Wołodymyr Dobrianski. Печерні християнські скити Західного Поділля, Богословсько-філософські пошуки людини в історичному контексті: Збірник матеріалів II Християнських постових читань, Львів: ЛПБА УПЦ КП, 2014, s. 139–154.
- Wołodymyr Dobrianski. Печерні християнські скити Лівобережжя Середнього Дністра, Наукові записки Національного історико-етнографічного заповідника «Переяслав», IV Єфремівські читання «Релігійне життя Переяславської землі (ІХ-ХХІ ст.)», присвячені 1025-літтю хрещення Русі: збірник наукових статей, 2015, Випуск 9 (11), s. 143–152.
- Wołodymyr Dobrianski. Археологічно-спелеологічне обстеження гроту Святого Онуфрія в с. Улашківцях Тернопільської області, Наукові записки Національного історико-етнографічного заповідника «Переяслав» / IV Єфремівські читання «Релігійне життя Переяславської землі (ІХ-ХХІ ст.)», присвячені 1025-літтю хрещення Русі: збірник наукових статей, 2016, Випуск 10 (12), s. 31–35.