Wikipedia

Leo Lewin

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Leo Lewin (ur. 1881 we Wrocławiu, zm. 1965 w Anglii lub ur. 1870, zm. 1940 w Tel Awiwie[1]) – niemiecki kupiec żydowskiego pochodzenia, mieszkający we Wrocławiu, marszand, bibliofil, hodowca koni sportowych, właściciel pierwszej wrocławskiej kolekcji obrazów impresjonistów i ekspresjonistów. W okresie po I wojnie światowej Lewin uchodził za „najbogatszego kolekcjonera sztuki współczesnej” we Wrocławiu[2].

Leo Lewin
Ilustracja
Leo Lewin (1881–1965)
Data i miejsce urodzenia

1881
Breslau (Wrocław)

Data śmierci

1965

Zawód, zajęcie

kupiec, hodowca koni, kolekcjoner sztuki

Narodowość

niemiecka

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj
 
Portret Carla Lewina autorstwa Maxa Liebermanna

Był najstarszym z sześciorga dzieci Carla Lewina, producenta tekstyliów, od 1879 roku właściciela fabryki i sklepu „C. Lewin” przy Gartenstrasse 7 (obecnie ulica Piłsudskiego), w której produkowano futra i płaszcze[3], ubrania robocze i ochronne oraz końskie derki i pledy[4]. Po śmierci Carla Lewina, Leo wraz z bratem Gabrielem dalej prowadził firmę[3]; podczas I wojny światowej szył mundury dla żołnierzy niemieckich co przyniosło mu duże dochody. W 1917 roku ożenił się z Heleną Kosewską (1896–1976)[5]. W tym samym roku[3][4] lub w 1921 roku[6] zakupił willę przy ulicy Akazienallee 10 (obecnie ul. Akacjowa 12), będącą wcześniej domem konsula Fritza Ehrlicha. Dom zaprojektowany został w 1904 roku przez braci Richarda i Paula Ehrlichów[7]. Po jego zakupie Lewin zlecił zmianę wystroju wnętrz architektowi Oskarowi Kaufmannowi, projektantowi kilku berlińskich teatrów. Wnętrza były urządzone z wielkim przepychem: na intarsjowanych masą perłową ścianach znajdowały się sceny przejścia wojny do pokoju. Był to prawdopodobnie wyraz patriotyzmu właściciela i chęć, choć w niewielkim stopniu, zmniejszenia poczucia winy za swój udział w wojnie[6]. Do prac remontowych trwających cztery lata zatrudniony został m.in. Cesar Klein, twórca witraży, mozaik, intarsji i dekoracyjnych jedwabnych tapet jakie dekorowały posiadłość[8]. W ogrodzie na tyłach domu, w 1920 roku, rzeźbiarz August Gual stworzył fontannę z łabędziem oraz „Mały park zwierzęcy” składający się z piętnastu figurek zwierzęcych[6]; w 1931 roku sprzedanych do berlińskiej Galerii Narodowej za 12 500 marek[9]. Prócz rzeźb Guala, Lewin posiadał prace Kolbego, Lehmbrucka i Barlacha[6]. Willa Lewina stała się popularnym miejscem spotkań artystów, m.in. bywał tam Slevogt i Liebermann, oraz ludzi związanych ze sztuką i kulturą[10].

Leo Lewin był członkiem kilku stowarzyszeń m.in. Künstlerbund Schlesien (Związek Artystów Śląskich), czy Gesellschaft der Kunstferunde oraz inicjatorem powstania Muzeum Żydowskiego we Wrocławiu[1].

Według większości źródeł, pod koniec lat 30. XX wieku, a dokładnie pod koniec 1938 roku Leo Lewin wyemigrował do Anglii, zabierając pozostałą część swoich kolekcji dzieł sztuki i zbiorów bibliotecznych, gdzie zostały sukcesywnie wysprzedane[11]. Zanim wyjechał większość dobytku państwa Lewinów spakowała firma spedycyjna Knauer i przygotowała do wysyłki do Anglii. Cały majątek mieścił się w ośmiu kontenerach, które na granicy zostały siłą otworzone i przeszukane przez nazistów. Skradziono wówczas m.in. srebrne skrzynki firmy Helm & Graefe[12]. Żona Leo, Helena dołączyła do niego w maju 1939[13]. Według Małgorzaty Stolarskiej-Fronia, Leo Lewin wraz z rodziną w 1938 roku wyemigrował do Tel Awiwu, gdzie zmarł w 1940 roku[14]. Według Agnieszki Tomaszewicz, Lewin, Wrocław opuścił dopiero w 1941 roku z powodu nazistowskich represji[3].

Działalność kolekcjonerska

edytuj

W 1917 roku Leo Lewin zakupił czternaście dzieł Maksa Liebermanna[1] oraz prace Maxa Slevogta; przez kolejne lata zgromadził kilkadziesiąt prac obu tych artystów[4], a oni sami namalowali dla niego kilka portretów członków jego rodziny. Dały one początek pierwszej i największej we Wrocławiu kolekcji dzieł impresjonistów, ekspresjonistów i kubistów, główne niemieckich i francuskich. Obrazy pochodziły od podupadłych finansowo kolekcjonerów, m.in. od kolekcjonera Adolfa Rothermundta (głównie prace malarzy europejskich) z Drezna czy kolekcjonerów rosyjskich[10][1]. Lewin nabywał również dzieła po śmierci ich autorów np. obrazy Wilhelma Trübnera (cztery obrazy: portret kobiety siedzącej na fotelu z 1876, martwą naturę warzywną z 1880, studium psa Cezara, akt zieleni z 1899)[10][15]. Był aktywnym kolekcjonerem, od wczesnych lat współpracującym z marszandem Paulem Cassirerem z Berlina, gdzie nabył m.in. dwa pejzaże Muncha i kilka obrazów Liebermanna, z dyrektorem berlińskiej Starej Galerii Narodowej Hugonem von Tschudi czy z dyrektorem hamburskiej Kunsthalle Alfredem Lichtwarkiem[1].

W zbiorach Leo Lewina znajdowały się prace Lovisa Corintha (Portret dziewczyny z 1888, martwa natura Bukiet irysów, Widok jeziora Walchen), Adolpha Menzla (kilkadziesiąt rysunków, gwaszów i akwareli m.in. Procesja Bożego Ciała we wsi Hofgastein), Carla Spitzwega, Hansa Thomy, Wilhelma Trübnera, Carla Schucha, Carla Steffecka, Anselma Feuerbacha, Andersa Zorna oraz francuskich artystów: Gustave’a Courberta (Grand Pont), Claude’a Moneta (Młody byk na łące z 1881, Winnice pod śniegiem 1873), Paula Cezanne’a (Pejzaż z młynem), Camille’a Pissara (Brama do ogrodu), Honoré Daumiera, Adolphe’a Monticellego i Auguste’a Renoira (dwa portrety: głowa Gabrielli i głowa Jeanne Samary). W kolekcji Lewina znajdowały się ponadto obrazy Vincenta van Gogha (trzy płótna: obraz kwestionowanej autentyczności Martwa natura z chryzantemami, Ogród w Auvers, przedstawienie gipsowego odlewu rzeźby z 1887 roku), Pabla Picassa (Bukiet kwiatów w wazonie), dwa oryginalne rysunki Rembrandta (Scena w gospodzie, Scena ze Starego Testamentu), a także dzieła Ferdinanda Hodlera, Edvarda Muncha i Jozefa Israëlsa[1][3]. W 1927 roku galeria Cassier & Helbing wydała katalog dzieł znajdujących się w jego kolekcji, pt. Sammlung Leo Lewin, Breslau: deutsche und französische Meister des XIX. Jahrhunderts; Gemälde, Plastik, Zeichnungen. Niektóre jego obrazy prezentowano na wystawach organizowanych przez Towarzystwo Przyjaciół Sztuki (Gesellschaft der Kunstfreunde)[1][16].

Obrazy z kolekcji Lewina były wypożyczane na różne wystawy tematyczne: van Gogha w Berlinie (w 1914), Liebermanna (Berlin 1917, Zurych 1923, Hamburg 1929), Corintha (Berlin 1923) i Trübnera (Bazylea 1927)[16].

  • Helen Lewin
  •  
    Portret Helen Lewin autorstwa Maxa Slevogta
  •  
    Portret Helen Lewin autorstwa Maxa Slevogta

W kwietniu 1927 roku, Lewin, prawdopodobnie z powodu kryzysu gospodarczego, sprzedał większą cześć swojej kolekcji za pośrednictwem domu aukcyjnego berlińskich marszandów Paula Cassirera i jego kuzyna Brunona[3] oraz Hugona Helbinga[10]. Wystawiono wówczas m.in.: osiem płócien, dwadzieścia siedem akwareli i jeden rysunek Maxa Slevogta, w tym trzy portrety żony Lewina, Heleny[10] oraz prace Liebermanna – trzynaście płócien, w tym Autoportret przy sztaludze i Widok ogrodu w Wannsee, trzydzieści jeden prac na papierze (akwarele, pastele, rysunki ołówkiem i tuszem)[1]. Kolejne dzieła ze zbiorów Lewina były wyprzedawane do 1932 roku; w tym ostatnim Lewin wystawił na aukcji w berlińskim salonie Rudolpha Lepkego 42 prace Adolpha Menzla[17]. Część jego kolekcji, głównie druki, została zakupiona przez żydowskiego kolekcjonera Maxa Perle[a][20], a inną część nabył wrocławski kolekcjoner Max Silberberg[1].

Prócz obrazów, Lewin posiadał bogatą kolekcję książek, m.in. specjalne wydanie zdobionego tomu z 1918 Juliusa Eliasa Liebermann w domu. Egzemplarz ten został wydrukowany specjalnie dla Leo Lewina, był oprawiony w zieloną skórę i posiadał osobisty nadruk[21]. Wszystkie jego książki były opatrzone ekslibrisem zaprojektowanym przez Maxa Slevogta[22]; dzięki ekslibrisowi były one rozpoznawalne w antykwariatach przez kolekcjonerów[23].

Hodowla koni

edytuj

Leo Lewin był pasjonatem koni; z ich hodowli uczynił główne źródło dochodowe. Po zakończeniu I wojny światowej wydzierżawił, założoną przez Georga von Bleichrödera w 1896 roku, stadninę Römerhof położoną w Erftstadt w rejencji Kolonii. Po kilku latach stworzył tam największą w Niemczech stadninę koni sportowych[4]. W 1921 roku, w kolejnej stadninie wydzierżawionej od Otta von Goßlera, znajdującej się w małej wiosce Bindow koło Königs Wusterhausen, 30 km od Berlina, otworzył hodowlę kłusaków. Wiele z nich zdobyło prestiżową nagrodę Błękitnej Wstęgi[4]. Od 1925 roku Lewin był organizatorem najważniejszych i największych w ówczesnych Niemczech aukcji koni[3][24]

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Wkrótce po dojściu nazistów do władzy, w dniach 24–25 września 1935 roku Perle zmuszony był do sprzedaży kolekcji druków aby zapłacić karne podatki. Według Magdaleny Palicy, to Lewin sprzedał swoje prace Perlemu by opłacić podatek[18]. Max Perle wraz z żoną zginął w październiku 1944 roku w Auschwitz-Birkenau[19]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i Stolarska-Fronia 2008 ↓, s. 242.
  2. ↑ Liebermann zu Hause.
  3. ↑ a b c d e f g Tomaszewicz 2019 ↓, s. 208.
  4. ↑ a b c d e Palica 2010 ↓, s. 81.
  5. ↑ Dieter J. Hecht, „Breslau/Wrocław 1933–1949: Studien zur Topographie der Shoah”, 2023, s. 295.
  6. ↑ a b c d Stolarska-Fronia 2008 ↓, s. 243.
  7. ↑ Tomaszewicz 2019 ↓, s. 206.
  8. ↑ Palica 2010 ↓, s. 82.
  9. ↑ Deborah Ascher Barnstone, „Dissemination of Taste”. Dissemination of Taste: Breslau Collectors, Arts Associations, and Museums. Cultural Modernity in Breslau, 1918-33., 2013, University of Michigan Press. s. 108–132.
  10. ↑ a b c d e Palica 2010 ↓, s. 83.
  11. ↑ Palica 2010 ↓, s. 101.
  12. ↑ Dieter J. Hecht, „Breslau/Wrocław 1933–1949: Studien zur Topographie der Shoah”, 2023, s. 295.
  13. ↑ Dieter J. Hecht, „Breslau/Wrocław 1933–1949: Studien zur Topographie der Shoah”, 2023, s. 295.
  14. ↑ Stolarska-Fronia 2008 ↓, s. 244.
  15. ↑ Palica 2010 ↓, s. 90.
  16. ↑ a b Palica 2010 ↓, s. 83–99.
  17. ↑ Palica 2010 ↓, s. 100.
  18. ↑ Palica 2010 ↓, s. 83–101.
  19. ↑ Max Perl na geni.com.
  20. ↑ Deborah Ascher Barnstone, „Dissemination of Taste”. Dissemination of Taste: Breslau Collectors, Arts Associations, and Museums. Cultural Modernity in Breslau, 1918-33., 2013, University of Michigan Press. s. 108–132.
  21. ↑ Liebermann zu Hause.
  22. ↑ Palica 2010 ↓, s. 85.
  23. ↑ Liebermann zu Hause
  24. ↑ Kolekcjoner z Wrocławia.

Bibliografia

edytuj
  • Maciej Łagiewski: Wrocławscy Żydzi 1850−1944. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2010.
  • Magdalena Palica: Od Delacroix do van Gogha. Żydowskie kolekcje sztuki w dawnym Wrocławiu. Wrocław: Biblioteka dawnego Wrocławia, 2010. ISBN 978-83-7432-648-3.
  • Agnieszka Tomaszewicz: Wrocławskie wille i osiedla willowe doby historyzmu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
  • Małgorzata Stolarska-Fronia: Udział środowisk Żydów wrocławskich w artystycznym i kulturalnym życiu miasta od emancypacji do 1933 roku. Wrocław: Neriton, 2008.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leo_Lewin&oldid=74055032”