Jan Szychowski
Jan Szychowski lub Juan Szychowski (ur. 28 lutego 1890 w Borszczowie, zm. 13 maja 1960 w La Cachuera) – polski emigrant w Argentynie, wynalazca i założyciel rodzinnego przedsiębiorstwa obecnie znanego w świecie z produkcji yerba mate Amanda.
 Jan Szychowski z żoną Bronisławą | |
| Data i miejsce urodzenia |
28 lutego 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
13 maja 1960 |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujW 1900 roku wraz z grupą kilkunastu rodzin polskich rolników jego ojciec, polski młynarz Julian Szychowski wraz z rodziną i dziećmi wyemigrował do Argentyny. Wydarzenie to zakończyło edukację jedenastoletniego Jana na kilku klasach szkoły powszechnej[1].
Po dotarciu do Buenos Aires popłynęli jeszcze w górę rzeki Parana blisko 1000 km na północ, do prowincji Misiones. Następnie wraz z wozami przywiezionymi z Polski wyruszyli ze stolicy prowincji Posadas by po trzech tygodniach dotrzeć do osady Apóstoles, gdzie mieli wyznaczone miejsce zasiedlenia[1].
Jan został czeladnikiem kowala. Okuwali wozy, na wzór polskich znane tam jako carros polacos[1]. Gdy ukończył 18 lat otworzył swój zakład kowalski, w którym wykonywał wszelkie prace przy powozach i pojazdach transportowych. w roku 1911 ożenił się z polską emigrantką Bronisławą Kruchowską, która przyjechała w tej samej większej grupie kilku polskich rodzin.
Po 14 latach postanowili wyjechać z ojcem do Buenos Aires aby znaleźć pracę i w ten sposób uzyskać środki finansowe niezbędne do powrotu do Europy lub ewentualnie przenieść się do USA lub Kanady[2]. Wkrótce zrezygnowali z tych planów gdy usłyszeli o wybuchu wielkiej wojny światowej w Europie. W końcu powrócili do miejsca swego osiedlenia. Podczas pobytu w Buenos Aires po raz pierwszy zobaczył precyzyjne maszyny tokarskie. Przestudiował ich budowę i zasady działania, i postanowił sprowadzić je potem do posiadłości pod Apostoles. Po powrocie skonstruował najpierw prosty kierat, którego napęd stanowił źródło energii dla jego pracowni.
Następnie częściowo z pamięci a częściowo dzięki swojej pomysłowości własnoręcznie zbudował wielofunkcyjną tokarkę. Pierwszą tokarkę wykonał z drewna i dopiero przy pomocy tej pierwszej prymitywnej tokarki w ciągu 3 lat zbudował tokarkę całkowicie wykonaną z metalu[3]. Była to pierwsza wykonana w Argentynie tokarka[1].
W roku 1919 po trzech latach, Jan Szychowski dysponował urządzeniami i narzędziami, które stanowiły początek budowania zakładów w estancji „La Cachuera”, które z czasem przyniosły mu podziw, rozgłos i prawdziwą fortunę. Wszystkie części i urządzenia zrobił sam, we własnym zakładzie, na swojej tokarce.
W 1932 roku ukończył budowę maszyny do czyszczenia i sortowania miejscowego ryżu i kukurydzy, która miała rozmiary wagonu kolejowego. Potem wykonał młyn do przetwarzania manioku na sypki krochmal[2]. W 1936 roku uruchomił maszynę, której zadaniem było cięcie liści i gałązek yerba mate[3].
Pod koniec 1920 roku za zgodą lokalnych władz sporządził plan warstwicowy pobliskiej doliny oraz zaprojektował i zbudował tamę przez całą jej szerokość przegradzając płynący nią potok Chimiray na granicy pomiędzy prowincjami Misiones i Corrientes, która spiętrzyła jego wody i utworzyła sztuczne jezioro[1]. Następnie wykopał kanał o długości 700 metrów[3], którym doprowadził spiętrzoną wodę do fabryki, która wprawiała w ruch 3,5 metrowe koło młyńskie, w późniejszym czasie zastąpione turbiną Kaplana produkującą energię elektryczną potrzebną do napędzania maszyn w jego fabryce[2].
Zbudował też linię telefoniczną do swojej estancji biegnącą z odległego o około 20 km Apóstoles[1].
W 1936 roku rząd II Rzeczypospolitej Polskiej przyznał mu Brązowy Krzyż Zasługi, z powodu jego wielkiej przedsiębiorczości i ogromnych sukcesów polskiego osadnika w Argentynie. Krzyż ten eksponowany jest na honorowym miejscu w obecnym muzeum Juana Szychowskiego.
W 1957 roku został mianowany honorowym członkiem „National Geographic Society” za jego wytrwałość i pomysłowość[4].
Don Juan jak nazywano go w Argentynie zmarł w 1960 roku. Miał czterech synów i cztery córki[1]. Pozostawił po sobie ważne dziedzictwo dla regionu w którym mieszkał. Jego szczątki zostały złożone w ziemi na terenie kompleksu La Cachuera, w miejscu, które sam wybrał, i z którego jest widoczna znaczna część dorobku jego życia[3].
Na cześć Szychowskiego 26 sierpnia 1997 roku w setną rocznicę obchodów przybycia pierwszych polskich i ukraińskich osadników do Misiones, na terenie La Cachuery założono Muzeum Juana Szychowskiego[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Don Juan. W: Wiktor Ostrowski: Życie Wielkiej Rzeki. Wyprawa wodami Iguazú i Paraná. Czytelnik, s. 25-31. ISBN 83-07-00713-5.
- ↑ a b c Museo Histórico Juan Szychowski. clubdelmate.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-07)].. Club del Mate (hiszp.)
- ↑ a b c d EBgrouptravel (hiszp.)
- ↑ a b Museo Juan Szychowski. lavozdepolonia.com.ar. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-04)]. (hiszp.).
Bibliografia
edytuj- Agata Parzycka-Paździor: Szychowski Jan (Juan). W: Polski Słownik Biograficzny. T. 49. Warszawa – Kraków: Instytut Historii PAN im. Tadeusza Manteuffla, 2014, s. 527–528. ISBN 978-83-63352-26-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Yerba Mate Amanda (hiszp. • ang.)
- Polskie korzenie AMANDY | Forum Yerba mate. yerbastory.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-21)].(pol.)
- Museo Szychowski. yerbamanda.com.ar. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-09)]. (hiszp.).