Marica Nadlišek Bartol
Marica Nadlišek Bartol (ur. 10 lutego 1867 w Trieście, zm. 3 stycznia 1940 w Lublanie) – słoweńska pisarka i publicystka, działaczka na rzecz praw kobiet.
Życiorys edytuj
Pochodzenie i młodość edytuj
Marica Nadlišek urodziła się w Trieście, należącym ówcześnie do Cesarstwa Austriackiego, w 1867 roku[1][2][3]. Jej ojciec był geodetą, aktywnie uczestniczącym w życiu słoweńskiej społeczności Triestu[1].
W 1882 wstąpiła do kolegium nauczycielskiego w Gorycji. Zawód nauczycielki był jednym z nielicznych, które słoweńskie kobiety mogły w tym czasie swobodnie wykonywać[1][2][4]. W szkole w Gorycji zainteresowała się literaturą słoweńską i weszła w krąg słoweńskiej inteligencji. Po ukończeniu studiów w 1886 r. wróciła do Triestu i została nauczycielką w słoweńskich szkołach na przedmieściach miasta[1][2][5].
Działaczka społeczna i pisarka edytuj
Pracując jako nauczycielka, Nadlišek zaczęła tworzyć opowiadania i artykuły prasowe o opiniotwórczym charakterze. Jej pierwszy esej, podkreślający rolę kobiet w rozwoju słoweńskiego ruchu narodowego, ukazał się w gazecie Jedność (Edinost) w 1888 roku. W następnym roku opublikowała w czasopiśmie Ljubljanski zvon swoje pierwsze opowiadanie zatytułowane Moja prijateljica (Moja przyjaciółka)[1][2]. Stała się jedną z pierwszych kobiet, które regularnie współtworzyły to pismo[5]. Publikowała również na ramach innych periodyków słoweńskich, m.in. pisma Domači prijatelj[4]. W 1898 roku napisała powieść Fatamorgana, ale została ona opublikowana w formie książkowej dopiero sto lat później, w 1998 roku[2][4]. Dzieło to jest uważane za pierwszą w historii powieść słoweńskiego autora z Triestu[5].
Nadlišek był współzałożycielką i pierwszą redaktorką naczelną czasopisma kobiecego Slovenka, które ukazywało się w latach 1897-1902[1][5]. Czasopismo to miało na celu wzmocnienie słoweńskiej tożsamości narodowej wśród kobiet, promowanie ich emancypacji słoweńskich kobiet oraz wspieranie oświaty kobiet[1]. Nadlišek pozostawała redaktorką naczelną pisma od jego powstania do 1899 r., kiedy po wyjściu za mąż zrezygnowała z posady[1][2]. W tym czasie opublikowała na łamach pisma teksty takich autorek jak Vida Jeraj, Kristina Šuler czy Marica Strnad Cizerlj[1]. Władając kilkoma językami, w tym chorwackim, niemieckim i rosyjskim, była również w stanie tłumaczyć na język słoweński dzieła autorów zagranicznych, w tym Michaiła Lermontowa, Aleksandra Puszkina, Iwana Turgieniewa i Heinricha Heinego[2].
Pisarstwo Nadlišek wpisywało się w słoweński ruch narodowy. Podejmowała także tematykę praw i roli kobiet, polemizując publicznie z księdzem Antonem Mahničem i jego poglądem, iż w społeczeństwie rozstrzygający głos powinni mieć mężczyźni[1][6]. Na jej twórczość wpłynęła rosyjska literatura realistyczna, którą wysoko ceniła[1]. Bohaterki jej utworów były kobietami z klasy robotniczej i mieszczańskiej, postaciami realistycznymi, a nie wyidealizowanymi, jak we wcześniejszych słoweńskich utworach literackich pisanych przez kobiety[4].
Marica Nadlišek działała w społeczności słoweńskiej w Trieście, będąc główną organizatorką ruchów kobiecych. Miała nowoczesne, liberalne poglądy, a niektóre jej działania były wówczas postrzegane jako radykalne (choć w zapatrywaniach i działaniu była znacznie bardziej umiarkowana, niż działaczki kolejnego pokolenia)[1]. Współzakładała w Trieście oddział Towarzystwa Świętych Cyryla i Metodego, zajmującego się szerzeniem oświaty, złożony z samych kobiet[1][2].
W 1899 r. Marica Nadlišek poślubiła urzędnika pocztowego Gregora Bartola. Między r. 1901 a 1909 w małżeństwie tym urodziło się siedmioro dzieci w latach 1901-1909. Dwoje zmarło we wczesnym dzieciństwie, natomiast jeden z synów, Vladimir, został, podobnie jak matka, pisarzem[1][7]. Małżeństwo było dla kobiety źródłem frustracji - z jego powodu musiała przerwać karierę literacką i nie mogła dłużej udzielać się społecznie[1].
Po I wojnie światowej edytuj
Po I wojnie światowej, gdy Triest znalazł się pod rządami włoskimi, nadal potajemnie uczyła języka słoweńskiego. Z tego powodu karabinierzy wielokrotnie ją przesłuchiwali[2]. Jej rodzina została ostatecznie zmuszona do przeniesienia się do Lublany we wrześniu 1919 r. Nadlišek Bartol początkowo mieszkała tam w wagonie z pięciorgiem dzieci[1][2][7][8].
Kiedy udało jej się zabezpieczyć dla rodziny podstawowe warunki życia, ponownie zaczęła pisać i pracować jako tłumaczka. Współpracowała z magazynem kobiecym Ženski svet, którego redaktorką naczelną była w latach 1931-1934. Działała również w ruchu na rzecz praw kobiet[1][2] i w organizacjach walczących o prawa Słoweńców, którzy pozostali we Włoszech[1].
Nadlišek Bartol zaczęła pisać wspomnienia, zatytułowane Iz mojaga življenja, począwszy od 1927 roku. Zostały opublikowane pośmiertnie w czasopiśmie literackim Razgledi w 1948 r.[1] Zmarła w 1940 roku w Lublanie[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Irena Selišnik. The Desire to be Free: Marica Nadlišek Bartol and the Young Intelligentsia at the Turn of the 20th Century. „Historijski zbornik”. 66 (1), 2013.
- ↑ a b c d e f g h i j k Nadlišek Bartol, Marica (1867–1940). Slovenska biografija. [dostęp 2021-04-29]. (słoweń.).
- ↑ Marica Nadlišek Bartol. Database of European Women Editors. [dostęp 2021-04-29].
- ↑ a b c d Krassimira Daskalova: Aspasia: The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women's and Gender History. Berghahn Books, 2008. ISBN 978-1-84545-634-4. (ang.).
- ↑ a b c d Silvija Borovnik: Marica Nadišek Bartol's literary work. Women Writers, October 2012. [dostęp 2021-04-29].
- ↑ Jelena Petrović: Women's Authorship in Interwar Yugoslavia: The Politics of Love and Struggle. Springer, 2018-10-01. ISBN 978-3-030-00142-1. (ang.).
- ↑ a b Darko Dolinar: Writing Literary History: Selected Perspectives from Central Europe. Lang, 2006. ISBN 978-3-631-53433-5. (ang.).
- ↑ Marina Lukšiè-Hacin: Go Girls!: When Slovenian Women Left Home. Založba ZRC, 2009-01-01. ISBN 978-961-254-170-5. (ang.).