Kościół św. Piotra i Pawła w Tbilisi
Kościół pw. św. apostołów Piotra i Pawła w Tbilisi – neorenesansowy kościół wybudowany w 1877 m.in. ze składek polskich zesłańców w Tbilisi, w dzielnicy Kukia.
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||
 Fasada kościoła św. Piotra i Pawła | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Tbilisi  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Gruzji  | |||||||||||||||||||
 41°42′36″N 44°48′07″E/41,710000 44,801944
| |||||||||||||||||||
Historia edytuj
Pierwszym kościołem katolickim w Tbilisi był niewielki kościół pw. Wniebowzięcia NMP, obecnie katedra, zbudowany w 1804 przez kapucynów przy ulicy Nowokatolickiej, którego parafianie byli głównie Gruzinami i Ormianami. Wobec napływu do Tbilisi obcokrajowców (w tym licznie reprezentowanych Polaków, wcielanych do wojska rosyjskiego i wysyłanych na Kaukaz, a także zsyłanych po powstaniach listopadowym (1830–1831) i styczniowym (1863–1864) oraz w ramach represji carskich) okazał się on jednak zbyt mały, by pomieścić wiernych na niedzielnej mszy św. W połowie wieku w Gruzji społeczność katolików liczyła ok. 30 000, z czego większość stanowili Polacy, a około 2000 Gruzini[1].
Pierwotny projekt przewidywał zburzenie starego kościoła i wybudowanie na jego miejscu większego, jednak ostatecznie zwyciężyła koncepcja wybudowania nowej, większej świątyni w zamieszkanej przez liczną polską społeczność dzielnicy Kuki (dzisiaj Kukia), nieopodal cmentarza kukijskiego[2].
W 1860 z inicjatywy ks. prałata Maksymiliana Orłowskiego, pierwszego rzymskokatolickiego wizytatora Kaukazu i Zakaukazia (powołanego na to stanowisko w 1852), Towarzystwo Tyfliskich Katolików zwróciło się do carskich władz na Kaukazie z prośbą o zezwolenie na budowę świątyni, jednakże carski namiestnik nie był przychylny tworzeniu nowych parafii katolickich. Mimo niechęci urzędników, upatrujących przeszkód w braku funduszy na inwestycję oraz trudności z lokalizacją, 21 kwietnia 1867 namiestnik Aleksander Barjatyński zatwierdził projekt, na co wpływ również miała obecność licznych żołnierzy polskich wcielonych do armii carskiej po Powstaniu Styczniowym[3].
W 1867 powołano Komitet Budowy Kościoła w Tbilisi, którego głównym zadaniem była zbiórka funduszy. Przewodniczył mu Nikołaj Przybył. Na liście darczyńców znalazły się nazwiska polskich oficerów, lekarzy, urzędników, ale również gruzińskich książąt: Eristawa i Irakli Tumanowa oraz hr. Zofii Potockiej, hr. Konstantego Przeździeckiego, hr. Zygmunta Krasickiego. Zbiórkę prowadzono w Tbilisi, na obszarze całego Kaukazu i Zakaukazia, Armenii oraz na terenie Polski i wśród Polaków na terenie Imperium. Założony znacznie wcześniej Komitet Budowy Kaplicy Katolickiej w Erywaniu, kierowany przez Pawła Sianożęckiego i Faustynę Biały, który nie otrzymał zgody na budowę, wyraził wolę przekazania swoich środków na budowę świątyni w Tbilisi, pod warunkiem obietnicy ich zwrotu w chwili uzyskania możliwości rozpoczęcia własnej budowy, po czym zasilił fundusz tbiliski[4].
W sumie około połowa wpłat pochodziła od Polaków, 47% kosztów pokryły systematyczne składki Bractwa św. Różańca działającego przy Parafii Wniebowzięcia NMP. Była to znacząca pomoc udzielona przez gruzińskich i ormiańskich katolików, która pozwoliła na ukończenie budowy[2].
10 maja 1870 rozpoczęto budowę jednonawowego kościoła na planie krzyża w stylu neorenesansowym z elementami barokowymi według projektu Alberta Salzmanna, wzorowanego na jednej ze świątyń Rzymu. Organizatorem budowy i zbiórek funduszy był ks. Maksymilian Orłowski.
Świątynia – nieotynkowana, bez kopuły, ambony, ławek i innych elementów wyposażenia wnętrza – została poświęcona 16 października 1877. Proboszczem nowo utworzonej parafii został ksiądz Orłowski, który systematycznie doposażał świątynię. Zamówienia składane były w miarę możliwości u przedsiębiorców rodzimych, kładąc nacisk na jakość i doświadczenie: wyroby srebrne w wytwórni „T. Werner i S-ka” oraz „T. Strakacz i Syn”, „Malarnia Maryi hr. Łubieńskiej” – obrazy. Od lat 70. do śmierci w 1909 wikarym był ks. Julian Dobkiewicz, który po powrocie z zesłania objęty był dozorem policyjnym. Prowadził oprócz posługi duszpasterskiej w parafiach własnej i położonej po drugiej stronie rzeki pw. Wniebowzięcia NMP również działalność publicystyczną na rzecz Polonii[5].
Na początku lat 80. liczba parafian przekroczyła 2000, w kolejnych dekadach utrzymywała się na poziomie 2500 dusz, aż do fali wyjazdów do odrodzonej Polski w latach 1918–1921. Rekordową liczbę 12 500 parafian (głównie polskich wojskowych w armii carskiej) odnotowano w 1913, natomiast po 1921 pozostało ok. 300 wiernych[6].
Ks. Orłowski pełnił posługę proboszcza do śmierci 13 lutego 1891. W tym samym roku proboszczem został ks. Józef Baranowski, jeszcze w tym samym roku teren kościoła ogrodziła własnym sumptem rodzina Dżimszeraszwili. W 1894 wybudowano z drewna orzechowego ambonę, zdobioną motywami roślinnymi i herbem papieskim oraz wstawiono ławki[7]. W tym samym roku zainstalowano zamówione w lwowskim przedsiębiorstwie Jana Śliwińskiego „Harmonia” 14-głosowe organy. Wystosowano przy tym do władz carskich pismo z prośbą o zwolnienie instrumentu z opłat celnych, jako że „parafianami są głównie żołnierze z oddziałów wojskowych”. Prośbę odrzucono. Organy przejechały koleją ze Lwowa do Odessy, następnie statkiem do Batumi i znów koleją do Tbilisi[8].
W okresie 1870–1873 z powodu trudności finansowych używano materiałów nie najwyższej jakości, jak odnotowano w dokumentach komisji badającej stan budowli, stało to się przyczyną pękania ścian i już w 1894 zadecydowano o konieczności wykonania remontu oraz wzmocnienia konstrukcji. Przy remoncie w obliczeniach zakładano wzmocnienie ścian tak, aby mogły wytrzymać trzęsienie ziemi. W celu zebrania funduszy zwrócono się do władz guberni warszawskiej o pozwolenie na kwestę, jednak została ona odrzucona listem datowanym 27 lipca 1894 w Warszawie[9].
W latach 1895–1898 wzmocniono mury, w 1898 zwieńczono kościół kopułą, w 1906 urządzono boczne ołtarze z białego marmuru, wykonane przez przedsiębiorstwo Andreoleti z Tbilisi, które wykonało również zachowaną do dziś mozaikową posadzkę. Lewy ołtarz ufundowała W. Marska, upamiętniając pięćdziesięciolecie dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP[3].
W 1910 w kościele wykonano kolejny remont, w czasie którego zainstalowano oświetlenie elektryczne.
Wraz z poświęceniem nowego kościoła rozpoczęło się ożywienie religijne i kulturalne wśród Polaków w Gruzji. Przy kościele utworzono Towarzystwo „Dobroczynność” (pierwszą polską organizację w Tbilisi) oraz podstawową szkołę polską, do której uczęszczała przeszło setka polskich dzieci. Organizowano przedstawienia teatralne po polsku. Liczba katolików wzrastała, w 1887 roku było już 3105 dusz. Wszystkie prace w kościele, jak również budowa domu parafialnego odbywały się pod okiem proboszcza J. Baranowskiego. Jego następcą został Gruzin – ks. Michał Antonaszwili, który kierował parafią do 1921[10].
Okres międzywojenny edytuj
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. wielu Polaków wróciło do kraju. Proboszczem czasów komunizmu był ks. Emanuel Wardidze. W czasie reżimu sowieckiego kościół Piotra i Pawła był jedynym czynnym kościołem katolickim na Kaukazie. Decydujące dla przetrwania parafii znaczenie miała postawa wiernych, wyprzedających swój majątek celem ratowania kościoła, a także posługa kapłana obrządku asyryjskiego, ks. Stepana Gewargisa, który jako jedyny uniknął zesłania i pełnił posługę podczas terroru stalinowskiego i podczas II wojny światowej[3]. Parafia jednak została pozbawiona budynków przykościelnych, cmentarza wraz z kaplicą, zarekwirowano środki z konta bankowego, zniszczono bibliotekę i dużą część archiwum[11].
Po II wojnie światowej edytuj
Po wojnie władze radzieckie zezwoliły na powrót z zesłania w Kazachstanie ks. Wardidze, a po jego śmierci w 1966 – ks. Michałowi Saparaszwili, więźniowi łagru na Wyspach Sołowieckich. W okresie powojennym kościół podlegał biskupowi Rygi. Na prośbę parafian do pomocy został przysłany wyświęcony w Rydze ks. Jan Śnieżyński, który po śmierci ks. Saparaszwilego został proboszczem w 1973. Ks. Śnieżyński przeprowadził remont świątyni, zainstalował centralne ogrzewanie, wymienił pokrycie dachu. W czasie jego pasterzowania nastąpiło odzyskanie pełnej wolności wyznania w związku z „pierestrojką”. Wróciła oficjalna katechizacja dzieci i młodzieży, którą prowadziły zaproszone przez proboszcza Siostry Eucharystki i Siostry Matki Teresy, można było swobodnie zakładać różne grupy charyzmatyczne w parafii. W 1991 zaprosił on do pomocy ks. Adama Ochała z Polski, który po jego wyjeździe w 1995 został proboszczem[3].
Największym wydarzeniem w historii kościoła była wizyta papieża Jana Pawła II, który 9 listopada 1999 roku spotkał się tu z przedstawicielami parafii katolickich w Gruzji.
Lokalizacja edytuj
Kościół znajduje się w tbiliskiej dzielnicy Kukia, na skrzyżowaniu ulic Dżawachiszwili i Abaszydze. Działka jest prostokątna, ogrodzona murowanym płotem z żeliwnymi elementami. Na działce znajdują się też inne murowane budynki, w tym plebania[12].
Cmentarze katolickie w Tbilisi edytuj
Początkowo katolicy chowani byli na cmentarzu katolickim w dzielnicy Sololaki, jednak wskutek przepełnienia i potrzeb wynikających z rozwoju miasta, władze przeznaczyły na kwaterę katolicką obszerną działkę o powierzchni 625 sążni kwadratowych wydzieloną z cmentarza prawosławnego w dzielnicy Kuki. Przekazano ją parafii św. Piotra i Pawła w 1884, zatrudniono stróża, w 1899 dokupiono przyległą działkę, a w 1903 wybudowano kaplicę cmentarną ufundowaną przez wdowę Szmic[10].
.jpg)
Msze Święte edytuj
| dzień tygodnia | godzina | język | uwagi |
|---|---|---|---|
| niedziela | 10:00 | angielski | |
| niedziela | 11:30 | gruziński | |
| niedziela | 17:00 | łaciński | |
| niedziela | 18:00 | polski | tylko latem |
| poniedziałek - sobota | 9:00 | gruziński |
Przypisy edytuj
- ↑ Kościół pw. Piotra i Pawła w Tbilisi. sercedlagruzji.pl. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 czerwca 2015)]. (pol.).
- ↑ a b Archiwum polskiego kościoła katolickiego pw. św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi (Gruzja). W: Jerzy Szałygin, red. W. Walczak, K. Łopatecki: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 1. Białystok: 2010, s. 257. ISBN 978-83-925705-1-6.
- ↑ a b c d Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła. catholicchurch.ge. [dostęp 2015-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 kwietnia 2015)]. (pol.).
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 255.
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 257.
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 258.
- ↑ Archiwum polskiego kościoła katolickiego pw. św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi (Gruzja). W: Jerzy Szałygin, red. W. Walczak, K. Łopatecki: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 1. Białystok: 2010, s. 260. ISBN 978-83-925705-1-6.
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 266.
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 265.
- ↑ a b Furier 2008 ↓, s. 260.
- ↑ Furier 2008 ↓, s. 273.
- ↑ Archiwum polskiego kościoła katolickiego pw. św. św. Piotra i Pawła w Tbilisi (Gruzja). W: Jerzy Szałygin, red. W. Walczak, K. Łopatecki: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 1. Białystok: 2010, s. 265. ISBN 978-83-925705-1-6.
- ↑ GG Tbilisi - Cathedral of the Assumption of the Blessed Virgin Mary [online], nanoten.com [dostęp 2023-10-22].
Bibliografia edytuj
- Andrzej Furier: Polacy w Gruzji. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2009. ISBN 978-83-7436-195-8.
Zobacz też edytuj
Linki zewnętrzne edytuj
- Parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła, strona własna. catholicchurch.ge. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-27)].
- Kościół pw. Piotra i Pawła w Tbilisi. sercedlagruzji.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-27)].