Wikipedia

Kościół św. Mikołaja w Harcie

Kościół św. Mikołaja w Harcie – katolicki zabytkowy kościół położony w Harcie, w gminie Dynów, powiecie rzeszowskim, województwie podkarpackim.

Kościół św. Mikołaja
Zabytek: nr rej. A-1201 z 5 lutego 1993[1]
kościół parafialny
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Harta

Wyznanie

łaciński

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Mikołaja w Harcie

Wezwanie

św. Mikołaja

Wspomnienie liturgiczne

6 grudnia

Położenie na mapie gminy wiejskiej Dynów
Mapa konturowa gminy wiejskiej Dynów, u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Położenie na mapie powiatu rzeszowskiego
Mapa konturowa powiatu rzeszowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Mikołaja”
Ziemia49°51′13″N 22°13′41″E/49,853611 22,228056
Multimedia w Wikimedia Commons

Jest to kościół parafialny dla parafii św. Mikołaja w Harcie w dekanacie Dynów, poświęcony świętemu biskupowi Mikołajowi z Miry[2].

Historia

edytuj

Równocześnie z powstaniem parafii w Harcie w 1460 roku, poświęcony został drewniany kościół, pierwszy z trzech, istniejących w tym miejscu w historii. Został on ufundowany przez Małgorzatę Mościcową oraz jej syna Stanisława Denowskiego[3]. Uległ on później zniszczeniu w wyniku działań wojennych, a na jego miejscu około roku 1640 powstał nowy, pod wezwaniem św. Mikołaja, poświęcony przez biskupa Piotra Gembickiego herbu Nałęcz[4].

Wybudowany wówczas kościół również był kościołem drewnianym[5]. Był małym budynkiem z sześcioma oknami. W ołtarzu głównym znajdował się wizerunek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Trzy ołtarze boczne kościoła posiadały wizerunki św. Jana Nepomucena, św. Anny oraz św. Antoniego[6]. Na chórze kościoła znajdowały się organy z fistułami. Kościół posiadał dzwonnicę z pierwszym, posiadanym przez parafię do czasów współczesnych dzwonem, pochodzącym z XVI wieku[7] oraz dach kryty gontem[5]. Dzwonnica przylegała bezpośrednio do kościoła i pierwotnie nie posiadała dachu; został on zbudowany przy okazji jej renowacji w 1719 roku[5]. Kościół ten również został zniszczony, w wyniku pożaru[8].

W latach 1779–1804 został wybudowany nowy kościół w Harcie, ufundowany przez ówczesnego właściciela wsi, Ignacego Skrzyńskiego. Kościół zbudowano w stylu renesansowo–barokowy z cegły[9] i początkowo pokryto, tak jak poprzednią świątynię, drewnianym gontem[6].

W 1837 roku dzwonnica kościelna wzbogaciła się o drugi dzwon[7], a w roku 1886 lub 1889 zbudowano nową dzwonnicę, nowe ogrodzenie kościoła wraz z czterema kapliczkami, a sam kościół przedłużono o 9 metrów w kierunku zachodnim[5] o dwa przęsła[9]. Konsekracji kościoła po rozbudowie dokonał w 1891 roku biskup Jakub Glazer[10]. W 1904 roku wymieniono pokrycie dachowe z gontu na blachę ocynkowaną[6]. W 1914 roku pracujący w szkole tkactwa w Krośnie profesor rysunku i malarstwa Franciszek Daniszewski[11] wykonał w kościele polichromię (odnowioną później w 1960 r. i po raz kolejny w 2003 r.[12][13]) Ostatnią przedwojenną inwestycją w kościele był ogólny remont budynku oraz budowa schodów, przeprowadzona w latach 1924–1931[6].

28 stycznia 1969 roku wieczorem ołtarz główny w kościele został podpalony przez nieznanych sprawców[5]. Kościół przed zniszczeniem uratowało kilku mieszkających najbliżej mieszkańców wsi[14]. Odnowienie świątyni oraz remont organów zostały przeprowadzone w 1970 roku[5][13].

W 1992 roku przy kościele zbudowana została nowa zakrystia[12][13]. W 1993 r. zbudowano wokół kościoła nowe ogrodzenie[15], a w 2004 roku odnowiono elewację świątyni, ambonę i ołtarze boczne w związku z obchodzoną wówczas dwusetną rocznicą ukończenia jej budowy[12][13].

W 2013 roku wykonany został remont dachu kościoła oraz wymiana jego pokrycia[16]. W 2021 roku przeprowadzono konserwację i odwodnienie fundamentów kościoła[17], a w roku następnym odnowiono wchodzące w skład zespołu kościelnego dzwonnicę oraz kapliczki w zabytkowym ogrodzeniu[18].

Elementy zespołu kościelnego

edytuj
 
Kościół św. Mikołaja od strony frontowej.

Cały zespół kościoła św. Mikołaja składa się współcześnie z pięciu obiektów:

  • budynku kościoła,
  • dzwonnicy,
  • ogrodzenia z czterema kapliczkami,
  • wikarówki,
  • budynku plebanii.

Od 5 lutego 1993 roku cztery spośród nich — kościół, dzwonnica, ogrodzenie z kapliczkami oraz budynek wikarówki, zostały wpisane na listę zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa pod numerem A-594[19]; obecnie numer ten to A-1201[1].

Kościół św. Mikołaja jest kościołem jednonawowym z 12 wielkimi oknami (2 w prezbiterium i 10 w nawie głównej) i murowanym chórem na filarach. Prezbiterium posiada kopulaste sklepienie. Na ścianach świątyni są płaskie filary z kapitelami[8]. Budynek kościoła ma długość 33,9 metra i szerokość 11,6 m[9].

 
Zabytkowa kościelna dzwonnica.

Przy kościele umiejscowiona jest dzwonnica, zbudowana według różnych źródeł w 1886 lub 1889 roku[7]. Zbudowano ją z cegły na podstawie z kamienia łamanego i zwieńczono czterema dwuspadowymi daszkami. Budynek zbudowano na planie kwadratu o boku ok. 4,9 metra[20]; posiada on dwie kondygnacje[7]; na wschodniej ścianie umiejscowiono drzwi, a wewnątrz, od południa, schody, prowadzące na wyższą z nich[20]. Na każdej ze ścian znajdują się okna z drewnianymi szczeblinami. Dzwonnica posiada dwa dzwony: gotycki, z początku XVI wieku, o masie ok. 150 kg, oraz drugi, o masie ok. 280 kg[5], pochodzący z 1837 roku[7].

Świątynia jest otoczona ogrodzeniem, w którym umieszczono cztery kapliczki, zbudowane w 1889 roku: dwie od strony wschodniej oraz po jednej od południa i północy. Kapliczki zostały zbudowane z cegły na planie prostokąta o wymiarach 1,7 × 0,9 m, z wnęką w kształcie otwartego trapezu. Są zwieńczone krzyżami, a ich wysokość wynosi ok. 2,2 metra. Nie posiadają w swoich wnętrzach żadnych figur[21].

 
Zespół kościelny od strony południowo-wschodniej; na pierwszym planie widoczny budynek wikarówki.

Na południowy wschód od budynku kościoła, pod kościelnym wzgórzem, umiejscowiona jest wikarówka, wykorzystywana wcześniej również jako plebania[22]. Jest to budynek o wymiarach 15,5 × 8,65 metra, zbudowany z cegły w drugiej połowie XIX wieku, z dwuspadowym dachem pokrytym dachówką. Około 1990 roku do wikarówki dobudowano od strony północnej niewielką przybudówkę, a elewację pokryto sidingiem[23].

Po drugiej stronie drogi od kościoła, na północny zachód od niego, znajduje się budynek plebanii. Nie jest on wpisany na ogólnopolską listę zabytków, lecz figuruje w gminnej ewidencji zabytków[24]. Jest to parterowy budynek, zbudowany na planie litery „L” w 1863 roku z inicjatywy i funduszy ówczesnego proboszcza, ks. Konstantego Będaszewskiego[25]. Wykorzystuje się go do dziś, lecz w 2023 roku nieopodal zabytkowego budynku rozpoczęto budowę nowej plebanii[26].

W przeszłości, do zespołu kościelnego należał również budynek spichlerza plebańskiego. Był to drewniany budynek piętrowy, przykryty czterospadowym dachem[27]. Zbudowano go w pierwszej połowie XIX wieku; dach pochodził z 1913 roku[28]. W latach 60. XX wieku został rozebrany[27].

 
Cmentarz parafialny w Harcie; w tle widoczna zabytkowa kaplica cmentarna.

Na zachód od zespołu kościelnego, w odległości ok. 200 metrów znajduje się cmentarz parafialny[29]. Został on założony w czasie budowy nowego kościoła pod koniec XVIII wieku. Był on dwukrotnie poszerzany: w 1921 oraz 1993 roku, a w 2000 roku wybudowano wokół niego ogrodzenie. Cmentarz został poświęcony w 1925 roku[6]. W drugiej dekadzie XXI wieku na cmentarzu wybudowane zostały cmentarne aleje[30].

Na cmentarzu umiejscowiony jest zabytkowy budynek kaplicy, wpisany do ewidencji zabytków 27 stycznia 1993 roku pod numerem A-587[31] (obecny numer ewidencyjny to A-1006[1]). Kaplica została zbudowana w stylu neogotyckim na początku XX wieku na planie prostokąta o wymiarach 8 × 5 metrów, z cegły na fundamentach z kamienia na zaprawie wapiennej. Budynek jest zwieńczony wysokim, dwuspadowym dachem. Do wejścia prowadzą dwa ciągi schodów, po lewej i prawej stronie; w bocznych ścianach znajdują się po dwa witrażowe okna[32]. W piwnicach ufundowanej przez właściciela ziemskiego w Harcie — Zdzisława Skrzyńskiego — kaplicy znajduje się pięć krypt[32], pierwotnie pełniących rolę miejsc pochówkowych dla członków jego rodziny. W 1929 roku ich groby zostały przeniesione do Bachórza. Kaplica była kilkukrotnie remontowana: w 1932, 1961[6] oraz 1993 roku[33].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Narodowy Instytut Dziedzictwa: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 31 grudnia 2022 roku. nid.pl. s. 132. [dostęp 2023-06-08].
  2. ↑ Dekanaty Archidiecezji Przemyskiej. przemyska.pl. [dostęp 2023-06-08].
  3. ↑ Bronisław Jaśkiewicz: Dynów do początków XVI stulecia. Przemyśl: Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu, 1958, s. 13.
  4. ↑ Domin, Hadam, Helwin et al. 2018 ↓, s. 9.
  5. ↑ a b c d e f g Domin, Hadam, Helwin et al. 2018 ↓, s. 10.
  6. ↑ a b c d e f Historia kościoła i parafii Harta. harta.pl. [dostęp 2023-06-08].
  7. ↑ a b c d e Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Dzwonnica kościelna. zabytek.pl, wrzesień 2002. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  8. ↑ a b Stochmal 2003 ↓, s. 6.
  9. ↑ a b c A. Czerepiński: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. zielona – Kościół par. pw. św. Mikołaja. zabytek.pl, październik 1959. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  10. ↑ Schematismus universi venerabilis cleri Saecularis et Regularis Dioeceseos Ritus Latini Premisliensis pro Anno Domini 1900. Przemyśl: Typis N. Dżułyński, 1899, s. 97.
  11. ↑ Ewa Mańkowska. „Z krosna do Krosna”. Międzynarodowe Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej. „Muzealnictwo”. 46, s. 208, 2005. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. ISSN 0464-1086. 
  12. ↑ a b c Domin, Hadam, Helwin et al. 2018 ↓, s. 10–11.
  13. ↑ a b c d Stochmal 2003 ↓, s. 6–7.
  14. ↑ Domin, Hadam, Helwin et al. 2018 ↓, s. 13–16.
  15. ↑ Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Kapliczki w ogrodzeniu kościoła parafialnego. zabytek.pl, wrzesień 2002. s. 3. [dostęp 2023-06-08].
  16. ↑ Aleksander Stochmal. Harta w 2013 roku. „Dynowinka”. Styczeń-luty 2014 (nr 1–2/220–221), s. 44. Dynów: Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Regionu Dynowskiego – Towarzystwo Przyjaciół Dynowa. ISSN 1234-6063. 
  17. ↑ Uchwała Nr XXXVII/592/21 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 31 maja 2021 r. w sprawie udzielenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa podkarpackiego – załącznik nr 1 (Biuletyn Informacji Publicznej Województwa Podkarpackiego)
  18. ↑ Parafia Harta: Zakończenie prac konserwatorskich przy dzwonnicy oraz czterech kapliczkach. harta.przemyska.pl, 27 listopada 2022. [dostęp 2023-06-08].
  19. ↑ A. Czerepiński: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. zielona – Kościół par. pw. św. Mikołaja. zabytek.pl, październik 1959. s. 1. [dostęp 2023-06-08].
  20. ↑ a b Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Dzwonnica kościelna. zabytek.pl, wrzesień 2002. s. 5. [dostęp 2023-06-08].
  21. ↑ Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Kapliczki w ogrodzeniu kościoła parafialnego. zabytek.pl, wrzesień 2002. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  22. ↑ Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Wikarówka. zabytek.pl, październik 2001. s. 3. [dostęp 2023-06-08].
  23. ↑ Cz. Wajdowicz: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Wikarówka. zabytek.pl, październik 2001. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  24. ↑ Uchwała Nr XVIII(101)2012 Rady Gminy Dynów z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie przyjęcia „Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Dynów na lata 2012 - 2016” (Dziennik Urzędowy Woj. Podkarpackiego z dnia 17 stycznia 2013, poz. 351)
  25. ↑ Stochmal 2003 ↓, s. 7.
  26. ↑ Parafia Harta: Poświęcenie placu pod budowę plebanii i Rocznica Pierwszej Komunii Świętej. harta.przemyska.pl, 19 maja 2023. [dostęp 2023-06-08].
  27. ↑ a b A. Czerepiński: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. zielona – Spichrz plebański. zabytek.pl, październik 1959. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  28. ↑ A. Czerepiński: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. zielona – Spichrz plebański. zabytek.pl, październik 1959. s. 1. [dostęp 2023-06-08].
  29. ↑ E. Zaremba: Karta cmentarza – cmentarz rzymskokatolicki, Harta. zabytek.pl, maj 1988. s. 1. [dostęp 2023-06-08].
  30. ↑ Kwesta w dniu 1 listopada 2017 r. na cmentarzu parafialnym w Harcie. harta.pl, 1 listopada 2017. [dostęp 2023-06-08].
  31. ↑ Irena Zając: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Kaplica cmentarna. zabytek.pl, czerwiec 1993. s. 1. [dostęp 2023-06-08].
  32. ↑ a b Irena Zając: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Kaplica cmentarna. zabytek.pl, czerwiec 1993. s. 2. [dostęp 2023-06-08].
  33. ↑ Irena Zając: Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. biała – Kaplica cmentarna. zabytek.pl, czerwiec 1993. s. 3. [dostęp 2023-06-08].

Bibliografia

edytuj
  • Sławomir Domin, Ewa Hadam, Wiktoria Helwin, Bogdan Kupczyk, Joanna Martowicz-Sieńko, Maria Pałac, Stanisław Pękala, Wojciech Piech, Andrzej Sowa, Aleksander Stochmal, Jacek Stochmal, Artur Szczutek, Wiesław Walat, Piotr Wanat: Harta: wczoraj i dziś. Harta-Rzeszów: Stowarzyszenie Opieki nad Starym Cmentarzem im. Włodzimierza Kozło, 2018. ISBN 978-83-65699-09-1.
  • Aleksander Stochmal: Harta, jaką znam. 2003.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Mikołaja_w_Harcie&oldid=74796444”