Janina Orynżyna
Janina Orynżyna, właśc. Oryng z d. Jankowska (ur. 24 czerwca 1893 w Wilnie, zm. 3 lutego 1986 w Kutnie[1]) – polska znawczyni i propagatorka rzemiosła i sztuki ludowej, oraz urzędniczka państwowa.
| Data i miejsce urodzenia |
24 czerwca 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 lutego 1986 |
| Zawód, zajęcie |
publicystka, propagatorka rzemiosła i sztuki ludowej, urzędniczka państwowa |
| Narodowość | |
| Małżeństwo |
Tadeusz Oryng |
Życiorys edytuj
Urodziła się w rodzinie inteligenckiej. Jej rodzicami byli Jan i Kazimiera z d. Adamkiewicz. Miała czworo rodzeństwa: trzy siostry i brata, Jerzego (1887–1941) – poetę[2]. Jedna z sióstr – Helena była aktorką i pierwszą żoną Kazimierza Junoszy-Stępowskiego. Zmarła przedwcześnie na zawał serca w wieku 25. lat.
Młodość edytuj
Młodość spędziła w Wilnie, gdzie uczyła się malarstwa. W latach 20. przeniosła się do Warszawy. Była tam m.in. piszącą przedstawicielką redakcji wileńskiego pisma artystycznego „Południe” w stolicy.
Jednym z jej pierwszych pól zainteresowań było rękodzieło, nazywane wówczas jeszcze od XIX wieku „przemysłem ludowym”. Z jej pamiętników wynika, że to z jej inicjatywy w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, powstał pierwszy referat ludowego przemysłu zdobniczego[1].
Mąż edytuj
Wyszła za mąż za Tadeusza Orynga, polskiego Żyda, spowinowaconego z komunistą i renegatem Józefem Unszlichtem. Małżonkowie nie mieli dzieci. Oryng (ur. 1884) był absolwentem Uniwersytetu w Heidelbergu, doktorem filozofii ze specjalnością w dziedzinie fizyki i chemii. Pracował jako nauczyciel oraz redaktor pisma popularno–naukowego „Wiedza dla Wszystkich”[3]. Okazjonalnie publikował też w „Południu”[4] oraz współpracował z sowiecką agencją informacyjną TASS. Udzielał się w środowisku nauczycielskim, propagując idee antyreligijne i wywrotowe[5]. Na początku 1932 został aresztowany. Albowiem „jak ustaliło dochodzenie, w jego mieszkaniu znajdował się podręczny arsenał broni i materiałów wybuchowych, urządzony przez Komunistyczną Partję Polski”[6]. Po dwu miesiącach został zwolniony z aresztu śledczego dzięki szwagrowi, posłowi na sejm – Wacławowi Wiślickiemu, który wpłacił za niego kaucję w wysokości 50 000 zł[7]. Później prawdopodobnie zbiegł z Polski, nie zostawiając po sobie śladu.
Działalność urzędnicza edytuj
Po II wojnie światowej została kierowniczką Wydziału Sztuki Ludowej w Centralnym Instytucie Kultury powołanym przez Ministerstwo Kultury i Sztuki[1]. Była związana z Cepelią (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego), w której od 1949 organizowała od podstaw Wydział Sztuki Ludowej. Przy jej pomocy w 1958 powołano Wydział Artystycznej Twórczości Ludowej, który miał się zająć porządkowaniem sztuki ludowej. Jej zasługą jest opracowanie koncepcji regionalnych izb twórczych. W 1974 została laureatką Nagrody im. Oskara Kolberga w kategorii „Działalność naukowa, dokumentacyjna, animacja i upowszechnianie kultury ludowej”[1].
Kres życia edytuj
Pod koniec życia mieszkała w Kutnie, które było wówczas ośrodkiem rzeźby ludowej. Zmarła w domu opieki prowadzonym przez siostry zakonne.
Twórczość edytuj
Była autorką wielu książek poświęconych rzemiosłu i sztuce ludowej[1]. W 1937 wydała książkę Przemysł Ludowy w Polsce. Sama opisywała, że była to pierwsza próba syntetycznego przedstawienia tradycyjnych rękodzieł ludowych w wielostronnym ujęciu etnograficznym, gospodarczym i artystycznym. W latach okupacji niemieckiej pisała książkę Swojszczyzna w odbudowie. Określiła ją jako marzenia o regionalnej zabudowie wsi, renesansie stroju ludowego i obrzędu, zwłaszcza w wielkich widowiskach ulicznych, oraz rozwoju sztuki ludowej[1].
Książki edytuj
- Polska rzeźba współczesna
- Przemysł ludowy w województwach: wileńskim, nowogrodzkim, poleskim i wołyńskim (Warszawa 1927)
- Przemysł ludowy w Polsce (Warszawa 1938)
- O sztukę ludową. Pamiętnik pracy (Warszawa 1965)
- Piękno użyteczne (Warszawa 1967)
Artykuły edytuj
- Dewocjonalia częstochowskie, PSL, R. 30, nr 2, s. 115–120, 1976
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Aleksander Błachowski, Janina Orynżyna [online], Nagroda im. Oskara Kolberga [dostęp 2019-05-26].
- ↑ Edward Kozikowski, Łódź i pióro – Wspomnienia o pisarzach pochodzących z Łodzi bądź z Łodzią związanych, Łódź 1972
- ↑ „Wiedza dla Wszystkich”. katalogi.bn.org.pl. [dostęp 2024-05-04]. (pol.).
- ↑ „Południe”, z. 4, 1922. bcul.lib.uni.lodz.pl. [dostęp 2024-05-05]. (pol.).
- ↑ Mieczysław Skrudlik, Bezbożnictwo w Polsce, wyd. Księgarnia i Drukarnia Katolicka Sp. Akc., 1935
- ↑ Wilk w owczej skórze. „Górnoślązak”, nr 274, 23 listopada 1932. [dostęp 2024-05-05]. (pol.).
- ↑ Czy Unszlicht był bigamistą albo zniknięcie jednej Unszlichtowej. Salon24. [dostęp 2024-05-05]. (pol.).
Bibliografia edytuj
- Janina Orynżyna, Nagroda im. Oskara Kolberga