Jan Toth
Jan Toth, ps. Orzeł i Mewa (ur. 22 listopada 1911 w Dąbrowicy, zm. 24 czerwca 1949 w Rzeszowie) – żołnierz Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódca oddziału konspiracji antykomunistycznej w województwie rzeszowskim[1].
Urodził się w rodzinie inteligenckiej pochodzenia polsko-węgierskiego. Był synem Edwarda, artysty-stolarza, i Anieli z domu Roj. Ukończył gimnazjum w Stanisławowie. W latach 1932–1934 służył w Wojsku Polskim, w Zegrzu ukończył Szkołę Podchorążych Łączności, a praktykę wojskową odbył w 6. Batalionie Telegraficznym w Jarosławiu. W 1939 r. jako kapral-podchorąży walczył w 48 Pułku Piechoty. Trafił do niewoli niemieckiej, z której zbiegł po miesiącu. Od grudnia 1941 r. żołnierz ZWZ-AK o ps. "Orzeł". W październiku 1944 r. aresztowany przez Sowietów, skazany na 6 lat więzienia. W grudniu 1944 r. uciekł z aresztu. Od dowódcy placówki AK w Tryńczy, kpt. Franciszka Bożka „Ramzesa" otrzymał dowództwo jednej z grup konspiracji antykomunistycznej, mającej za zadanie obronę miejscowej ludności przed rabunkami żołnierzy sowieckich, pospolitych bandytów oraz atakami UPA.[2]
Jan Toth, który przyjął ps. "Mewa", brał udział w wielu akcjach na terenie ówczesnych powiatów: jarosławskiego, przeworskiego i łańcuckiego. W dniu 22 lub 23 III 1945 r. oddział „Mewy” stoczył pod Wólką Ogryzkową największą potyczkę z siłami przeworskiej placówki UB i MO. Wiosną oddział liczył ok. 200 osób. Było w nim wielu dezerterów z Ludowego Wojska Polskiego. Z oddziałem współpracowało wielu funkcjonariuszy MO, najczęściej byli to członkowie AK przekazujący informacje o ruchach wojska i organów bezpieczeństwa. W czerwcu 1945 r. „Mewa” rozwiązał swój oddział. Przez pewien okres przebywał w Warszawie i Wałbrzychu. Wiosną 1946 r. wraz z luźną grupą osób patrolował teren w okolicach Sieniawy celem ochrony ludności polskiej przed oddziałami ukraińskimi[3].
27 lipca 1947 r. aresztowany przez WUBP w Rzeszowie. 3 grudnia 1948 r. skazany na karę śmierci. Bolesław Bierut odmówił mu prawa łaski. Wyrok wykonano w rzeszowskim więzieniu. W 1992 r. Sąd Wojewódzki w Rzeszowie unieważnił wyrok[4]
Przypisy edytuj
- ↑ Konspiracja niepodległościowa na Rzeszowszczyźnie po 1944 r. [online], Przystanek Historia [dostęp 2022-09-22] (pol.).
- ↑ Marek Matuła, Jan Thot. Ten „Bandyta z AK – owskiej konspiracji”, „Strzelec”, nr1/2011, 2012, ISSN 1897-3930.
- ↑ Arkadiusz Machniak, Urząd Bezpieczeństwa i Ludowe Wojsko Polskie wobec podziemia niepodległościowego na terenie powiatu przeworskiego w latach 1944–1947, „Prace Historyczne”, 141 (z. 3), Kraków 2014 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego), s. 719–742.
- ↑ Toth Jan [online], Lista Wyklętych, 22 października 2019 [dostęp 2022-09-22] (pol.).