Hexapla, Heksapla (gr. Εξαπλά – „sześciokształtna”) – datowana na lata czterdzieste III wieku, zachowana we fragmentach, poliglota opracowana przez Orygenesa. Zawierała sześć umieszczonych obok siebie kolumn w następującej kolejności:

  1. oryginał hebrajski
  2. transkrypcja tekstu hebrajskiego na język grecki
  3. przekład grecki Akwili
  4. przekład grecki Symmachusa
  5. Septuaginta
  6. przekład grecki Teodocjona[1]
Zależność pomiędzy starożytnymi przekładami i recenzjami Starego Testamentu

Według Euzebiusza z Cezarei Hexapla zawierała jeszcze trzy dodatkowe przekłady greckie Psalmów (Quintę, Sextę i Septimę), które jednak się nie zachowały (w sumie 9 kolumn, tzw. Enneapla)[2]. Hexapla była dziełem ogromnej objętości: liczyła ok. 6000 foliałów w 50 tomach i była przechowywana w Bibliotece cezarejskiej. Oryginał zaginął prawdopodobnie w VII wieku wraz ze zniszczeniem biblioteki w 638 roku. Na szczęście zachowało się wiele kopii heksaplarnego tekstu Septuaginty (zachowane manuskrypty zawierają jednak wiele różnic) oraz syryjskie tłumaczenie (Syro-heksapla)[3].

W dziejach chrześcijańskiej egzegezy biblijnej Hexapla uznawana jest za pierwsze dzieło krytyki tekstualnej. Rozbieżności między różnymi wersjami tekstu ST musiały zacząć stwarzać istotne trudności, przede wszystkim w dyskusji z Żydami[4]. Sam Orygenes w Komentarzu do Ewangelii Mateusza wyjaśnił w jakim celu stworzył Heksaplę:

(...) Rozbieżności między rękopisami Starego Testamentu zdołaliśmy z pomocą Bożą zaradzić posługując się świadectwem pozostałych wydań. Te bowiem miejsca w Septuagincie, które z powodu rozbieżności rękopisów budziły wątpliwość, poddaliśmy ocenie na podstawie pozostałych wydań i zgodne z nimi zachowaliśmy, zaznaczając obelosem te, których brak w tekście hebrajskim (nie mieliśmy odwagi usunąć ich całkowicie), a inne dodaliśmy ze znakiem asterysku, aby było widoczne, że lekcje nie występujące w Septuagincie dodaliśmy z pozostałych, zgodnych z tekstem hebrajskim wydań[5].

Były to klasyczne znaki opracowane przez Arystarcha (uważanego za ojca krytyki tekstualnej) i będące już w starożytności w użyciu w Aleksandrii[6].

Dzięki dziełu Orygenesa zachowały się do dzisiaj warianty innych tłumaczeń ST na język grecki, które w swojej oryginalnej formie zaginęły (przekłady Akwili, Symmachusa i Teodocjona).

Orygenes opracował również oddzielne dzieło zwane Tetrapla, gdzie obok przekładu Septuaginty dołączył także przekład Symmachusa, Akwili i Teodocjona[7].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. E. Würthwein: Der Text des Alten Testaments. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1987, s. 66.
  2. Słownik pisarzy antycznych red. Anna Świderkówna WP Warszawa 1982
  3. E. Würthwein, The Text of the Old Testament. An Introduction to the Biblia Hebraica. Grand Rapids 1995, s. 58.
  4. E. Würthwein, The Text of the Old Testament. An Introduction to the Biblia Hebraica. Grand Rapids 1995, s. 57.
  5. Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, tłum K. Augustyniak, Kraków: WAM 1998, s. 246.
  6. E. Würthwein, The Text of the Old Testament. An Introduction to the Biblia Hebraica. Grand Rapids 1995, s. 57-58.
  7. Euzebiusz, Historia Kościelna VI/16:4

Linki zewnętrzne

edytuj