Kalendarium historii Kenii

Kalendarium historii Kenii – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń z historii Kenii i jej terytorium.

Prehistoria i neolit

edytuj
 
Chłopiec z Nariokotome

Starożytność i średniowiecze

edytuj
  • I–V w. n.e. – tereny Kenii odwiedzane są przez handlarzy i kupców z półwyspu Arabskiego, Grecji, Indii i Indonezji[2].
  • VIII w. – większość państw-miast powstałych z osad handlowych rządzona jest przez przywódców muzułmańskich[2]
  • VIII–XV w. – powstanie kultury i języka Suahili (Pate, Malindi, Mombasa)[2]
  • ok. 1331 – podróżnik Muhammad Ibn Battuta odwiedza i opisuje Mombasę[6]
  • 1418chiński admirał Zheng He ląduje w pobliżu Malindi[7]

Panowanie Portugalczyków i Arabów

edytuj
 
Pozostałości Fort Jesus
  • 1498 – do Mombasy dociera Vasco da Gama[8]
  • 1593 – budowa Fort Jesus w Mombasie[9]
  • XVI–XVII w. – arabscy kupcy eksplorują interior ustanawiając karawany handlowe łączące zachodni (Uganda) i wschodni brzeg Afryki (Kenia); z mieszanki kultury arabskiej, shirazi, i innych afrykańskich kultur wybrzeża kształtuje się islamska kultura Suahili
  • 1698 – zdobycie i utrata Fort Jesus przez Omańczyków[9]
  • XVII–XIX w. – dominacja Arabów w regionie, nadal głównie na terenach nadbrzeżnych
  • 1728 – bunt afrykańskich żołnierzy stacjonujących w Forcie Jezus[9]
  • 1730 – Arabowi omańscy wypierają pozostałych Portugalczyków z wybrzeży Kenii i Tanzanii
  • 1839Sa’id ibn Sultan przenosi stolicę Omanu z Maskatu do Zanzibaru
  • 25 sierpnia 1846 – pierwsza misja chrześcijańska w Kenii założona przez Johanna Krapfa[2], autora tłumaczenia Biblii na Suahili[10]
  • lata 50. XIX w. – pierwsze europejskie mapy interioru[2]
  • koniec XIX w. – Omańczycy systematycznie tracą wpływy w regionie na rzecz Imperium Brytyjskiego i Niemiec, choć są obecni na Zanzibarze i w Pembie aż do 1964 roku; dynamiczny rozwój Zanzibaru jako portu (4-krotny wzrost przeładunku między 1859–1879) i centrum interesów (konsulaty Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji, USA)
  • 1885–1890 – spór brytyjsko-niemiecki o protektorat nad Sułtanatem Zanzibaru; ostatecznie Niemcy odstępują Zanzibar w zamian za kontrolę nad wybrzeżem Tanganiki, przy sprzeciwie Waiyaki Wa Hinga – władcy Dagoretti

Panowanie Brytyjczyków

edytuj
 
Flaga Protektoratu Afryki Wschodniej
  • 1895 – w wyniku bankructwa Kompanii Wschodnioafrykańskiej Wielka Brytania ustanawia Protektorat Afryki Wschodniej, obejmujący tereny do jeziora Naivasha
  • 1895–1901 – budowa linii kolejowej MombasaKisumu (do 1903 przedłużona do Ugandy)[11]
  • 1902 – powiększenie Protektoratu o Ugandę i otwarcie jej na osadnictwo białych
  • 1909 – administracja brytyjska ustanawia prawa zabraniające czarnoksięstwa[12]
  • 1911–1913 – siłowe usuwanie Masajów z płaskowyżów Laikipia i Loieta, aby umożliwić osadnictwo białych
  • 1914 – od razu po wybuchu I wojny światowej zarządcy sąsiadujących kolonii brytyjskich i niemieckich (Niemiecka Afryka Wschodnia) zawierają rozejm; łamie go wojskowy zarząd nad niemiecką kolonią, który poddaje się w Zambii 22 listopada 1918; mobilizacji podlegało ponad 400 000 Afrykanów[13]
  • 1920 – Protektorat zostaje podzielony na Protektorat Ugandy i Kolonię Kenii)
  • 1920–1921 – powstanie afrykańskich ruchów społeczno-niepodległościowych Piny Owacho i Young Kikuyu Association
  • 1924 – rozwiązanie Young Kikuyu Association przez rząd; powstanie Kikuyu Central Association
  • lata 30. XX wieku – interior zamieszkuje ok. 30 000 białych osadników, żyjących głównie z uprawy kawy i herbaty[14]; prawa do ziemi pozbawionych jest około 1 mln członków plemienia Kikuju
  • 1939–1945 – Kenia staje się zapleczem brytyjskim w walce z wojskami włoskimi; ok. 100 000 Afrykanów trafia do armii[15] (King’s African Rifles) stanowiąc ważny element socjoekonomiczny społeczeństwo po wojnie
  • 1944 – pierwszy Afrykanin, Eliud Mathu nominowany do rady legislacyjnej kolonii; powstanie wieloplemiennego Kenya African Study Union (KASU)[13]

Droga do niepodległości

edytuj
 
Jomo Kenyatta
  • 1946 – KASU przekształca się w Kenya African Union (KAU), wspomagającej Eliuda Mathu
  • 1947Jomo Kenyatta zostaje przewodniczącym KAU
  • 1952 – Brytyjczycy pluralizują i wzmacniają uprawnienia rady legislacyjnej (14 obieralnych przedstawicieli z Europy, 6 desygnowanych z Afryki, 6 obieralnych z Azji, 2 Arabskich - jeden obieralny, jeden desygnowany przez gubernatora)
  • 1952–1956Powstanie Mau Mau; Afrykańczycy uzyskują prawo do uprawy kawy
  • 1958 – nowa konstytucja kolonii zwiększa reprezentację Afrykanów
  • 1959 – mimo sprzeciwu zarządu kolonii rusza program stypendiów szkolnictwa wyższego dla Afrykanów; wsparty w 1960 przez Johna F. Kennedy’ego; skorzystała z niego noblistka Wangari Maathai[16]
  • 1960 – konferencja londyńska między Afrykanami a osadnikami brytyjskimi; powstanie partii Kenya African National Union (KANU) i jej odłam KADU
  • 1961 – przywódca powstania Mau Mau odzyskuje wolność; Kenyatta zostaje przewodniczącym KANU
  • 1963 – wybory bez kwot rasowych; koalicja KADU-KANU zyskuje większość w obu izbach parlamentu; Jomo Kenyatta pierwszym prezydentem; zmiana konstytucji na rzecz centralizacji
  • 12 grudnia 1963 – Kenia ogłasza niepodległość w ramach Wspólnoty Brytyjskiej, jako Dominium Kenii

Rządy KANU

edytuj
 
Daniel Moi
  • lata 60. i 70. XX w – większość białych osadników opuszcza Kenię[15]; 120 tys. ze 176 tys. osadników z Indii opuszcza Kenię lub pozostaje przy obywatelstwie brytyjskim[17]; ze wsparciem Kanyetty, majątki przejmowane są głównie przez Kikujów[18]
  • 1964 – wprowadzenie ustroju republikańskiego; dalsza centralizacja; samorozwiązanie KADU
  • 1966 – powstanie Unii Kenijczyków (KPU) pod przewodnictwem Jaramogi Oginga Oding, z ludu Luo
  • 1968 – wprowadzenie kontrowersyjnej ustawy Limitation of Action Act o modernizacji własności ziemi[19]
  • 1969 – zabójstwo Toma Mboya; zamieszki między ludami Kikujów i Luo; delegalizacja KPU; jednopartyjność parlamentu[20]
  • 1978 – śmierć Kanyetty; szefem KANU i prezydentem zostaje Daniel Moi, z ludu Kalendżin
  • 1980masakra Somalijczyków w Garissie
  • czerwiec 1982 – zgromadzenie narodowe zmienia konstytucję ustanawiając system jednopartyjny
  • sierpień 1982 – próba zamachu stanu przez Kenijskie Siły Powietrzne i studentów stłumiona przez siły lądowe i oddziały GSU; ofiary cywilne[10]; grabieże sklepów prowadzonych przez Azjatów
  • 1984masakra Somalijczyków w Wagalla
  • 1991 – przywrócenie wielopartyjności pod naciskiem międzynarodowym; powstanie partii FORD (Jaramogi Oginga Oding)[10]
  • 1992wybory prezydenckie wygrywa Daniel Moi
  • 1993Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy udziela pomocy Kenii w obsłudze jej długu międzynarodowego w zamian za obietnice reform gospodarczych[10]; wysiedlenia Kikujów, często przy zaangażowaniu wojska i policji[21]
  • 1997wybory prezydenckie ponownie wygrywa Daniel Moi; KANU utrzymuje większość w parlamencie; dalsze zwiększenie pluralizmu (liczba partii zwiększona z 11 do 26)
  • 7 sierpnia 1998zamachy na ambasady Stanów Zjednoczonych w Kenii i Tanzanii

XXI wiek

edytuj
 
Galeria handlowa zaatakowana w czasie ataku terrorystycznego w Nairobi, 2013 rok

Przypisy

edytuj
  1. Brigitte Senut i inni, First hominid from the Miocene (Lukeino Formation, Kenya), „Comptes Rendus de l'Académie de Sciences”, 2, 332, 2001, s. 140, DOI10.1016/S1251-8050(01)01529-4, Bibcode2001CRASE.332..137S [zarchiwizowane z adresu 2010-05-25].
  2. a b c d e f g Robin Hallett: Africa to 1875: A Modern History. University of Michigan, 1970, s. 35,76,214,227,229,560-561.
  3. Ceri Shipton. Taphonomy and Behaviour at the Acheulean Siteof Kariandusi, Kenya. „African Archaeology Review”. 28, s. 141-155, 2011-05-11. Springer Science+Business Media. DOI: 10.1007/s10437-011-9089-1. 
  4. Rebecca Morelle: Oldest stone tools pre-date earliest humans. BBC, 2016-05-20. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  5. C. Ehret: The Civilizations of Africa: a History to 1800. University Press of Virginia, 2002.
  6. The Red Sea to East Africa and the Arabian Sea: 1328 - 1330 | ORIAS [online], orias.berkeley.edu [dostęp 2023-12-28].
  7. Xan Rice, Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral, „The Guardian”, 25 lipca 2010, ISSN 0261-3077 [dostęp 2023-12-28] (ang.).
  8. Vasco da Gama’s Voyage of ‘Discovery’ 1497. South African History Online, 2011-03-21. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  9. a b c Fort Jesus, Mombasa. UNESCO, 2011. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  10. a b c d Thomas Ofcansky, Robert Maxon: Historical Dictionary of Kenya. Scarecrow Press, 2000. ISBN 978-0-8108-3616-7.
  11. John M. Mwaruvie. Kenya's 'Forgotten' Engineer and Colonial Proconsul: Sir Percy Girouard and Departmental Railway Construction in Africa, 1896–1912. „Canadian Journal of History”. 1 (41), s. 1-22, 2006. (ang.). 
  12. Richard D. Waller: Witchcraft and Colonial Law in Kenya. Past & Present, 2003, s. 241–275.
  13. a b R. Mugo Gatheru: Kenya: From Colonization to Independence, 1888–1970. McFarland, 2005-06-14. ISBN 978-0-7864-2199-2.
  14. Africa: We Want Our Country Back. Time, 1965-11-05. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  15. a b Dane Kennedy: Islands of White: Settler Society and Culture in Kenya and Southern Rhodesia, 1890–1939. Duke University Press, 1987, seria: Duke University Center for international studies public. ISBN 978-0-8223-0708-2.
  16. Michael Dobbs: Obama Overstates Kennedys' Role in Helping His Father. Washington Post, 2008-03-30. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  17. Keith Kyle: The Politics of the Independence of Kenya. Palgrave Macmillan, 1999-06-19, seria: Contemporary History in Context. ISBN 978-0-312-22201-7.
  18. a b Gérard Prunier: Kenya: roots of crisis. openDemocracy, 2008-01-07. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  19. Amos O. Odenyo. Conquest, Clientage, and Land Law among the Luo of Kenya. „Law & Society Review”. 4 (7), s. 767–778, 1973. DOI: 10.2307/3052969. ISSN 0023-9216. (ang.). 
  20. Suzanne D. Mueller. Government and Opposition in Kenya, 1966-9. „Journal of Modern African Studies”. 3 (22), s. 399–427, 1984. ISSN 0022-278X. 
  21. Jacqueline M. Klopp. Ethnic Clashes' and Winning Elections: the Case of Kenya's Electoral Despotism. „Canadian Journal of African Studies”. 3 (35), s. 473–517, 2001. ISSN 0008-3968. (ang.). 
  22. Podwójny zamach w Kenii - fakty.interia.pl [online], interia.pl [dostęp 2024-04-23] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].
  23. Kenya: Discrimination Against Rift Valley Displaced. Human Rights Watch, 2013-01-17. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  24. Wagalla massacre: Raila Odinga orders Kenya probe. BBC, 2011-02-15. [dostęp 2016-12-29]. (ang.).
  25. Kenia: atak na kampus uniwersytetu w Garissie. 147 zabitych, 79 rannych. Los około 500 osób pozostaje nieznany [online] [dostęp 2024-04-23].
  26. Kenya Confirms First COVID-19 Infection [online], Voice of America, 13 marca 2020 [dostęp 2023-12-28] (ang.).