Kannel
Kannel – estoński instrument muzyczny zbliżony do cytry. Wraz z łotewskim instrumentem kokles, rosyjskimi gęślami i fińskim kantele należy do grupy tzw. psalteriów bałtyckich[1]. Choć w Estonii uważany był za instrument narodowy, nauka gry na nim podupadła w XX wieku. W ostatnich latach notuje się jednak wzrost zainteresowania nim[2].
Tradycyjny kannel posiada od pięciu do dwunastu strun wykonanych z metalu lub naturalnych włókien, rozciągniętych ponad pudłem rezonansowym[3][4]. Grający umieszcza pudło na kolanach lub na specjalnym stelażu i palcami szarpie struny umieszczone prostopadle[5][4]. Najwyższe znajdują się najbliżej grającego, najdalej od niego znajduje się grupa strun basowych[5]. Tradycyjnie struny melodyczne szarpie się lewą ręką a prawa służy do akompaniowania, choć współcześnie znanych jest wiele stylów gry[5]. Wytwarzane od końca XIX wieku kannele chromatyczne mogą mieć 20, 30 a nawet 50 strun[4].
Historia
edytujKannel był od najdawniejszych czasów uważany za jeden z najważniejszych instrumentów w estońskiej muzyce ludowej[6]. Niektórzy autorzy podają, że był w użyciu już w I tysiącleciu przed naszą erą[3][4]. Jego nazwa wywodzi się od proto-bałtyckiego określenia kāntles oznaczającego „śpiewające drzewo”[3], stąd podobieństwo nazw do litewskiego instrumentu kankles czy łotewskiego kokles[4]. Od lat 70. XX wieku popularna jest teza o wyewoluowaniu kannelu z antycznej liry pod wpływem kontaktów Bałtów z innymi kulturami[1]. Jako że kannel od najdawniejszych czasów kojarzony był w estońskich wierzeniach ludowych z muzyką bogów lokalnego panteonu, tradycyjnie drzewo z którego miał zostać wykonany instrument należało ściąć po czyjejś śmierci, ale przed jego pogrzebem[4].
Początkowo kannel wyposażony był w dłubany w drewnie rezonator[1] i kilka do kilkunastu strun ułożonych w skali diatonicznej[5]. Dźwięk tradycyjnego kannelu przypominał skrzyżowanie gitary z klawesynem i harfą[1]. Jako że instrumenty te wykonywali najczęściej sami muzycy, każdy z zachowanych do dziś egzemplarzy jest nieco inny, posiada też nieco inne brzmienie[1]. Jeden z zachowanych w Muzeum Teatru i Muzyki w Tallinnie egzemplarzy z ok. 1830 roku posiada dłubane pudło rezonansowe o grubości ok. 7 milimetrów pod strunami, gdzie podczas gry występują największe naprężenia, i zaledwie ok. dwóch milimetrów od strony dna[7].
W początkach XIX wieku, pod wpływem środkowoeuropejskiej sztuki lutniczej, tradycyjny dłubany rezonator coraz częściej zastępowano pudłem rezonansowym[8]. Mniej więcej w tym samym czasie zaczęto stosować struny basowe z owijką, wcześniej praktycznie niespotykane[8]. Na przełomie XIX i XX wieku grupa strun basowych przybrała obecną formę, zbliżoną do stosowanych w budowie cytr bezprogowych[8]. Od tego czasu typowy kannel posiada kilka oktaw strun melodycznych oraz zgrupowane struny basowe dla akompaniamentu[5]. Z czasem do instrumentu zaczęto dodawać więcej strun, coraz częściej ułożonych w skali chromatycznej[9]. Dodanie większej ilości strun pozwoliło na grę akordami, a nie tylko pojedynczymi dźwiękami[4]. W czasach okupacji krajów bałtyckich przez ZSRR tworzono także specjalistyczne kannele sopranowe, altowe, tenorowe czy basowe[4]. Z powodu wpływu cymbałów na kształt współczesnych kanneli, w północnej Estonii często nazywane bywają simbel[5][4].
Tradycyjne niewielkie kannele o pięciu do 12 strun pozostają w użyciu głównie w odległych rejonach Estonii: wśród zamieszkujących region Setomaa Setów, a także na wyspach Hiuma i Sarema[4].
Znaczenie dla kultury estońskiej
edytujW XIX wieku Jakob Hurt wydał drukiem trzy zbiory tradycyjnych estońskich pieśni ludowych[10]. Choć nie wszystkie napisano na ten instrument, kolekcję zatytułował „Vana Kannel” – „Stary kannel”[10]. W czasie estońskiego odrodzenia narodowego instrument nabrał znaczenia symbolicznego i stał się jednym z symboli narodowych Estończyków. W wydanym w końcu lat 50. XIX wieku estońskim eposie narodowym Kalevipoeg skompilowanym przez Friedricha Kreutzwalda, bóg muzyki Vanemuine przemierza świat ze swoim kannelem[11], sam poemat zaczyna się od inwokacji Użycz mi swego kannelu, Vanemuine! (est. Laena mulle kannelt, Vanemuine!).
Źródła
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e Peekna i Rossing 2010 ↓, s. 103.
- ↑ Haav 2008 ↓, 1–12.
- ↑ a b c Spilling 2010 ↓, s. 100, 122, 140.
- ↑ a b c d e f g h i j O'Connor 2006 ↓, s. 176–177.
- ↑ a b c d e f Peekna i Rossing 2010 ↓, s. 118.
- ↑ Puderbaugh 2006 ↓, s. 49-50.
- ↑ Peekna i Rossing 2010 ↓, s. 113.
- ↑ a b c Peekna i Rossing 2010 ↓, s. 117.
- ↑ Peekna i Rossing 2010 ↓, s. 120.
- ↑ a b Puderbaugh 2006 ↓, s. 49–50.
- ↑ Engelhardt 2014 ↓, s. 112–113.
Bibliografia
edytuj- Jeffers Engelhardt, Singing the Right Way: Orthodox Christians and Secular Enchantment in Estonia, Oxford: Oxford University Press, 4 listopada 2014, ISBN 978-0-19-933212-0 (ang.).
- Margus Haav, Pärimusmuusika ait lööb uksed valla, „Postimees”, 27 marca 2008, ISSN 1406-0981 [dostęp 2015-09-16] (est.).
- Kevin O'Connor, Culture and customs of the Baltic States, Seria: Culture and customs of Europe, Westport, CT: Greenwood Press, 2006, ISBN 0-313-33125-1 (ang.).
- Andres Peekna, Thomas D. Rossing, Psalteries and Zithers, [w:] Thomas D. Rossing (red.), The Science of String Instruments, New York-Dordrecht-Heidelberg-London: Springer, 2010, s. 99-122, ISBN 978-1-4419-7109-8 (ang.).
- David John Puderbaugh, My Fatherland is My Love: National Identity and Creativity and the Pivotal 1947 Soviet Estonian National Song Festival], Christine Getz (red.), Iowa City: University of Iowa Press, lipiec 2006 [dostęp 2015-09-16] (ang.).
- Michael Spilling, Estonia, wyd. 18, Seria: Cultures of the World, Cavendish Square, 1 marca 2010, ISBN 978-0761448464 (ang.).