Jadwiga Markowa
Jadwiga Markowa z Grycmanów (ur. 15 września 1885 w Starych Gliwicach, zm. 6 lub w nocy z 7 na 8 września 1939 w Nowym Bytomiu) – polska działaczka podczas plebiscytu na Górnym Śląsku, działaczka społeczna.
| Imię i nazwisko urodzenia |
Jadwiga Grycman |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
15 września 1885 |
| Data i miejsce śmierci |
wrzesień 1939 |
| Zawód, zajęcie |
działaczka na rzecz polskości Śląska, działaczka społeczna |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujUrodziła się 15 września 1885 roku w Starych Gliwicach w rodzinie hutnika Jana Grycmana i Marty Strzewiczek[1]. W 1899 roku ukończyła szkołę ludową w Gliwicach[1], w której jedynie lekcje religii prowadzono po polsku. Matka nauczyła ją czytać i pisać po polsku, jako pomocy edukacyjnej używając katolickiego modlitewnika. Wpoiła jej także wartości patriotyczne[2][3].
Po zakończeniu edukacji Jadwiga pracowała w pobliskiej hucie „Hermina”[1][2][3]. Wstąpiła do polskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Harmonia” i Towarzystwa Polek w Gliwicach, zaczęła również organizować pielgrzymki do Piekar, Częstochowy i do klasztoru na Górze św. Anny[2][3]. W hucie „Hermina” pracował jej przyszły mąż, polski działacz Wincenty Marek[4]. Para pobrała się 5 listopada 1904 roku w Łabędach[1]. Dziesięć lat później małżeństwo przeniosło się do Gliwic, gdzie mieszkało do 1921 roku[1]. W tym okresie para adoptowała siostrzenicę Wincentego, Annę Garus[2][3]. Małżeństwo nie miało własnych dzieci[1].
W latach 1920–1921 Jadwiga należała do zespołu Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Gliwicach[1], a po wybuchu III powstania śląskiego wstąpiła do 4 Gliwickiego Pułku Piechoty[3][4] pod dowództwem Stanisława Mastalerza[3], prowadząc kuchnię dla walczących[1][3].
Po podziale Śląska Gliwice przypadły stronie niemieckiej. Ze względu na szykany[2] – małżeństwu wybito szyby w oknach, a Wincentego pobito[3] – Markowie przenieśli się do polskiego Nowego Bytomia[2], współcześnie dzielnicy Rudy Śląskiej[4]. W nowym miejscu Jadwiga zaangażowała się w sprawy społeczne: współorganizowała Koło Polek przy Związku Uchodźców Polskich (później: Towarzystwo Polek)[1], lokalny hufiec ZHP oraz Koło Przyjaciół Harcerstwa[1]. Dzięki staraniom Jadwigi do Towarzystwa Polek przystąpiło z czasem ponad 1000 członkiń[2][3]. Agitowała na rzecz zapisywania dzieci do polskich szkół i doprowadziła do zamknięcia ostatniej niemieckojęzycznej szkoły na terenie Nowego Bytomia i Wirka[1], założyła także ochronkę dla dzieci[2][4]. W pierwszej połowie lat 30. zarządzała kuchnią dla bezrobotnych[1], którym także pomagała znaleźć pracę w hucie „Pokój”[3][4]. Była radną w Miejskiej Radzie Narodowej[3]. Przyznano jej Srebrny i Złoty Krzyż Zasługi[1][3]. Złotym Krzyżem Zasługi miała być udekorowana w dniu urodzin, ale wybuch wojny przekreślił te plany[1].
Od sierpnia do 2 września 1939 roku prowadziła kuchnię dla oddziałów Wojska Polskiego przebywających w okolicy, z którymi 3 września ewakuowała się w stronę Mysłowic[1]. Trzy dni później wróciła do Nowego Bytomia, który był już zajęty przez Niemców. Tego samego dnia została aresztowana przez członków Freikorps[1][3], którzy w jej domu szukali broni[2][3]. Zamiast broni znaleźli sztandar Towarzystwa Polek[1], na którym widniała Matka Boska Częstochowska i orzeł biały[3]. Kazano jej przejść boso[1][3] ulicami miasta ze sztandarem, po czym sztandar publicznie spalono[1][2]. Markową więziono w piwnicy „Starej Apteki”, poddając ją torturom[1][2][3]. Zmarła od ciosów zadanych cegłami. W relacji świadków wydarzyło się to w nocy z 7 na 8 września, z kolei według źródeł niemieckich zmarła dzień wcześniej[1]. Jej szczątki znaleziono w dole w okolicy domu kultury Huty „Pokój”[2][3]. Ekshumowano je we wrześniu 1945 roku. 15 września odprawiono jej i innym ofiarom uroczysty pogrzeb[1] i pochowano w grobie masowym, w którym spoczywają szczątki Piotra Niedurnego i powstańców śląskich[2][3].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Złoty Krzyż Zasługi
- Srebrny Krzyż Zasługi (dwukrotnie: po raz drugi 6 maja 1939[5])
Upamiętnienie
edytujJednej z ulic w Rudzie Śląskiej nadano imię Jadwigi Markowej[1], a miejsce, w którym po raz pierwszy spoczęły jej szczątki, oznaczono tablicą pamiątkową[1][2], którą postawiono 28 lipca 1946 roku[2][3]. Jej imię przyjęły także lokalne struktury harcerskie[1].
Była jedną z 30 bohaterek wystawy „60 na 100. SĄSIADKI. Głosem Kobiet o powstaniach śląskich i plebiscycie” powstałej w 2019 i opowiadającej o roli kobiet w śląskich zrywach powstańczych i akcji plebiscytowej. Koncepcję wystawy, scenariusz i materiały przygotowała Małgorzata Tkacz-Janik, a grafiki Marta Frej[6].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Franciszek Szymiczek, Markowa Jadwiga, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XX, Polska Akademia Nauk, 1975, s. 35.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jadwiga Markowa [online], Wirtualna Ruda Śląska [dostęp 2021-03-18].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Dzielnice Gliwic - Stare Gliwice [online], Gliwiczanie [dostęp 2021-03-18].
- ↑ a b c d e Osobowości Rudy Śląskiej: Kim była Jadwiga Markowa? [online], Ruda Śląska Nasze Miasto, 15 kwietnia 2014 [dostęp 2021-03-18] (pol.).
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 106, poz. 247 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ 60 na 100: Sąsiadki. Wystawa. Instytut Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego. [dostęp 2021-03-08].