Język chorwacki
Język chorwacki (chorw. hrvatski jezik) – język indoeuropejski z grupy zachodniej języków południowosłowiańskich. Jest używany przez Chorwatów[2], zamieszkujących Chorwację, Bośnię i Hercegowinę, serbską Wojwodinę i sąsiednie kraje. Jest językiem urzędowym Chorwacji, a także jednym z trzech języków urzędowych Bośni i Hercegowiny. W pobliskich krajach bałkańskich, takich jak Serbia i Czarnogóra, chorwacki występuje jako język mniejszościowy. Łącznie jako mową ojczystą posługuje się nim ok. 5,5 mln osób[3].
Obszar |
Chorwacja, Wojwodina, Bośnia i Hercegowina, Słowenia i inne | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
5,5 mln | ||||||
Pismo/alfabet | |||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | Chorwacja Bośnia i Hercegowina[1] Pozostałe miejsca: | ||||||
Organ regulujący | Instytut Języka Chorwackiego i Lingwistyki | ||||||
Ethnologue | 1 narodowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | hr | ||||||
ISO 639-2 | hrv | ||||||
ISO 639-3 | hrv | ||||||
IETF | hr | ||||||
Glottolog | croa1245 | ||||||
Ethnologue | hrv | ||||||
SIL | hrv | ||||||
Występowanie | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Status języka chorwackiego i kwestia jego odrębności od języka serbskiego stanowią przedmiot kontrowersji politycznej[4][5] . Oba języki, na poziomie form literackich, są do siebie zbliżone i zachowują dobrą wzajemną zrozumiałość, przy czym serbski charakteryzuje się przywiązaniem do prawosławia i cyrylicy, a chorwacki jest kojarzony z katolicyzmem i pismem łacińskim[6][7]. Różnice między językami uwidaczniają się na płaszczyźnie słownictwa – serbski i chorwacki wykazują różne preferencje leksykalne[7], co wynika m.in. z wpływów różnych języków i tym samym odrębnych źródeł zapożyczeń[6]. Najbardziej wyraźne podziały językowe istnieją jednak nie w ramach standardów o zasięgu ogólnonarodowym, lecz na poziomie bardziej zróżnicowanych gwar miejscowych[8].
Z punktu widzenia typologii lingwistycznej chorwacki jest językiem fleksyjnym. W zdaniu przeważa szyk SVO (podmiot orzeczenie dopełnienie), przy czym porządek wyrazów jest stosunkowo swobodny. W języku standardowym istnieje siedem przypadków, do których dołącza się przyimki. Do zapisu języka chorwackiego stosuje się zmodyfikowaną formę alfabetu łacińskiego, a jego zasady ortografii mają przede wszystkim charakter fonologiczny[9]. Charakterystyczną cechą ortografii chorwackiej (w odróżnieniu od serbskiej) jest niedostosowywanie postaci graficznej nazw obcych do pisowni chorwackiej[10][11]. W chorwackim powszechnie stosuje się formy bezokolicznika, co odróżnia ten język od serbskiego, unikającego tych form pod wpływem związków z bałkańską ligą językową[12].
Status państwowego język chorwacki (wraz z alfabetem łacińskim) otrzymał na mocy konstytucji Republiki Chorwacji z 22 grudnia 1990 r.[13] W 2013 roku chorwacki stał się jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej[14]. W Chorwacji panują politycznie umotywowane dążności purystyczne[13][15].
Alfabet
edytujDo zapisu języka chorwackiego używa się dostosowanej formy alfabetu łacińskiego, wzbogaconej o dodatkowe znaki diakrytyczne (zob. alfabet chorwacki). Sposób zapisu został ostatecznie ustalony w XIX w. podczas wielkiej reformy językowej. Alfabet zawiera 30 liter, z czego trzy są dwuznakami. Są to: A, B, C, Č, Ć, D, Dž, Đ, E, F, G, H, I, J, K, L, Lj, M, N, Nj, O, P, R, S, Š, T, U, V, Z, Ž.
Historia
edytujPierwsze wzmianki o języku chorwackim sięgają IX wieku, kiedy to język staro-cerkiewno-słowiański został przyjęty jako język liturgii. Język był stopniowo przyswajany do nieliturgicznych celów i stał się znany jako chorwacka wersja języka starosłowiańskiego. Obie wersje języka, liturgiczna i nieliturgiczna, były kontynuowane jako część głagolicy od połowy IX wieku.
Aż do końca XI wieku średniowieczne chorwackie teksty były pisane trzema alfabetami: łacińskim, głagolicą oraz chorwacką cyrylicą, a także w trzech językach: chorwackim, łacińskim oraz starosłowiańskim. Ten ostatni rozwinął się w chorwacki wariant języka cerkiewnosłowiańskiego między XII a XVI wiekiem.
Sytuacja socjolingwistyczna
edytujStandardowy język chorwacki opiera się na narzeczu sztokawskim, które jest najbardziej rozpowszechnionym dialektem na serbsko-chorwackim obszarze językowym[16]. Na poziomie ustandaryzowanych form literackich chorwacki, serbski, bośniacki i czarnogórski bywają traktowane jako odmiany jednego policentrycznego języka standardowego[17], określanego kontrowersyjnym mianem języka serbsko-chorwackiego (lub sztokawszczyzną literacką)[18]. Rozróżnienie między tymi językami opiera się w większej mierze na uwarunkowaniach socjopolitycznych aniżeli czynnikach lingwistycznych[19]. Kwestii odrębności języka chorwackiego przypisuje się ogromne znaczenie ze względu na europejski pogląd o nierozłączności języka i tożsamości narodowej[20].
Relacja między serbskim a chorwackim bywa porównywana do różnicy między angielszczyzną amerykańską i brytyjską[20]. Różnice między tymi językami bywają uwypuklane i wyolbrzymiane z pobudek politycznych[21]. W Chorwacji dąży się do rugowania pożyczek serbskich i form językowych uchodzących za serbskie[15].
Oprócz sztokawszczyzny na terytorium Chorwacji występują dwa kolejne zespoły dialektalne: dialekty kajkawskie i czakawskie[22], które nie tworzą podstawy żadnego z języków standardowych (choć niegdyś narzecze kajkawskie funkcjonowało jako samodzielny język literacki[23]). Dialektami tymi posługuje się wyłącznie część Chorwatów; są to odmiany silnie odrębne zarówno od gwar sztokawskich, jak i od wywodzącego się z nich języka standardowego. Badacz Roman Szul rozmiar odrębności gwarowych na terenie Chorwacji porównał wręcz do różnicy między polszczyzną a językiem czeskim[24]. Najbardziej wyraźne podziały językowe na obszarze byłej Jugosławii nie pokrywają się zatem z podziałami narodowymi[22].
Mianem języka serbsko-chorwackiego w dalszym ciągu określa się wspólną podstawę, na której oparto języki narodowe, przy czym jest to przede wszystkim termin lingwistyczny (nie jest akceptowany w krajach byłej Jugosławii)[25]. W Chorwacji powszechny jest pogląd, że język urzędowy Jugosławii, zwany wtedy oficjalnie „serbsko-chorwackim”, był sztucznym tworem politycznym mającym na celu zunifikowanie dwóch odrębnych narodów[26]. W krajach byłej Jugosławii termin ten zastępuje się określeniami takimi jak „język serbski”, „język chorwacki”, „język bośniacki” i „język czarnogórski”.
Różnice
edytujRozbieżności występujące między standardami dialektu sztokawskiego – serbskim, chorwackim, bośniackim i czarnogórskim – są niewielkie i nie uniemożliwiają porozumienia między użytkownikami języka[27]. Określane są jako mniej poważne niż różnice między standardowymi wariantami angielszczyzny w Wielkiej Brytanii, Irlandii, USA, Kanadzie, Australii[28][29], francuskiego we Francji, Belgii, Kanadzie i Afryce[30], niemieckiego w Niemczech, Austrii, Szwajcarii[31], hiszpańskiego w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej[30], niderlandzkiego w Holandii i Belgii[29], portugalskiego w Portugalii i Brazylii[30], hindustańskiego w Indiach i Pakistanie[30][32].
Standard chorwacki charakteryzuje się wymową i pisownią ijekawską (związaną z odmiennym rozwojem prasłowiańskiej jaci w języku scs.) i wyłącznym użyciem alfabetu łacińskiego. Istnieje także zasadnicza różnica w zakresie składni: w serbskim rzadko używa się bezokolicznika, a zamiast tego funkcjonuje konstrukcja „da + czasownik odmieniony”[12][33] (tzw. dakavica). Od standardowego chorwackiego odróżnia go również szereg różnic leksykalnych[6][7]; przykładowe różnice w słownictwie przedstawiono w poniższej tabeli.
Polski | Język chorwacki | Język serbski |
---|---|---|
porównanie | usporedba | поређење (poređenje) |
Europa | Europa | Европа (Evropa) |
Holandia | Nizozemska | Холандија (Holandija) |
Włosi | Talijani | Италијани (Italijani) |
wszechświat | svemir | васиона (vasiona) |
kręgosłup | kralježnica | кичма (kičma) |
powietrze | zrak | ваздух (vazduh) |
wychowanie | odgoj | васпитање (vaspitanje) |
tydzień | tjedan | седмица (sedmica) |
historia | povijest | историја (istorija) |
spodnie | hlače | панталоне (pantalone) |
brzuch | trbuh | стомак (stomak) |
nauka | znanost | наука (nauka) |
osobiście | osobno | лично (lično) |
osoba | osoba | лице (lice) |
Narody Zjednoczone | Ujedinjeni Narodi | Уједињене Нације (Ujedinjene Nacije) |
chleb | kruh | хлеб (hleb) |
sztuczny | umjetan | вештачки (veštački) |
krzyż | križ | крст (krst) |
demokracja | demokracija | демократија (demokratija) |
wyspa | otok | острво (ostrvo) |
oficer | časnik | официр (oficir) |
ruch uliczny | cestovni promet | друмски саобраћај (drumski saobraćaj) |
autostrada | autocesta | аутопут (autoput) |
długość | duljina | дужина (dužina) |
związek | udruga | удружење (udruženje) |
fabryka | tvornica | фабрика (fabrika) |
ogólnie | opće | опште (opšte) |
Chrystus | Krist | Hrist (Христ), Христoс (Hristos) |
przepraszam | oprosti | извини (izvini) |
Chorwacja ma purystyczną politykę językową[13][34][35]. Powstała z ogólnej atmosfery nacjonalizmu, którą ogarnięte były elity intelektualne[36].
Zobacz też
edytuj- język serbsko-chorwacki (obszerniejsze przedstawienie pisowni, fonetyki i gramatyki języka)
- Wikipedia chorwackojęzyczna
Przypisy
edytuj- ↑ Footitt Hilary , Michael Kelly (red.), Languages at War: Policies and Practices of Language Contacts in Conflict, Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan, 2012, s. 111–120, ISBN 0-230-36877-8, OCLC 797975722 (ang.).
- ↑ E.C. Hawkesworth , Serbian-Croatian-Bosnian Linguistic Complex, [w:] Encyclopedia of Language and Linguistics, wyd. 2, 2006 (ang.).
- ↑ Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 50.
- ↑ Ralph W. Fasold , Jeffrey Connor-Linton , An Introduction to Language and Linguistics, Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2006, s. 389, ISBN 978-0-521-84768-1, OCLC 62532880 (ang.).
- ↑ Krysieniel 2017 ↓.
- ↑ a b c King 1999 ↓, s. 90.
- ↑ a b c Ronald Wardhaugh , Janet M. Fuller , An Introduction to Sociolinguistics, wyd. 7, Hoboken: John Wiley & Sons, 2015, s. 31, ISBN 978-1-118-73229-8, ISBN 978-1-118-73240-3, OCLC 1162749844 [dostęp 2020-02-12] (ang.).
- ↑ Krysieniel 2017 ↓, s. 54–55.
- ↑ Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 58–59.
- ↑ Tadić, Brozović-Rončević i Kapetanović 2012 ↓, s. 59.
- ↑ Magner 1991 ↓, s. 118.
- ↑ a b Comrie 2001 ↓, s. 440.
- ↑ a b c Krysieniel 2017 ↓, s. 59.
- ↑ Baroncelli 2013 ↓, przyp. 2, s. 135.
- ↑ a b Kapović 2011 ↓, s. 48–52.
- ↑ Sujoldžić 1991 ↓, s. 311.
- ↑ Nikola Vučić , Većina lingvista ne želi biti u konfliktu s vladajućom ideologijom, „Urban magazin” (69), 15 czerwca 2016, s. 46–49, ISSN 1986-6143 [dostęp 2019-01-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-22] (chorw.).
- ↑ Kapović 2011 ↓, s. 53–55.
- ↑ Jean Jacques Weber , Multilingualism, Education and Change, Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009 (Sprache, Mehrsprachigkeit und sozialer Wandel 9), s. 116, ISBN 978-3-631-57285-6, OCLC 815288990 (ang.).
- ↑ a b Dennison I. Rusinow , Yugoslavia: Oblique Insights and Observations, Pitssburgh: University of Pittsburgh Press, 2008, s. 348 (przyp. 5), ISBN 978-0-8229-4361-7, ISBN 978-0-8229-6010-2, ISBN 978-0-8229-7349-2, OCLC 228363880 (ang.).
- ↑ Benjamin W. Fortson IV, Indo-European Language and Culture: An Introduction, wyd. 2, Hoboken: John Wiley & Sons, 2011, s. 431, ISBN 978-1-4443-5968-8, OCLC 778339290 (ang.).
- ↑ a b Krysieniel 2017 ↓, s. 55.
- ↑ Toporišič 1992 ↓, s. 80.
- ↑ Roman Szul, Język, naród, państwo: język jako zjawisko polityczne, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 101, ISBN 978-83-01-15793-7 .
- ↑ Greenberg 2005 ↓, s. 957.
- ↑ David Bruce Macdonald , Balkan Holocausts?: Serbian and Croatian Victim Centred Propaganda and the War in Yugoslavia, Manchester: Manchester University Press, 2002, ISBN 978-1-84779-570-0 (ang.).
- ↑ Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam, Zagreb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 78–90, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W (serb.-chorw.).
- ↑ McLennan 1996 ↓, s. 107.
- ↑ a b Bernhard Gröschel. Postjugoslavische Amtssprachenregelungen – Soziolinguistische Argumente gegen die Einheitlichkeit des Serbokroatischen?. „Srpski jezik”. 8 (1–2), s. 180-181, 2003. ISSN 0354-9259. (niem.).
- ↑ a b c d Thomas Paul-Louis. Le serbo-croate (bosniaque, croate, monténégrin, serbe): de l’étude d’une langue à l’identité des langues. „Revue des études slaves”. 74 (2-3), s. 318, 325, Paris 2003. ISSN 0080-2557. (fr.).
- ↑ Hans-Dieter Pohl: Serbokroatisch – Rückblick und Ausblick. W: Ingeborg Ohnheiser: Wechselbeziehungen zwischen slawischen Sprachen, Literaturen und Kulturen in Vergangenheit und Gegenwart. Innsbruck: Non Lieu, 1996, s. 219, seria: Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft, Slavica aenipontana 4. OCLC 243829127. (niem.).
- ↑ Daniel Blum: Sprache und Politik. Würzburg: Ergon, 2002, s. 125–126, seria: Beiträge zur Südasienforschung 192. ISBN 3-89913-253-X. OCLC 51961066. (niem.).
- ↑ Karol Cyprowski , W jakim języku się mówi w byłej Jugosławii? [online], Woofla Świat Języków Obcych, 22 sierpnia 2010 [dostęp 2020-02-12] .
- ↑ Snježana Kordić: Što je (ne)standardno za kroatiste?. W: Alexander Bierich: Varietäten im Slavischen. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2009, s. 313-330, seria: Heidelberger Publikationen zur Slavistik, Linguistische Reihe 17. ISBN 978-3-631-57010-4. OCLC 319695935. (serb.-chorw.).
- ↑ Snježana Kordić: Die aktuelle Sprachzensur in Kroatien. W: Bernhard Symanzik, Gerhard Birkfellner, Alfred Sproede: Sprache – Literatur – Politik. Osteuropa im Wandel: Beiträge zu einem Symposium in Münster, 28./29. Juli 2003. Hamburg: Dr. Kovač, 2004, s. 259–272, seria: Studien zur Slavistik 10. ISBN 3-8300-1215-2. OCLC 57222231. (niem.).
- ↑ Maciej Czerwiński: Język – ideologia – naród: polityka językowa w Chorwacji a język mediów. Kraków: Scriptum, 2005, s. 15. ISBN 83-60163-04-9. OCLC 64586273.
Bibliografia
edytuj- Stefania Baroncelli , Linguistic Pluralism in European Studies, [w:] Stefania Baroncelli i inni red., Teaching and Learning the European Union: Traditional and Innovative Methods, Dordrecht: Springer Science & Business Media, 2013 (Innovation and Change in Professional Education 9), s. 133–153, DOI: 10.1007/978-94-007-7043-0_9, ISBN 978-94-007-7042-3, ISBN 978-94-007-7043-0, OCLC 861080589 (ang.).
- Bernard Comrie, The Slavonic World, „Lingua e stile”, 36 (3), Società editrice il Mulino, 2001, s. 431–442 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
- Marc L. Greenberg, Serbo-Croatian and South Slavic Languages, [w:] Philipp Strazny (red.), Encyclopedia of Linguistics, t. 2: M–Z, New York–Abingdon: Fitzroy Dearborn, 2005, s. 956–958, DOI: 10.4324/9780203319208, ISBN 978-1-57958-451-1, OCLC 55679645 (ang.).
- Mate Kapović, Language, Ideology and Politics in Croatia, „Slavia centralis”, IV/2, 2011, s. 45–56, DOI: 10.17161/SCN.1808.8578, OCLC 5712663453 (ang.).
- Robert D. King , Should English Be the Law?, [w:] Richard Deutsch (red.), Perspectives: Anthropology, St. Paul: CourseWise Pub, 1999, s. 90–95, ISBN 978-0-395-96597-9, OCLC 40766240 (ang.).
- Krzysztof Krysieniel , Gdy wspólny (?) język dzieli... Polityczne i prawne skutki rozpadu języka serbsko-chorwackiego (względnie chorwacko-serbskiego), „Studia Środkowoeuropejskie i Bałkanistyczne”, 26, 2017, s. 53–68, DOI: 10.4467/2543733XSSB.17.023.8321 .
- Thomas F. Magner , Introduction to the Croatian and Serbian Language, wyd. popr., University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press, 1991, ISBN 978-0-271-04077-6, ISBN 0-271-00685-4, ISBN 0-271-01536-5, OCLC 34940287 [dostęp 2021-06-18] (ang.).
- Sean McLennan , Sociolinguistic Analysis of "Serbo-Croatian", „Calgary Working Papers in Linguistics”, 18, 1996, s. 103–109, ISSN 0823-0579 [zarchiwizowane z adresu 2015-06-16] (ang.).
- A. Sujoldžić , The population study of middle Dalmatia: Linguistic history and current regional differentiation of Croatian dialects, „Collegium Antropologicum”, 15 (2), School of Biological Anthropology, 1991, s. 309–320 (ang.).
- Marko Tadić , Dunja Brozović-Rončević , Amir Kapetanović , The Croatian Language in the Digital Age, Georg Rehm, Hans Uszkoreit (red.), Berlin: Springer Science & Business Media, 2012, DOI: 10.1007/978-3-642-30882-6, ISBN 978-3-642-30882-6, OCLC 809070908 (ang.).
- Jože Toporišič, Enciklopedija slovenskega jezika, Ksenija Dolinar (red.), Lublana: Cankarjeva založba, 1992, ISBN 86-361-0756-3 (słoweń.).