Izrael w Egipcie

Izrael w Egipcie
Israel in Egypt
Kompozytor	Georg Friedrich Händel
Opus/Oznaczenie	54
Forma muzyczna	oratorium
Czas powstania	1739
Tekst	Fragmenty z Księgi Wyjścia i Psalmów zebrane przez Charlesa Jennensa(inne języki)
Data premiery	4 kwietnia 1739
Miejsce premiery	His Majesty’s Theatre, Londyn

Izrael w Egipcie (ang. Israel in Egypt, HWV 054) – angielskie oratorium Georga Friedricha Händla, skomponowane w 1738. Charakteryzuje się zredukowaną akcją dramatyczną oraz znaczną przewagą partii chóralnych nad partiami solowymi.

Nowatorskie użycie przez kompozytora potężnych partii chóralnych oraz tekst zaczerpnięty bezpośrednio z Pisma Świętego spowodował niechętne przyjęcie tego oratorium przez publiczność londyńską^[1]. Stanowi ono wyjątkowy w twórczości kompozytora przykład utworu, pozbawionego właściwie akcji dramatycznej, gdzie partie chóralne stanowią 2/3 linii melodycznej. Przez współczesnych muzykologów uważane jest za pierwowzór musicalu. Libretto stanowią wyjątki ze Starego Testamentu, opisujące dzieje Żydów jako narodu wybranego przez Boga.

Tło powstania

Händel od dawna mieszkał w Londynie i cieszył się wielkim powodzeniem jako kompozytor włoskich oper. Jednak w 1733 roku konkurencyjna dla Händla firma operowa, The Opera of the Nobility, podzieliła publiczność operową miasta. Kompozytor zaczął znajdować nową publiczność, prezentując oratoria i inne dzieła chóralne w języku angielskim^[2]. Oratorium Händla Saul(inne języki) z tekstem Charlesa Jennensa(inne języki) zostało zaprezentowane w londyńskim King’s Theatre w styczniu 1739 roku. Na ten sam sezon Händel skomponował Izraela w Egipcie, pisząc muzykę w ciągu jednego miesiąca, między 1 października a 1 listopada 1738 roku^[3]. Izrael w Egipcie jest jednym z dwóch oratoriów Händla, których tekst został skompilowany z wersetów biblijnych, drugim jest Mesjasz. Nie ma pewności, kto był librecistą Izraela w Egipcie, ale większość naukowców uważa, że Charles Jennens zredagował oba teksty. Izrael w Egipcie i Mesjasz mają też jedną wspólną, niezwykłą cechę wśród oratoriów Händla: w przeciwieństwie do pozostałych nie posiadają obsady z postaciami śpiewającymi partie dialogowe i odgrywających niesceniczny dramat, lecz składają się z wielu partii chóralnych opartych na tekstach biblijnych^[4]. Libretto Izraela w Egipcie opiera się głównie na Księdze Wyjścia, przy czym w pierwszej części znajduje się opis „Wyjścia Narodu Wybranego” czyli Exodusu, a w drugiej „Pieśń morza”, nazwaną przez kompozytora „Pieśnią Mojżesza”(ang. Moses Song).

Komponując oratorium, co było już wówczas jego częstą praktyką, Händel powtarzał motywy ze swoich wcześniejszych kompozycji, a także szeroko stosował parodię^[5] muzyczną, czyli przerabiał muzykę innych kompozytorów^[3]^[6]. W partii otwierającej Händel nieznacznie przepisał swój hymn pogrzebowy stworzony dla królowej Karoliny w 1737 roku, „Drogi Syjonu opłakują” (ang. The Ways of Zion do Mourn)^[3] i zaadaptował dwie ze swoich fug klawiszowych, chór z Dixit Dominus z 1707 roku i arię z jednego ze swoich Chandos Anthems z lat 1717–1719^[6]. Z serenady weselnej Alessandra Stradelli „Qual prodigio é ch’io miri” Händel zaczerpnął temat do swoich chórów opartych na biblijnych dziesięciu plagach: „On wypowiedział słowo”, „On dał im grad”, „Lecz co do swego ludu/On ich prowadził” i „I uwierzył Panu”, a także do chóru z części II „Lud usłyszy/Wszyscy mieszkańcy Kanaanu”^[3]^[6]. Z Magnificat Dionigiego Erby(inne języki) Händel zaczerpnął większość lub część muzyki do „Zgromił Morze Czerwone”, „Pan jest moją siłą”, „On jest moim Bogiem”, „Pan jest wojownikiem”, „Głębiny ich okryły/Twą prawą ręką, o Panie”, „Zesłałeś swój gniew”, „Pod tchnieniem twoich nozdrzy”, „Któż jest podobny do Ciebie” i „Ty w swoim miłosierdziu”^[3]^[6]. Inni kompozytorzy, których Händel parodiował w Izraelu w Egipcie, to: Jean-Philippe Rameau, Johann Kaspar Kerll, Francesco Antonio Urio(inne języki), Nicolaus Adam Strungk oraz Friedrich Wilhelm Zachow.

Nie pomogło nowatorskie wykorzystanie chórów, ani mała barokowa orkiestra towarzysząca, ani nawet koncert organowy „Kukułka i słowik(inne języki)”. Publiczność londyńska w tamtym czasie nie była przyzwyczajona do tak rozbudowanych utworów chóralnych prezentowanych jako komercyjna rozrywka. Zraził ją najbardziej początkowy żałobny śpiew, trwający około trzydziestu minut, „na śmierć Józefa”, zaadaptowany z hymnu pogrzebowego niedawno zmarłej królowej. Pierwsze wykonanie Izraela w Egipcie okazało się porażką^[3]^[4]. Händel szybko przerobił utwór, pomijając początkową część lamentacyjną i dodając arie w stylu włoskim, jakich oczekiwali i jakie lubili londyńczycy^[2]. W swojej dwuczęściowej formie Izrael w Egipcie był bardzo popularny w XIX wieku wśród stowarzyszeń chóralnych. Począwszy od nagrania Johna Eliota Gardinera z 1978 roku^[7], wiele współczesnych wykonań tego dzieła wykorzystuje oryginalną, trzyczęściową wersję stworzoną przez Händla^[2].

Streszczenie

Pierwsza część

Izraelici opłakują śmierć patriarchy Józefa, Żyda i ulubionego doradcy faraona, króla Egiptu. Pierwsza część zawiera refreny: „The Sons of Israel Do Mourn” (pol. Synowie Izraela opłakują) i „How Is the Mighty Fallen” (pol. Jak upadł potężny)^[a].

Druga część

Ogłoszono, że na tronie zasiadł nowy faraon, który nie patrzy łaskawie na Izraelitów. Bóg wybiera Mojżesza, aby wyprowadził swój lud z niewoli. Na Egipt spada seria plag: rzeki zamieniają się w krew; plaga żab dotyka kraj; wszy pełzają po ludziach i zwierzętach; dzikie zwierzęta niszczą wszystko; egipskie bydło choruje i umiera; na skórze ludzi i zwierząt pojawiają się wrzody i pęcherze; kraj niszczą gradobicia; pojawia się szarańcza i niszczy wszystkie plony; zapadają ciemności; i w końcu pierworodni synowie Egiptu umierają. Faraon pozwala Hebrajczykom odejść, ale zmienia zdanie i ściga ich. Morze Czerwone cudownie się rozstępuje, aby umożliwić Izraelitom bezpieczne przejście, ale gdy ścigający Egipcjanie próbują przejść, wody ich pochłaniają i toną^[b].

Trzecia część

Izraelici świętują swoje wyzwolenie^[2]^[3]^[8]. W części trzeciej zawarto serię radosnych chórów, a utwór kończy się sopranowym solo i chórem obwieszczającym, że „Pan będzie królował na wieki wieków” oraz „konia i jego jeźdźca wrzucił do morza”.

Części utworu

1. Uwertura

Część I

2. Recytatyw (tenor) (Księga Wyjścia 1:8, 11, 13)
3. Solo altowe i Chór (Księga Wyjścia 2:23, Księga Wyjścia 1:13)
4. Recytatyw (tenor) (Psalm 105:26, 27, 29)
5. Chór (Księga Wyjścia 7:18, Psalm 105:29)
6. Aria (alt) (Psalm 105:30, Księga Wyjścia 11:9, 10)}
7. Chór (Psalm 105:31, 34, 35)
8. Chór (Psalm 105:3, Księga Wyjścia 9:23, 24)
9. Chór (Księga Wyjścia 10:21)
10. Chór (Psalm 105:36, 37)
11. Chór (Psalm 78:53, Psalm 105:37)
12. Chór (Psalm 105:38)
13. Chór (Psalm 106:9)
14. Chór (Psalm 106:9)
15. Chór (Psalm 106:11)
16. Chór (Księga Wyjścia 14:31)
17. Chór (Księga Wyjścia 14:31)

Część II

18. Chór (Księga Wyjścia 15:1)
19. Chór (Księga Wyjścia 15:1)
20. Duet (sopran 1 & 2) (Księga Wyjścia 15:2)
21. Chór (Księga Wyjścia 15:2)
22. Chór (Księga Wyjścia 15:2)
23. Duet (bas 1 & 2) Księga Wyjścia 15:3, 4)
24. Chór (Księga Wyjścia 15:5)
25. Chór (Księga Wyjścia 15:6)
26. Chór (Księga Wyjścia 15:7)
27. Chór (Księga Wyjścia 15:7)
28. Chór (Księga Wyjścia 15:8)
29. Aria (tenor) (Księga Wyjścia 15:9)
30. Aria (sopran) (Księga Wyjścia 15:10)
31. Chór (Księga Wyjścia 15:11, 12)
32. Chór (Księga Wyjścia 15:11, 12)
33. Duet (alt i tenor) (Księga Wyjścia 15:13)
34. Chór (Księga Wyjścia 15:14, 15, 16)
35. Aria (alt) (Księga Wyjścia 15:17)
36. Chór (Księga Wyjścia 15:18)
37. Recytatyw (tenor) (Księga Wyjścia 15:19)
38. Chór podwójny (Księga Wyjścia 15:18)
39. Recytatyw (tenor) (Księga Wyjścia 15:20, 21)
40. Sopran Solo and Chór (Księga Wyjścia 15:21)

Uwagi

↑ Por. Rdz 50,14–26.
↑ Por. Wj 1–14.

Przypisy

↑ Hogwood 2010, s. 184
↑ ^a ^b ^c ^d Allan Kozinn: Classical music: a critic’s guide to the 100 most important recordings. New York: Times Books, 2004, s. 45–48. ISBN 978-0-8050-7070-5. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jeanne Swack: Handel, Israel in Egypt, Program Notes. music.wisc.edu. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).
↑ ^a ^b Mark Risinger: An oratorio of emancipation and deliverance. www.providencesingers.org. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).
↑ parodia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-17] .
↑ ^a ^b ^c ^d Winton Dean: "An Oratorio by Accident?" liner notes to the recording by John Eliot Gardiner (Decca 478 1374). 2009. (ang.).
↑ Israel in Egypt, directed by John Eliot Gardiner. www.youtube.com. [dostęp 2025-03-17].
↑ Teresa M. Neff: Handel and Haydn’s Israel in Egypt. www.wgbh.org. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).

Bibliografia

Christopher Hogwood: Handel. Kraków: 2010.

Linki zewnętrzne

Libretto i tłumaczenie na język polski. janiak.terramail.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)].

[8] Por. Rdz 50,14–26.

[9] Por. Wj 1–14.

[1] Hogwood 2010, s. 184

[Kozinn-2] Allan Kozinn: Classical music: a critic’s guide to the 100 most important recordings. New York: Times Books, 2004, s. 45–48. ISBN 978-0-8050-7070-5. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).

[Swack-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Jeanne Swack: Handel, Israel in Egypt, Program Notes. music.wisc.edu. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).

[Risinger-4] Mark Risinger: An oratorio of emancipation and deliverance. www.providencesingers.org. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).

[5] parodia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-17] .

[Dean-6] Winton Dean: "An Oratorio by Accident?" liner notes to the recording by John Eliot Gardiner (Decca 478 1374). 2009. (ang.).

[7] Israel in Egypt, directed by John Eliot Gardiner. www.youtube.com. [dostęp 2025-03-17].

[10] Teresa M. Neff: Handel and Haydn’s Israel in Egypt. www.wgbh.org. [dostęp 2025-03-17]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[a]

[b]

[8]