Gry weneckie
Gry weneckie (Jeux vénitiens) – czteroczęściowy utwór na orkiestrę kameralną Witolda Lutosławskiego, powstały w roku 1961 i wykonany po raz pierwszy w tym samym roku. Był pierwszym przykładem zastosowania przez kompozytora techniki tzw. aleatoryzmu kontrolowanego.
Historia powstania
edytuj
Inspiracją dla Witolda Lutosławskiego było wysłuchanie w radiu Koncertu fortepianowego Johna Cage'a, wykorzystującego elementy aleatoryzmu[1]. Lutosławski postanowił dodać do swojej muzyki element przypadku i stworzył własną koncepcję aleatoryzmu kontrolowanego, w którym muzycy grają swoje partie solistyczne w sposób niesynchroniczny[2]. Później w dowód wdzięczności wysłał Cage'owi rękopis utworu[2].
Tytuł dzieła: „Gry weneckie” związany jest z jego strukturą (aleatoryczne gry) oraz miejscem pierwszego wykonania - weneckiego teatru „La Fenice”[3]. 24 kwietnia 1961 odbyła się tam premiera niekompletnego utworu (bez części trzeciej) w wykonaniu Orkiestry Kameralnej Filharmonii Krakowskiej pod batutą Andrzeja Markowskiego[2]. Całość miała premierę podczas Warszawskiej Jesieni, 16 września 1961, orkiestrą Filharmonii Narodowej dyrygował Witold Rowicki[1].
Opis utworu
edytujUtwór napisany został na orkiestrę kameralną, składającą się z dwunastu instrumentów smyczkowych - czworo skrzypiec, po trzy altówki i wiolonczele oraz dwa kontrabasy. Ponadto orkiestrę tworzą dwa flety, trzy klarnety, róg, trąbka, puzon, kotły, harfa, cztery zestawy perkusyjne oraz fortepian na cztery ręce. Czas trwania wynosi ok. 12-14 minut[2].
„Gry weneckie” składają się z czterech części o następujących oznaczeniach:
- Ad libitum
- MM = 150
- MM = 60
- MM = 60[2]
W poszczególnych częściach fragmenty ściśle dyrygowane mieszają się z fragmentami „ad libitum”[1].
Pierwsza część jest złożoną z ośmiu segmentów prezentacją obu technik komponowania, czemu odpowiada dynamika - fragmenty ruchliwe (ad libitum) i spokojne (tradycyjnie dyrygowane). Charakterystyczne jest perkusyjne uderzenie, które oddziela poszczególne segmenty[2].
Druga część ma charakter drobnego scherza w szybkim tempie[2].
Trzecia część to liryczna miniatura na solowy flet z orkiestrą[1][4].
Czwarta, finałowa część stanowi prezentację żywiołowej, swobodnej gry całej orkiestry[1][4].
Przyjęcie utworu
edytuj„Gry weneckie” zdobyły pierwsze miejsce oraz zostały „utworem wyselekcjonowanym” podczas Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów w Paryżu w 1962[2].
Według Andrzeja Chłopeckiego „Gry weneckie” były najbardziej awangardową kompozycją Lutosławskiego, jak również najbardziej nowatorską partyturą[2]. Charles Bodman Rae uważał, że zabiegi harmoniczne zastosowane w utworze były udanymi eksperymentami, które zachęciły Lutosławskiego do dalszych poszukiwań dotyczących techniki aleatorycznej.
Mimo tego, że Lutosławski odżegnywał się od powiązań utworu z Wenecją, niemiecki krytyk, Heinz-Klaus Metzger uznał „Gry weneckie” za „swoiste, ideowe odzwierciedlenie manierystycznego stylu architektury i kapryśnego ducha miasta”[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Barbara Smoleńska-Zielińska, Tadeusz A. Zieliński, Witold Lutosławski: przewodnik po arcydziełach, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2011, s. 51-56, ISBN 978-83-235-0789-5 (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j Andrzej Chłopecki, PostSłowie: Przewodnik po muzyce Witolda Lutosławskiego, Warszawa: Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego, 2012, s. 75-79, ISBN 978-83-926603-6-1 [dostęp 2023-09-30].
- ↑ Charles Bodman Rae, Stanisław Krupowicz, Muzyka Lutosławskiego, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1996, s. 92-96, ISBN 978-83-01-11908-9 [dostęp 2023-09-30].
- ↑ a b Tadeusz Kaczyński, Lutosławski: życie i muzyka, Historia muzyki polskiej, Warszawa: Sutkowski Edition, 1992, s. 61, ISBN 978-83-900790-3-5.