Melioracja wodna – oznacza ogół zabiegów technicznych i rolniczych zmierzających do regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby i ułatwienia jej uprawy. Melioracja wodna zwana też hydromelioracją obejmuje wszelkiego rodzaju zabiegi związane z odwadnianiem i nawadnianiem w celu zapewnienia optymalnej wilgotności gleby.

Melioracje wodne w Polsce

edytuj

Początki wspierania melioracji

edytuj

Na podstawie ustawy z 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych ustanowiono Państwowy Fundusz Melioracyjny, który wspierał przedsiębiorstwa i spółki wodne w zakresie ochrony gruntów przed nadmiernym wylewem wody[1][2]. Melioracje miały na celu podwyższenie produkcji rolnej przez osuszanie lub nawodnianie.

Zasiłki z Państwowego Funduszu Melioracyjnego przyznawano pod następującymi warunkami:

  • projekt i kosztorys przedsiębiorstwa przed rozpoczęciem robót był zatwierdzany przez Ministra Robót Publicznych,
  • pokrycie kosztów było unormowane ustawą wojewódzką, która zapewniała w dostateczny sposób utrzymanie wykonanych robót oraz wpływ Rządu na tok spraw technicznych i ekonomicznych przedsiębiorstwa.

Z Państwowego Funduszu Melioracyjnego przyznawane były zasiłki w następującej wysokości:

  • na zabudowanie potoków górskich wraz z zalesieniem stoków górskich do 70% sumy kosztorysowej, zatwierdzonej przez Ministra Robót Publicznych
  • na regulację lub obwołanie rzek i potoków, które miały na celu ochronę gruntów do 40% sumy kosztorysowej,
  • na osuszanie i nawodnienie gruntów do 30% sumy kosztorysowej,
  • na budowę zbiorników wodnych, które służyły do celów regulacji lub ochrony przez wylewami do 50% sumy kosztorysowej, zatwierdzonej przez Ministra Robót Publicznych,

Wspieranie melioracji wodnych z 1939 r.

edytuj

Na podstawie ustawy z 1939 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa ustanowiono przepisy ogólne o finansowania prac melioracyjnych[3]. Ustawa pozostawała w związku z rozporządzeniem Ministra Robót Publicznych z 1928 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy wodnej[4].

Państwo udzielało pomocy na wykonywanie prac, mających na celu:

  • ochronę gruntów przed zalewem;
  • ochronę gruntów przed zrywaniem brzegów;
  • zakładanie zbiorników wody do celów melioracyjnych;
  • meliorację gruntów przez odwodnienie i nawodnienie;
  • zakładanie stawów rybnych;
  • zaopatrzenie w wodę ludności wiejskiej;
  • inne zabiegi techniczne, zmierzające do trwałego zwiększenia użytkowej wartości zmeliorowanych terenów.

Zakres pomocy Państwa

edytuj

Pomoc Państwa może polegała na:

  • udzielaniu pomocy technicznej (przeprowadzanie ekspertyz, dostarczanie planów technicznych, kierownictwo i nadzór techniczny przy robotach wykonawczych i konserwacyjnych);
  • przyznawaniu bezzwrotnych zasiłków, w szczególności na pokrywaniu udziałów Państwa w publicznych przedsiębiorstwach melioracyjnych;
  • udzielaniu pomocy kredytowej.

Fundusz Melioracyjny

edytuj

Melioracje wodne dla potrzeb rolnictwa finansowane były przez Fundusz Melioracyjny, którym zarządzał Minister Rolnictwa i Reform Rolnych.

Fundusz Melioracyjny stanowiło:

  • saldo Państwowego Funduszu Melioracyjnego, utworzonego ustawą z 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych[1],
  • saldo Pożyczkowego Funduszu Tymczasowego Wydziału Samorządowego,
  • dotacje Skarbu Państwa;
  • przelewy z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej;
  • należności i wpływy z tytułu udzielanych pożyczek z Funduszu Melioracyjnego lub innych wydatków zwrotnych z tego Funduszu;
  • oprocentowanie gotowizny Funduszu Melioracyjnego;
  • inne wpływy.

Popieranie melioracji wodnych z 1958 r.

edytuj

Na podstawie ustawy z 1958 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa. unormowano sprawę melioracji wykonywanych dla podniesienia produkcji rolnej i.wyróżniono trzy rodzaje melioracji wodnej: melioracje podstawowe, półpodstawowe i szczegółowe[5][6].

Melioracje podstawowe

edytuj

Do melioracji podstawowych zaliczono:

  • regulacje rzek i potoków oraz kanały (otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości regulacyjnej dna powyżej 1,5 m w ich dolnym biegu, jak również rurociągi o średnicy powyżej 1 m,
  • zbiorniki wodne dla celów rolniczych,
  • obwałowanie urządzeń,
  • budowle regulacyjne, piętrzące i komunikacyjne,
  • stałe stacje pomp,

Meliorację półpodstawowe

edytuj

Do melioracji półpodstawowych zaliczono:

  • regulacje cieków naturalnych i cieki sztuczne (rowy i kanały otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości regulacyjnej dna powyżej 0,6 do 1,5 m oraz rurociągi o średnicy powyżej 0,4 do 1,0 m,
  • rowy odpływowe ze zdrenowanych gruntów – poza obszarem drenowania lub rowy i rurociągi odwadniające i nawadniające – poza obszarem meliorowanym,
  • budowle regulacyjne, piętrzące i komunikacyjne na urządzeniach.

Melioracje szczegółowe

edytuj

Do melioracji szczegółowych zaliczono:

  • regulacje cieków naturalnych i cieki sztuczne (rowy i kanały otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości dna do 0,6 m, a rurociągi o średnicy do 0,4 m,
  • groble na kwaterach nawadnianych,
  • drenowania rurkowe i krecie,
  • deszczownie,
  • stawy rybne,
  • zagospodarowanie zmeliorowanych, jak również nie wymagających melioracji trwałych łąk i pastwisk oraz nieużytków przeznaczonych na takie łąki i pastwiska po ich zmeliorowaniu.

Wykonywanie melioracji wodnych

edytuj

Wykonywanie melioracji wodnych podstawowych oraz budowa dróg dojazdowych, niezbędnych dla umożliwienia właściwego użytkowania zmeliorowanych obszarów, należała do Państwa, a wykonywanie melioracji półpodstawowych i szczegółowych – do spółek wodnych i zainteresowanych właścicieli gruntów.

Na wniosek spółki wodnej, spółdzielni produkcyjnej lub większości zainteresowanych właścicieli gruntów nie zorganizowanych w spółkę wodną, organ administracji rolnej prezydium powiatowej rady narodowej mógł podjąć decyzję o wykonaniu melioracji półpodstawowych i szczegółowych przez Państwo za zwrotem części kosztów.

Zwrot części kosztów następował przez obciążenie na rzecz Państwa opłatami melioracyjnymi:

  • spółki wodnej – jeżeli melioracje wykonywane były na terenach objętych działalnością tej spółki,
  • wszystkich zainteresowanych właścicieli gruntów – w pozostałych przypadkach.

Urządzenia melioracji wodnej z 2017 r.

edytuj

Urządzeniami melioracji wodnych są[7][8]:

  • rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,
  • drenowania,
  • rurociągi,
  • stacje pomp służące wyłącznie do celów rolniczych,
  • ziemne stawy rybne,
  • groble na obszarach nawadnianych,
  • systemy nawodnień grawitacyjnych,
  • systemy nawodnień ciśnieniowych

Przepisy dotyczące urządzeń melioracji wodnych stosuje się odpowiednio do:

  • budowli wstrzymujących erozję wodną;
  • dróg dojazdowych niezbędnych do użytkowania obszarów zmeliorowanych;
  • fitomelioracji oraz agromelioracji;
  • systemów przeciwerozyjnych;
  • zagospodarowania zmeliorowanych trwałych łąk lub pastwisk;
  • zagospodarowania nieużytków przeznaczonych na trwałe łąki lub pastwiska.

Przypisy

edytuj
  1. a b Ustawa z dnia 26 października 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych. Dz. U. 1921 nr 91, poz. 671.
  2. Ustawa z dnia 23 czerwca 1925 r. zmieniająca niektóre postanowienia ustawy z dnia 26 października 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych. Dz. U. 1925 nr 75, poz. 524.
  3. Ustawa z dnia 13 lipca 1939 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa. Dz. U. 1939 nr 64, poz. 428.
  4. Rozporządzenie Ministra Robót Publicznych z dnia 13 kwietnia 1928 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy wodnej. Dz. U. 1928 nr 62, poz. 574.
  5. Ustawa z dnia 22 maja 1958 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa. Dz. U. 1958 nr 310, poz. 136.
  6. Ustawa z dnia 29 czerwca 1963 r. zmieniająca ustawę o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa. Dz. U. 1963 nr 28, poz. 170.
  7. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne. Dz. U. 2017 poz. 1566.
  8. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo wodne. Dz. U. 2023 poz. 1478.