Korektura Taszyckiego

Korektura Taszyckiego. Correctura Iurium, zwana też Korekturą praw (pełna nazwa Statuta inclyti Regni Poloniae recens recognita et emendata "Statuty sławnego Królestwa Polskiego nowo przejrzane i poprawione"). Projekt opracowany przez komisję sejmową w 1532. Komisja składała się z 6 deputowanych (4 szlacheckich i 2 duchownych), po 3 z obu prowincji koronnych; zwana komisją Taszyckiego od jednego z członków, Mikołaja Taszyckiego (?-1545). Wedle ustawy sejmu krakowskiego z 20 I 1532 (Volumina Legum tom I str. 247 – 253) Wielkopolskę reprezentowali Stanisław Niemojewski sędzia inowrocławki, Mateusz Krzyżanowski podsędek poznański i Mikołaj Zamojski kanonik łęczycki, Małopolskę Jan Pieniążek sędzia krakowski, Bernard Maciejowski sędzia sandomierski, referendarz królewski i Jerzy Myszkowski kanonik krakowski, sekretarz królewski. Komisja podjęła i ukończyła pracę w innym składzie. Jan Pieniążek zmarł a z pozostałych zostali tylko Maciejowski i Myszkowski. Nowymi członkami, jak wynika z dedykacji dla Zygmunta Starego, byli Mikołaj Taszycki sędzia krakowski (Małopolska), Wojciech Policki pisarz ziemski poznański, Mikołaj Koczanowski miecznik inowrocławski i Benedykt Izdbieński kanonik gnieźnieński (Wielkopolska).

Projekt ten miał charakter całościowej kodyfikacji prawa o zasięgu ogólnopaństwowym, a opierał się na Statucie Łaskiego, późniejszych konstytucjach, edyktach oraz na spisanym prawie zwyczajowym ziemi krakowskiej. Twórcom chodziło głównie o usunięcie sprzeczności i powtórzeń oraz ujednolicenie i rozbudowę dotychczasowych norm. Celem było także ujednolicenie wyroków sądów do przypadków w nim przedstawionych. Zawierał on też wiele nowelizacji.

Correctura iurium zawierała 930 artykułów. Została podzielona na 5 ksiąg:

• źródła prawa
• przepisy prawa procesowego
• przepisy prawa rodzinnego i spadkowego
• przepisy prawa o zobowiązaniach i prawo karne
• zbiór formuł dla czynności karnych i procesowych.

Zawierała też regulacje dotyczące ustroju państwa i prawa stanów. Ogólnie objęła całość ziemskiego prawa sądowego oraz wybrane przepisy z prawa stanowego. Wyraźny jest w niej podział na prawa polityczne (publiczne) i sądowe.

Była to udana próba ujednolicenia prawa w Rzeczypospolitej, świadcząca o wysokim poziomie polskiej myśli prawnej. Traktowała obronę konieczną kazuistycznie, zaliczyła ją do przedmiotowej strony przestępstwa, wyraźnie odróżniając ją od okoliczności wyłączających winę. Przewidywała wspólną, wzajemnie zależną i równą odpowiedzialność i taką samą karę dla sprawcy głównego, podżegacza i pomocnika. Kara była bezwzględnie nieokreślona. Podstawą penalizacji były kary majątkowe.

Projekt został odrzucony, mimo częściowego poparcia, przez szlachtę (przede wszystkim przez zwolenników tzw. ruchu egzekucyjnego, którzy widzieli w nim zamach na demokrację szlachecką) zebraną na sejmie w Piotrkowie w końcu 1534 roku.

W tych czasach oprócz tego projektu istniały też prywatne projekty kodyfikacyjne, jak i dzieła prawniczo-pisarskie. Myśl kodyfikacji powracała w późniejszych latach u Jakuba Przyłuskiego (Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae 1563) czy Jana Herburta (Statua Regni Poloniae in ordinem alphabeti digesta 1563). Posiłkową rolę w prawie koronnym odgrywały III Statut Litewski (1588) oraz Korektura pruska (1598).

Tekst oryginalny (łaciński)

• Statuta inclyti Regni Poloni[a]e recens recognita emendata pierwodruk Kraków 1532 Drukarnia Hieronima Wietora [1]
• Correctura statutorum et consuetudinum regni Poloniae anno MDXXXII decreto publico per Nicolaum Taszycki, Bernardum Macieiowski, Georgium Myszkowski, Benedictum Izdbieński, Albertum Policki et Nicolaum Koczanowski confecta et Conventoni Generali Regni anno MDXXXIV proposita wydanie w serii "Starodawne prawa polskiego pomniki" zeszyt 3, Akademia Umiejętności, Kraków 1874 [2]

Zobacz też

• Formula processus

Bibliografia

• Katarzyna Sójka-Zielińska "Historia prawa" Warszawa 1981 PWN str. 70 – 74
• Władysław Rozwadowski "Prawo rzymskie" Poznań 1992 str. 47 i 55