Wikipedia

Karl Georg Brandt

niemiecki nazista, SS-Untersturmführer, zbrodniarz wojenny

Karl Georg Brandt (ur. 5 listopada 1898 w Karłowicach, zm. 16 lutego 1945 w okolicach Poznania) – niemiecki nazista, SS-Untersturmführer, zbrodniarz wojenny.

Karl Georg Brandt
SS-Untersturmführer SS-Untersturmführer
Data i miejsce urodzenia

5 listopada 1898
Karłowice

Data i miejsce śmierci

16 lutego 1945
okolice Poznania

Przebieg służby
Formacja

SS Schutzstaffel

Stanowiska

szef podreferatu IV B 4 w urzędzie komendanta SD i policji bezpieczeństwa na dystrykt warszawski

W czasie II wojny światowej był specjalistą do spraw żydowskich w strukturach warszawskiego Gestapo. Współodpowiedzialny za eksterminację mieszkańców getta warszawskiego. Uczestniczył także w likwidacji gett w innych miejscowościach dystryktu warszawskiego.

Życiorys edytuj

Do 1939 roku edytuj

Urodził się 5 listopada 1898 roku w Karłowicach (niem. Karlsmarkt) na Dolnym Śląsku[1]. W okresie międzywojennym w randze sekretarza kryminalnego (Kriminalsekretär) służył w Bielefeld. 1 maja 1937 roku został członkiem NSDAP[2].

II wojna światowa edytuj

W czasie niemieckiej okupacji ziem polskich, począwszy od października 1939 roku[3], w randze SS-Untersturmführera pełnił służbę w urzędzie komendanta SD i policji bezpieczeństwa (KdS) na dystrykt warszawski. Początkowo służył w wydziale III (SD)[2]. W 1941 roku[2] został przeniesiony do wydziału IV (Gestapo), gdzie objął stanowisko szefa podreferatu IV B 4. Tym samym został „specjalistą do spraw żydowskich” w ramach struktur warszawskiego KdS. Był jednocześnie zastępcą szefa referatu IV B („zrzeszenia religijne, masoneria, sprawy żydowskie”)[4].

Głównym zadaniem Brandta i funkcjonariuszy kierowanego przezeń podreferatu było sprawowanie „politycznego nadzoru” nad ludnością żydowską w dystrykcie warszawskim[5]. Z racji pełnionej funkcji dwa razy w tygodniu odbierał sprawozdania od przewodniczącego Judenratu w getcie warszawskim Adama Czerniakowa oraz komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej (ŻSP) Józefa Szeryńskiego[1]. Trafiały doń raporty i doniesienia sporządzone przez konfidentów, których Gestapo zwerbowało w getcie. Podlegał mu jednocześnie Urząd do Walki z Lichwą i Spekulacją („Trzynastka”) będący nieoficjalną niemiecką agenturą w warszawskiej dzielnicy zamkniętej[6].

Był jednym z głównych wykonawców wielkiej akcji deportacyjnej w lecie 1942 roku, podczas której zamordowano blisko 300 tys. mieszkańców getta warszawskiego. Na krótko przed jej rozpoczęciem zapewniał Czerniakowa, że pogłoski o planowanym „wysiedleniu” są fałszywe, a warszawscy Żydzi nie mają powodów do obaw[7]. Po rozpoczęciu „Wielkiej Akcji” wraz ze swym zastępcą SS-Oberscharführerem Gerhardem Mende stanął na czele tzw. warszawskiego sztabu wysiedleńczego[a], którego siedzibę urządzono w biurach ŻSP przy ul. Ogrodowej 17[8]. Aktywnie uczestniczył w organizacji wywózek warszawskich Żydów do obozu zagłady w Treblince. 7 sierpnia zarządził egzekucję dwóch prominentów getta: Moryca Kohna i Zeliga Hellera[9]. W pierwszych dniach września osobiście dokonał „selekcji” żydowskich robotników pracujących na „placówkach” poza gettem; wielu wysyłał bezpośrednio na Umschlagplatz[10]. Z kolei 6 września, podczas tzw. kotła na Miłej, przeprowadził „selekcję” pracowników żydowskich szpitali[11]. Według Israela Gutmana:[12]

Był człowiekiem niestrudzonym, słychać i widać było go w całym getcie. Wiadomo o nim, że w czasie selekcji nie zwracał w ogóle uwagi na dokumenty i decydował o losie ludzi według własnego uznania czy – lepiej powiedzieć – nastroju. Częste ataki szału, nawiedzające tego esesmana, były przyczyną natychmiastowej śmierci wielu ludzi.

19–20 sierpnia 1942 roku Brandt opuścił Warszawę, by pokierować likwidacją gett w miejscowościach podwarszawskich: Otwocku, Falenicy, Miedzeszynie i Rembertowie[1][13]. 4 października 1942 roku osobiście nadzorował likwidację getta w Legionowie[14].

Od 12 września 1942 roku urzędował w tzw. Befehlstelle przy ul. Żelaznej 103[15]. Jako kierownik Sonderkommando der Sicherheitspolizei-Umsiedlung[1] sprawował niepodzielną władzę w warszawskim „getcie szczątkowym”[16][17]. W piwnicach Befehlstelle przetrzymywano Żydów przyłapanych na próbie ucieczki z getta. Więźniów poddawano przesłuchaniom połączonym z torturami, nieustaloną liczbę rozstrzelano[18].

Autorzy leksykonu Warszawa Walczy 1939–1945 określają Brandta mianem „jednego z najkrwawszych katów getta warszawskiego”[1].

Zginął 16 lutego 1945 roku w okolicach Poznania[1].

Odniesienia w kulturze edytuj

Karl Georg Brandt jest wspomniany na kartach dwóch utworów Władysława Szlengela: Kartka z dziennika „akcji”[19] oraz Co czytałem umarłym[20].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Nazywanym tak w odróżnieniu od „lubelskiego sztabu wysiedleńczego”, złożonego z oddelegowanych z Lublina funkcjonariuszy SS ze sztabu akcji „Reinhardt”, którym dowodził SS-Hauptsturmführer Hermann Höfle. Podział zadań i kompetencji pomiędzy sztabami „warszawskim” i „lubelskim” pozostawał niejasny. Patrz: Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1339–1340.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Warszawa Walczy 2014 ↓, s. 74.
  2. ↑ a b c German Figures in the Warsaw Ghetto Uprising. holocausthistoricalsociety.org.uk. [dostęp 2023-02-06].
  3. ↑ Karl Georg Brandt. new.getto.pl. [dostęp 2023-02-06].
  4. ↑ Bartoszewski 1970 ↓, s. 428–429.
  5. ↑ Młynarczyk 2007 ↓, s. 78–79.
  6. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 112.
  7. ↑ Fuks 1983 ↓, s. 301–302.
  8. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 459–460, 1339–1340.
  9. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1373.
  10. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 917.
  11. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 615–616, 632.
  12. ↑ Engelking i Leociak 2013 ↓, s. 1339.
  13. ↑ Młynarczyk 2007 ↓, s. 115–118.
  14. ↑ Młynarczyk 2007 ↓, s. 119.
  15. ↑ Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓, s. 211.
  16. ↑ Sakowska 1975 ↓, s. 308.
  17. ↑ Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓, s. 213–214.
  18. ↑ Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓, s. 214–217.
  19. ↑ Władysław Szlengel: Kartka z dziennika „akcji”. wolnelektury.pl. [dostęp 2023-02-06].
  20. ↑ Władysław Szlengel: Co czytałem umarłym. wolnelektury.pl. [dostęp 2023-02-06].

Bibliografia edytuj

  • Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970.
  • Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście [e-book/epub]. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-28-0.
  • Marian Fuks (opr.): Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego. 6 IX 1939 – 23 VII 1942. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-01-03042-9.
  • Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Warszawa Walczy 1939–1945 i Bellona SA, 2014. ISBN 978-83-1113474-4.
  • Jacek Leociak, Zofia Waślicka-Żmijewska, Artur Żmijewski: Warszawski trójkąt Zagłady. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020. ISBN 978-83-66586-62-8.
  • Jacek Andrzej Młynarczyk: „Akcja Reinhard” w gettach prowincjonalnych dystryktu warszawskiego 1942–1943. W: Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka (red.): Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim [e-book/epub]. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2007. ISBN 978-83-63444-03-7.
  • Ruta Sakowska: Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Żydzi w Warszawie w okresie hitlerowskiej okupacji: październik 1939 – marzec 1943. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Karl_Georg_Brandt&oldid=70252353”