Kodeks Korwina, wł. Epistola de laudibus augustae bibliothecae atque libri quatuor versibus scripti eodem argumento ad serenissimum Mathiam Corvinum Panoniae regem, pol. List do Najjaśniejszego Macieja Korwina, króla Panonii, o pochwałach dostojnej biblioteki i księgach czterech wersetów napisanych na ten sam tematmanuskrypt pergaminowy powstały około 1486 r., opisujący bibliotekę króla Węgier Macieja Korwina w formie poematu florenckiego poety Naldo Naldiego, który ozdobił iluminacjami Attavante degli Attavanti.

Historia

edytuj

Manuskrypt pergaminowy[1][2] Epistola de laudibus augustae bibliothecae atque libri quatuor versibus scripti eodem argumento ad serenissimum Mathiam Corvinum Panoniae regem Naldiego ilustrowany przez iluminacjami Attavantego[1] powstał ok. 1486 roku[3] i zawiera prozatorski list (epistola) do króla Macieja oraz poemat opisujący wnętrza biblioteki w Budzie w czterech księgach heksametrem[4]. Jego autor Naldo Naldi nadzorował we Florencji prace skryptorium, które przygotowywało rękopisy do tworzonej przez Macieja Korwina biblioteki[4].

Po śmierci Macieja Korwina księgozbiór był sukcesywnie zubożany. Część kodeksów greckich i łacińskich nabyli humaniści spoza Węgier. Ponadto po zdobyciu Budy przez Sulejmana Wspaniałego zachowane jeszcze zbiory przewieziono do Konstantynopola, gdzie ulegały dalszemu rozproszeniu, gdy były darowane różnym władcom i ambasadorom. W XVI wieku anonimowy toruńczyk podarował manuskrypt Epistola de laudibus augustae bibliothecae Bibliotece Gimnazjum Akademickiego[1], co poświadcza opublikowana w 1594 r. mowa Hulderyka Schobera, konrektora gimnazjum, w której nie tylko wymienił kodeks, ale również przytoczył treść listu[5]. Nie ma żadnych informacji nt. posiadaczy woluminu z okresu pomiędzy opuszczeniem przez niego zbiorów biblioteki w Budzie i podarowaniem bibliotece toruńskiej[4]. Obecnie rękopis znajduje się w kolekcji Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej - Książnicy Kopernikańskiej. W 2005 r. zachowane zbiory biblioteki Korwina zostały wpisane na listę Pamięci Świata UNESCO[1]. Kodeks Korwina stanowi jeden z 650 rozproszonych po świecie egzemplarzy ze zbiorów dawnej biblioteki króla Węgier Macieja Korwina[2].

W lutym 2022 w Sejmie został złożony poselski projekt ustawy umożliwiającej wywłaszczenie Książnicy Kopernikańskiej z kodeksu[6]. Manuskrypt miał być darowany Węgrom jako forma rewanżu za przekazaną wcześniej Polsce zbroję młodzieńczą Zygmunta II Augusta[7]. W obronę manuskryptu zaangażowało się wiele środowisk. Stanowiska sprzeciwiające się jego oddawaniu złożyło 37 instytucji, a dezaprobatę wyraził m.in. prymas Polski abp. Wojciech Polak. Petycję o zaniechanie prac nad projektem ustawy podpisało ponad 30 tys. osób. W marcu 2022, tj. krótko po ataku Rosji na Ukrainę, względem którego rząd Węgier zajął odmienne od polskiego stanowisko, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego odcięło się od pomysłu[8]. Mimo to samorząd województwa, któremu podlega Książnica Kopernikańska, poczynił formalne kroki w sprawie ochrony zabytku, a Rada ds. Narodowego Zasobu Bibliotecznego zaopiniowała pozytywnie wniosek o wpisanie kodeksu do narodowego zasobu bibliotecznego, do którego zaliczane są unikatowe zbiory o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa narodowego[3]. Wpisu, zapewniającego manuskryptowi najwyższą ochronę, także przed ewentualnymi próbami wywiezienia z kraju, dokonano w 2024[9][10].

Szczególnie bogata jest dekoracja pierwszej karty woluminu z inicjałem z wizerunkiem autora, złoconą inskrypcją i dekoracją na marginesach, składającą się z ornamentów komponujących się z motywami emblematycznymi, które odnoszą się do Macieja Korwina i jego żony Beatrycze. Na tejże karcie znajduje się herb króla w wieńcu laurowym trzymanym przez dwa amorki. Ponadto na stronie umieszczono również medaliony z wizerunkami postaci, których identyfikacja jest obecnie niemożliwa, zatem ich treść symboliczna jest niejasna[1].

W kodeksie znalazło się wiele informacji, m.in. na temat ulokowania biblioteki w budzińskim zamku, użytych do tego celu mebli, rozmieszczenia ksiąg w ich obrębie oraz tego, jakie księgi należały do księgozbioru. Wolumin zapisano antykwą minuskułową, którą Włosi nazywali littera antiqua, jako że w okresie renesansu mylnie uznano ją za pismo starożytne, gdyż natrafiano na nie w kodeksach z tekstami m.in. rzymskich autorów. W rzeczywistości pismo to było naśladownictwem minuskuły karolińskiej z IX wieku[1]. Na księgę składają się 62 pergaminowe karty (format 30,5 na 20,5 cm)[3].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Żaneta Kopczyńska, Skarb nasz najcenniejszy [online], Portal informacyjny - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [dostęp 2023-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-27].
  2. a b Barbara Maria Morawiec, Kodeks Korwina – sprzeciw wobec projektu ustawy o przekazaniu na rzecz Węgier klejnotu Książnicy Kopernikańskiej [online], Lustro Biblioteki, 21 lutego 2022 [dostęp 2023-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-29].
  3. a b c Dariusz Czołgowski, Leżał w Toruniu 500 lat, aż przyszedł PiS. Bezcenny kodeks Korwina ocalony przed Orbanem? [online], torun.wyborcza.pl, 10 maja 2022 [dostęp 2023-04-24] (pol.).
  4. a b c Bartosz Awianowicz, Ślady funkcjonowania kodeksu z dziełem Nalda Naldiego Epistola de laudibus augustae bibliothecae w Toruniu w XVI–XVIII wieku, „Zapiski Historyczne” (z. 2), 2022, s. 23–37.
  5. Wojciech Czarnecki, Z królewskich ambicji. Z prof. Bartoszem Awianowiczem z Instytutu Literaturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, badaczem intelektualnej historii Torunia, rozmawia prof. Marcin Czyżniewski [online], Nauka - Głos Uczelni - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [dostęp 2023-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-25].
  6. Beata Krzemińska, Kodeks Korwina ma swoje miejsce w Polsce [online], Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego [dostęp 2023-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-30].
  7. Zbroja młodego Zygmunta II Augusta trafiła na Wawel. To prezent od Węgier. „Będzie jedną z pereł kolekcji”. krakow.wyborcza.pl, 2021-02-17. [dostęp 2024-02-11].
  8. Prezent dla Orbana. Apel do posłów PiS o wycofanie projektu ustawy w sprawie Kodeksu Korwina. torun.wyborcza.pl, 2022-04-02. [dostęp 2024-02-11].
  9. Dariusz Czołgowski: Koniec batalii o bezcenny manuskrypt, który PiS chciał sprezentować Orbánowi. Kodeks Korwina zostaje w Polsce. torun.wyborcza.pl, 2024-02-02. [dostęp 2024-02-11].
  10. Katarzyna Ormanowska: „Nietykalny” Kodeks Korwina. Manuskrypt z Książnicy Kopernikańskiej objęto szczególną ochroną. bydgoszcz.torun.pl, 02-02-2024. [dostęp 2024-02-11].

Linki zewnętrzne

edytuj