Majak (Rosja)

Majak (ros. Маяк, pol. latarnia morska) – jeden z największych zakładów atomowych Federacji Rosyjskiej, zlokalizowany 120 kilometrów na południe od Jekaterynburga, 70 kilometrów na północny zachód od Czelabińska. Miastem położonym najbliżej jest Oziorsk (początkowo nazywany Baza-10), którego centrum leży w odległości 8 km od zakładu. W historii rosyjskich badań nad bronią jądrową Majak znany był pod nazwami Czelabińsk-40, a potem Czelabińsk-65.

Widok z satelity na zakłady Majak

Majak przywoływany jest również w związku z poważnym skażeniem dużego obszaru Uralu w roku 1957, które było utrzymywane w tajemnicy przez Związek Radziecki przez około 30 lat. Warunki pracy w zakładzie Majak i ówczesny brak poczucia odpowiedzialności za środowisko naturalne doprowadziły do dodatkowego skażenia pobliskich jezior i spowodowania poważnych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego oraz wypadków. Część obszaru skażona przez zakład Majak nadal jest zamknięta z uwagi na podwyższony poziom promieniowania. W ciągu drugiej połowy XX wieku na działanie promieniowania jonizującego narażone było około pół miliona mieszkańców rejonu; napromieniowanie następowało przy co najmniej jednej okazji, w niektórych przypadkach doprowadzając do dwudziestokrotnego przekroczenia dawki promieniowania w porównaniu do osób przebywających w rejonie Czarnobyla podczas katastrofy elektrowni atomowej.

Majak był celem lotu rozpoznawczego Gary’ego Powersa w maju 1960.

Instalacje przechowywania materiałów rozszczepialnych, widok na budynek administracji magazynu z uwzględnieniem wszystkich instalacji pomocniczych. Koparka jest urządzeniem odkrywkowym zakupionym przez Korpus Inżynieryjny Armii Stanów Zjednoczonych

Historia badań nuklearnych

Zakłady Majak zbudowano w pośpiechu i tajemnicy w latach 1945-1948, jako część radzieckiego programu badań nad bronią atomową. Pierwotnie zakładany cel istnienia zakładu to rafinowanie i obrabianie plutonu o przeznaczeniu wojskowym. W tym celu zbudowano pięć reaktorów atomowych. W późniejszym okresie zakład specjalizował się w przetwarzaniu plutonu ze zdemobilizowanej broni i odpadów z reaktorów atomowych. Współcześnie Majak wytwarza tryt i izotopy promieniotwórcze, wyłączywszy pluton. W ostatnich latach kontrowersje wokół zakładu wzbudził pomysł przetwarzania za opłatą odpadów zagranicznych reaktorów jądrowych.

W pierwszych latach działania z zakładu Majak wyciekły pewne ilości skażonej promieniowaniem wody, która przedostała się do pobliskich jezior i rzeki Tiecza, której wody zasilają Ob. Konsekwencje przedostania się napromieniowanej wody do dolnego biegu rzek nie są jeszcze znane. Niektórzy mieszkańcy Oziorska twierdzą, ze mieszkanie w tej okolicy nie stanowi obecnie zagrożenia z uwagi na spadek poziomu promieniowania od lat 60. XX wieku. Nie przywołują też żadnych problemów ze zdrowiem własnym i zdrowiem pracowników zakładu Majak. Twierdzenia te są jednak niepoparte dowodami, a dodatkowo nikt nie zaprzecza temu, że osoby pracujące w Majaku w latach 50. i 60. XX wieku zmarły wskutek wystawienia na promieniowanie jonizujące. Sytuacja znacznie się od owego czasu poprawiła, lecz administracja zakładu Majak była wielokrotnie krytykowana za nie do końca uzasadnione praktyki.

Katastrofa kysztymska

Instalacje przechowywania materiałów rozszczepialnych, widok na południową stroną budynku administracyjnego i budynek bezpieczeństwa magazynowego

Warunki pracy w zakładzie Majak spowodowały znaczne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i wiele wypadków. Najbardziej znany wypadek wydarzył się w kompleksie 29 września 1957, kiedy to awaria systemu chłodzenia zbiornika zawierającego dziesiątki tysięcy ton rozpuszczonych odpadów nuklearnych skutkowała eksplozją (niemającą charakteru nuklearnego) o sile porównywalnej do wybuchu 75 ton trotylu (310 gigadżuli), a w konsekwencji skażenie promieniotwórcze o pierwotnej radioaktywności 2 milionów Ci obszaru o powierzchni 39 000 km². W wyniku tego incydentu ponad 200 osób zmarło na chorobę popromienną, 10 tysięcy ewakuowano, a 470 tysięcy narażono na działanie promieniowania jonizującego.

Inne wypadki

Instalacje przechowywania materiałów rozszczepialnych, widok na centrum wentylacyjne magazynu. Tunel wentylacyjny znajduje się na północ od konstrukcji

Widok na zespół przechowywania materiałów, budynek kontrolny, księgowość i przechowywanie pojemników na materiały rozszczepialne. od południowego zachodu; w lokalizacji przechowywane są materiały w sposób bezpieczny, chroniony i bezpieczny dla środowiska

10 grudnia 1968 w zakładach przeprowadzano eksperyment z technikami oczyszczania plutonu. Dwaj pracownicy zakładu wykorzystywali naczynie o niesprzyjającej geometrii w trakcie improwizowanej niezatwierdzonej operacji, jako naczynie tymczasowe do przechowywania organicznego roztworu plutonu. Innymi słowy, operatorzy zlewali roztwór plutonu do niewłaściwych pojemników. Po rozlaniu większości roztworu nastąpił błysk światła i uderzenie gorąca. Po ewakuacji pracowników zakładu nadzorca zmiany i nadzorca kontroli nad promieniowaniem weszli do budynku. Nadzorca zmiany po wprowadzeniu w błąd nadzorcy kontroli promieniowania wszedł do pomieszczenia, gdzie przelewano roztwór i najprawdopodobniej próbował wylać go przez kratki w podłodze. Spowodowało to reakcję materiału radioaktywnego i pochłonięcie przez nadzorcę śmiertelnej dawki promieniowania jonizującego. Działanie nadzorcy stało się powodem nominacji do nagrody Darwina.

Zakład Majak był miejscem jeszcze dwóch poważnych wypadków atomowych. Pierwszy z nich wydarzył się w okresie obfitych opadów, które spowodowały skażenie radioaktywne jeziora Karaczaj odpadami radioaktywnymi i przeniknięcie ich do okolicznych wód. Drugi z wypadków miał miejsce w roku 1964, gdy wiatr rozwiał pył zalegający na dnie wyschniętego, zanieczyszczonego odpadami radioaktywnymi jeziora Karaczaj, którego basen służył za skład odpadów radioaktywnych z Majaka od roku 1951. Podczas tego wypadku, gdy pył rozwiał się na części Oziorska, napromieniowaniu uległo około 400 tysięcy osób.

Linki zewnętrzne

• „Inside the Zone”, Alexander Zaitchik. Najbardziej szczegółowy raport dotyczący zakładu Majak i jego wpływu na społeczność lokalną.
• Materiał przygotowany dla Inicjatywy Zagrożeń Nuklearnych przez Monterey Institute’s Center for Nonproliferation Studies.
• Czelabińsk-65 / Oziersk 817 / Zespół Produkcyjny Majak, GlobalSecurity.org
• Oziorsk i Majak, Ural Press. uralpress.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-12-21)].
• Zeznania świadków złych warunków pracy w zakładach Majak
• Kampania oczyszczenia zakładu Majak, Greenpeace. archive.greenpeace.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-10-19)].
• Inne dokumenty Greenpeace. archive.greenpeace.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-16)].
• Artykuł w prasie moskiewskiej. context.themoscowtimes.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-03)].
• Uralski Czarnobyl: tragedia Tatarów
• F.Bajramova, „The nuclear archipelago or atomic genocide against Tatars”, rozdział 1
• Opatrzona komentarzami bibliografia zakładów Majak, z Alsos Digital Library for Nuclear Issues. alsos.wlu.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-17)].
• Część pracowników zakładu Majak. po-mayak.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-19)]. (z oficjalnej strony WWW zakładu)