Model Hubbardamodel w fizyce materii skondensowanej opisujący gaz elektronowy z oddziaływaniem w reprezentacji ciasnego wiązania. Hamiltonian modelu Hubbarda zawiera dwie części:

  • wyraz kinetyczny – opisującą przeskoki elektronów z początkowego węzła sieci (w ogólności) do dowolnego innego (jednak dla uproszczenia obliczeń zakłada się przeskoki do sąsiednich węzłów),
  • wyraz oddziaływania typu kulombowskiego – krótkozasięgowego ze względu na spin (w jednym węźle) – zakłada się występowania oddziaływanie elektron-elektron z charakterystyczną stałą oddziaływania oznaczaną jako U (w ogólności z dowolną wartością U: U<0 przyciąganie, U>0 odpychanie, U=0 brak oddziaływania, czyli zwykły gaz fermionów).

Takie połączenie, mimo swojej prostoty, pozwala na zilustrowanie wielu zjawisk z dziedziny silnie skorelowanych fermionów, a w szczególności: przejście metal-izolator, ferromagnetyzm, antyferromagnetyzm, ciecz Luttingera czy nadprzewodnictwo. „Rozwiązywalność” modelu często jest wynikiem dodatkowych założeń, które jednak nie wpływają zbytnio na prawidłowość rozważań.

Model Hubbarda jest intensywnie eksploatowany w teorii silnie skorelowanych fermionów dla różnych parametrów oraz wymiarów. Istnieją liczne rozszerzenia modelu Hubbarda, polegające na uwzględnianiu dodatkowych wyrazów w hamiltonianie modelu (jak np. w modelu Pensona-Kolba-Hubbarda, który uwzględnia również przeskoki par elektronowych).

Hamiltonian Hubbarda

edytuj

Zgodnie z powyższym najogólniejszy hamiltonian modelu (w przestrzeni położeń) zapisać możemy jako:

 

gdzie   jest całką przeskoku,     oznacza operator anihilacji (kreacji) elektronu w węźle i ze spinem   natomiast U opisuje oddziaływanie pomiędzy elektronami.

Interpretacja odpowiednich wyrazów w hamiltonianie:

  • wyraz 1 : wyraz kinetyczny – elektron ze spinem   jest anihilowany w węźle i-tym i kreowanym w węźle j-tym (bez zmiany spinu)
  • wyraz 2 : wyraz oddziaływania – elektrony w danym i-tym węźle ze spinem   oddziałują z elektronami ze spinem   w tym samym węźle.

Przykład W przypadku przeskoku elektronów jedynie do sąsiednich węzłów i założeniu izotropowości układu (stała całka przeskoku) otrzymujemy hamiltonian postaci:

 

gdzie sumowanie po   oznacza sumowanie po sąsiednich węzłach sieci. W przestrzeni pędów hamiltonian przyjmuje postać:

 

gdzie N jest liczba węzłów sieci, natomiast   jest energią kinetyczną (relacją dyspersyjną) z pędem k, daną jako:

 

gdzie   jest odległością między sąsiednimi węzłami sieci. Dla przykładu w sieci kwadratowej relacja ta ma postać:

 

gdzie a jest stałą sieciową natomiast   i   są składowymi pędu w kierunkach x i y.