Kulistka skalna
Kulistka skalna (Protoblastenia rupestris (Scop.) J. Steiner) – gatunek grzybów z rodziny łuszczakowatych (Psoraceae)[1]. Ze względu na symbiozę z glonami zaliczany jest do porostów[2].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina |
łuszczakowate |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kulistka skalna |
| Nazwa systematyczna | |
| Protoblastenia rupestris (Scop.) J. Steiner Verh. zool.-bot. Ges. Wien 61: 47 (1911) | |
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Protoblastenia, Psoraceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1772 r. Scopoli nadając mu nazwę Lichen rupestris (porost skalny). Później przez różnych mykologów zaliczany był do różnych rodzajów. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1911 r. Julius Steiner przenosząc go do nowo utworzonego rodzaju Protoblastenia[1].
Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:
- Biatora irrubata (Ach.) Kernst. 1891
- Biatora rupestris (Scop.) Fr. 1822
- Biatora viridiflavescens (Wulfen) Fr. 1845
- Biatorina irrubata (Ach.) Arnold 1861
- Callopisma rupestre (Scop.) Walt. Watson, 1930
- Caloplaca irrubata (Ach.) Kieff. 1895
- Lecanora irrubata (Ach.) Nyl. 1869
- Lecanora rupestris (Scop.) Nyl. 1867
- Lecidea irrubata (Ach.) Ach. 1814
- Lecidea rupestris (Scop.) Ach. 1803
- Lecidea viridiflavescens (Wulfen) Ach. 1810
- Lichen irrubatus Ach. 1799
- Lichen viridiflavescens Wulfen 1791
- Patellaria rupestris (Scop.) DC. 1805
- Placodium rupestre (Scop.) Branth & Rostr. 1869
- Protoblastenia irrubata (Ach.) Zahlbr.
- Verrucaria rupestris Schrad. (1794
Nazwa polska według W. Fałtynowicza[2].
Charakterystyka
edytujPlecha skorupiasta o grubości 0,1-0,3 mm, czasami zanikająca. Ma barwę szarą, jasnobrązową lub oliwkową. Kora nieprzeźroczysta o grubości 20-40 μm[4]
Zazwyczaj licznie występują apotecja lekanorowe. Mają średnicę 0,5-1 mm i kolisty kształt. Występują w rozproszeniu lub w skupiskach, czasami stykające się z sobą apotecja zrastają się. Apotecja są wgłębione w plechę, lub znajdują się na niej, szeroko przyrośnięte. Od początku są silnie wypukłe. Brzeżek plechowy zanika bardzo wcześnie, wskutek czego apotecja przypominają wyglądem drobne kulki. Mają barwę od żółtej przez pomarańczową i czerwonopomarańczową do czerwonobrunatnej[5]. Na jednym cm2 może znajdować się 50-300 apotecjów. Ich Hymenium ma grubość 70-120 μm, jest bezbarwne, lub jasnożółte. Znajdują się w nim rozgałęzione i anastomozujące wstawki (parafizy) o szerokości 2-2.6-4 μm, na wierzchołku lekko rozszerzone do 2,5-4,5 mikrometrów szerokości. Hypotecjum jest bezbarwne lub jasnożółte do pomarańczowego i niejednorodnie pigmentowane. Zarodniki jednokomórkowe, bezbarwne, szeroko elipsoidalne lub owalne, o rozmiarach (9-) 11-14 (-16,5) × (5) 6 μm. W jednym worku powstaje po 8 zarodników[4].
Reakcje barwne porostów: plecha K-, C-, KC-, P-. Kwasy porostowe: w apotecjach występuje pigment zawierający antrachinon[4].
Występowanie i siedlisko
edytujJest szeroko rozprzestrzeniona na całej półkuli północnej. Brak doniesień o występowaniu na półkuli południowej. W Europie występuje na całym obszarze, na północy sięgając po północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard na Morzu Arktycznym[6]. W Polsce jest pospolita w górach i na pogórzu, na wyżynach występuje w rozproszeniu, a na niżu jest rzadka[5].
Rozwija się na skałach i kamieniach, zarówno krzemionkowych, jak i na wapieniach, także na betonie[2]. Preferuje miejsca dobrze oświetlone[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2015-05-04]. (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2015-05-03]. (ang.).
- ↑ a b c Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2015-05-04].
- ↑ a b c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2015-02-08].