Język wschodniofryzyjski
Język wschodniofryzyjski − język używany obecnie przez mieszkańców gminy Saterland w powiecie Cloppenburg w Niemczech, dawniej na terenie całej Fryzji Wschodniej. Niekiedy w mowie potocznej błędnie jako język wschodniofryzyjski jest określany dialekt północnoniemiecki, który wyparł język we Fryzji Wschodniej i posiada wyraźne wpływy w słownictwie i wymowie fryzyjskiego substratu językowego. Z tej przyczyny dla odróżnienia obu języków używa się alternatywnych określeń język saterfryzyjski, saterlandzki.
Obszar |
gmina Saterland, powiat Cloppenburg, (Niemcy) | ||||
---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
2 tysiące | ||||
Pismo/alfabet | |||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
Status oficjalny | |||||
UNESCO | 4 poważnie zagrożony↗ | ||||
Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||||
Kody języka | |||||
ISO 639-2 | gem | ||||
ISO 639-3 | stq | ||||
IETF | stq | ||||
Glottolog | sate1242 | ||||
Ethnologue | stq | ||||
W Wikipedii | |||||
| |||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Historia
edytujJęzyki fryzyjskie wyodrębniły się z gwar zachodniogermańskich używanych u wybrzeży Morza Północnego we wczesnym średniowieczu. W kolejnych wiekach obserwuje się migracje ludności i rozpowszechnienie się języka starofryzyjskiego w regionie od dzisiejszych okolic Alkmaaru w Holandii po Wyspy Północnofryzyjskie na pograniczu duńsko-niemieckim, w tym na tereny Saterlandu (prawdopodobnie między 1100 a 1400)[1]. Piśmiennictwo starofryzyjskie rozwinęło się w XIII stuleciu, jednak w XV i XVI wieku zostało stopniowo zastąpione przez holenderski i niemiecki. W kolejnych stuleciach wschodniofryzyjski został ograniczony do mowy niepiśmiennej wsi i stopniowo zastępowany przez dialekty niderlandzkie i dolnoniemieckie. Wyjątkiem były geograficznie odizolowane tereny Saterlandu i Wangerooge. W XIX wieku wraz z osuszaniem torfowisk, wybudowaniem dróg i kolei Saterland przestał być monojęzyczną enklawą[2]. Wraz z końcem II wojny światowej w gminie osiadło wielu uchodźców ze wschodu, w efekcie czego ludność fryzyjskojęzyczna stała się mniejszością[1], a przetrwanie tej mowy stanęło pod znakiem zapytania. Po śmierci ostatniej osoby władającej dialektem z Wangerooge w 1950 r.[3], dialekt saterlandzki jest ostatnim jaki przetrwał do naszych czasów. Wówczas podjęto pierwsze działania mające na celu uratowanie języka przed wymarciem.
Stan obecny
edytujW 1991 roku wpisano Saterland do Księgi Rekordów Guinnessa jako „najmniejszą wyspę językową Europy”[4]. Według badań z roku 2000 wynika, iż włada nim w różnym stopniu 2250 osób. Jest to jeden z pięciu rozpoznanych w prawodawstwie języków mniejszościowych Niemiec. Badania z 1998 wskazują, że 27% mieszkańców gminy powyżej 14 roku życia (nie wliczając obcokrajowców) umie mówić, a 48,6% rozumie saterlandzki[1].
Instytucją odpowiedzialną za działania wspierające przetrwanie języka jest Seelter Bund z siedzibą w Skäddel/Scharrel[5]. Obecnie gmina Saterland dokłada wielu starań o zachowanie tego języka, m.in. prowadzone są dodatkowe zajęcia w szkołach[6], wspierane są stowarzyszenia kultywujące ten język, zaś w miejscowościach istnieją podwójne napisy nazw miejscowości w języku niemieckim i saterfryzyjskim, a strona internetowa gminy jest dwujęzyczna. Gmina jest obecna także w instytucjach zrzeszających narody fryzyjskie.
Przykładowe różnice
edytujZ wikipedii fryzyjskiej
- Język wschodniofryzyjski: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
- język północnofryzyjski (Mooringer): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
- język fryzyjski: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
- język dolnoniemiecki: De Jung straktde dat Wicht üm't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
- język starogroningski (Âldgrinslânsk): Der Jung strookde daet Wicht umme tsiin to unde tuude ier up Zeuken
- język groningski t Jong fleerde t wicht om kinne tou en smokte heur op wangen
- nid. De jongen aaide het meisje om de kin en kuste haar op de wangen.
- niem. Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf den Wangen.
- ang. The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.
Zobacz też
edytuj- Język północnofryzyjski - inny język fryzyjski używany na terenie Niemiec
- Język zachodniofryzyjski - język fryzyjski używany na terenie niderlandzkiej prowincji Fryzja
- Języki łużyckie - grupa słowiańskich języków mniejszościowych na terenie Niemiec
- Język wilamowski - zagrożony język germański w Polsce
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Jörg Peters , Saterfriesisch, „Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland”, listopad 2010, (pp.139-171) [dostęp 2023-08-11] (niem.).
- ↑ languages:saterfrisian_in_germany [Minority languages] [online], wiki.mercator-research.eu [dostęp 2023-08-12] .
- ↑ Saterfriesisch [online], Oldenburgische Landschaft [dostęp 2023-08-12] (niem.).
- ↑ Gemeinde Saterland , Saterfriesische Sprache [online], Gemeinde Saterland [dostęp 2023-08-12] (niem.).
- ↑ Über den Seelter Buund – Seelter Buund [online] [dostęp 2023-08-12] (niderl.).
- ↑ Q&A | [online], 19 grudnia 2020 [dostęp 2023-08-12] (niderl.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Gmina Saterland - strona po saterfryzyjsku
- Seeltersk-Kontoor - strona poświęcona językami z odnośnikami do materiałów źródłowych, edukacyjnych i in.
- Seelter Buund
- Słownik saterfryzyjsko-niemiecki
- Strona Sekretariatu Mniejszości Etnicznych, instytucji federalnej