Mury miejskie w Radomiu
Mury miejskie w Radomiu – ciąg średniowiecznych fortyfikacji wraz z budowlami obronnymi, otaczający Nowy Radom, zbudowany w II połowie XIV wieku. Uległ wyburzeniu w I połowie XIX stulecia.
 nr rej. 749 z 5.05.1972 oraz 230/A/83 z 15.12.1983
| |
.jpg) Zachowany fragment murów miejskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Wysokość całkowita |
ok. 8 m |
| Rozpoczęcie budowy |
ok. 1460 |
| Zniszczono |
ok. 1815 |
Położenie na mapie Radomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 51°24′07,9″N 21°08′30,6″E/51,402194 21,141833
| |
Zachowane fragmenty i relikty murów są częścią szlaku turystycznego Zabytki Radomia[1].
Historia
edytuj
Powstanie Nowego Radomia związane jest z panowaniem Kazimierza Wielkiego. W związku ze zniszczeniem Starego Radomia, prawdopodobnie podczas jednego z najazdów litewskich, władca ten dokonał w 1350 lub 1351 roku lokacji Nowego Miasta (obecnie tzw. Miasto Kazimierzowskie) na prawie magdeburskim. Świeżo założony ośrodek otoczono murami miejskimi, chroniącymi go przed atakiem[2]. W późniejszym okresie mury zostały podwyższone o ok. 80 cm i w takim stanie dotrwały do III rozbioru Polski. W okresie staropolskim Radom był, oprócz Iłży, jedynym miastem Sandomierszczyzny otoczonym murami miejskimi[3].
Około 1815 roku fortyfikacje te, o niewielkiej wartości obronnej z powodu zmian w wojskowości, zostały rozebrane, a w ich miejscu utworzono ulice Spacerową (obecne Reja) oraz Wałową. Zachowane do dziś fragmenty murów oraz pozostałości Bramy Iłżeckiej (Krakowskiej) znajdują się przy ul. Wałowej – przetrwały w murach gmachu kolegium Pijarów oraz fragmentu Zamku Królewskiego[4]. Zrekonstruowano część obwarowań znajdujących się na ulicy Szewskiej, natomiast na skwerze Unii Radomsko-Wileńskiej zaznaczono ich przebieg[5].
Struktura
edytujFortyfikacje Nowego Radomia składały się z muru, bram, baszt, Zamku Królewskiego, fosy oraz wału.
Mur
edytujMury obronne Nowego Radomia wzniesiono z cegły, na fundamentach z kamienia polnego, na planie owalu o wymiarach ok. 230–240 m[6][7]. Miały długość ok. 1,2 km, wysokość ok. 8 m. Grubość murów na wysokości fundamentów wynosiła 2,3-2,5 m[8]. W murze znajdowały się strzelnice (wysokości ok. 60 cm[4]) oraz ganek strażniczy, biegnący po jego wewnętrznej stronie[7].
Bramy miejskie
edytujW ciągu murów miejskich usytuowano trzy bramy miejskie. Brama Lubelska znajdowała się we wschodniej części fortyfikacji i zamykała ulicę Rwańską. Z kolei Brama Piotrkowska zlokalizowana była w zachodniej części Nowego Radomia i kończyła ulicę Szpitalną. Jedyna, częściowo zachowana spośród bram – Brama Krakowska (Iłżecka) – usytuowana była w południowej części muru i wychodziła na trakt łączący Radom z Iłżą i Krakowem. Przetrwała również zdobiąca ją XV-wieczna rzeźba Madonny, pod którą pierwotnie znajdował się kamień z napisem OPUS REGNI CASIMIRI 1357[9]. W 2010 roku ogłoszono konkurs architektoniczny na pełną odbudowę Bramy Krakowskiej, jednak tego kontrowersyjnego projektu nie zrealizowano[10].
Baszty
edytujMur obronny wzmocniony był ok. 30 basztami, otwartymi od środka[7]. Jedyna zachowana spośród nich znajduje się na ulicy Wałowej, obok Bramy Krakowskiej[6]. Zrekonstruowany fragment innej baszty znajduje się przy ulicy Szewskiej, natomiast na skwerze Unii Radomsko-Wileńskiej, zaznaczono przebieg kilku z nich[5].
Zamek Królewski
edytujZamek Królewski w Radomiu był osobnym zespołem obronnym, przylegającym do południowej części murów miejskich[11]. Był budynkiem ceglanym, wzniesionym, tak jak mury, w XIV wieku. Na początku XVI stulecia został przebudowany w stylu renesansowym przez kasztelana radomskiego Mikołaja Szydłowieckiego. W jego obrębie usytuowano pięć wież[12]. W czasie potopu szwedzkiego zamek został zniszczony, razem z całym miastem. W końcu XVIII wieku obniżono go o jedno piętro, zaś w XIX stuleciu przebudowano. Od 1862 roku jego pozostałości należą do plebanii kościoła farnego, ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego[11]. Obok fragmentu murów z basztą i Bramą Krakowską, pozostałości zamku są jedynym zachowanym elementem murów miejskich Radomia.
Fosa i wał
edytujMury Radomia otoczone były szeroką fosą z palisadą[7], zasilaną przez Potok Południowy[4]. Po zewnętrznej stronie fosy usypano szeroki wał ziemny. Fosę i wał zlikwidowano w związku z przebudową miasta w I połowie XIX wieku[7].
Galeria
edytuj-
Po lewej relikty Bramy Krakowskiej (Bramy Iłżeckiej) -
Rekonstrukcja Bramy Krakowskiej -
Fragment murów miejskich z basztą -
Rekonstrukcja fragmentu murów na ulicy Szewskiej -
Plan murów miejskich -
Rekonstrukcja Zamku Królewskiego w Radomiu
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ Szlak Turystyczny Zabytki Radomia. Centrum Informacji Turystycznej w Radomiu. [dostęp 2017-02-10].
- ↑ Urbanistyka i architektura Radomia. red. W. Kalinowski. Lublin: 1975, s. 51–54.
- ↑ D. Kupisz, S. Piątkowski: Od rajców do radnych: samorząd Radomia na przestrzeni wieków. Radom: 2016.
- ↑ a b c J. Sekulski: Encyklopedia Radomia. Radom: 2012, s. 187–188.
- ↑ a b Rewitalizacja skweru Unii Radomsko-Wileńskiej. rewitalizacja-radom.pl, 2014-08-18. [dostęp 201-02-10].
- ↑ a b Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. J. Łoziński, B. Wolff. T. III. Cz. z. 10. Warszawa: 1961, s. 33.
- ↑ a b c d e S. Piątkowski: Historia Radomia. Radom: 2005, s. 15.
- ↑ Joanna Marciniak-Barczyk, Grzegorz Barczyk, W poszukiwaniu Wieży Białej – badania archeologiczne na Skwerze Unii Wileńsko-Radomskiej, [w:] Radomskie Studia Humanistyczne, Radomskie Towarzystwo Naukowe, s. 219 [dostęp 2024-03-01].
- ↑ A. Sawicki: Radom: zabytki architektury. Radom: 2013.
- ↑ Magistrat chce odbudować Bramę Krakowską. Gazeta Wyborcza Radom, 2010-03-11. [dostęp 2017-02-10].
- ↑ a b Katalog zabytków sztuki w Polsce. red. J. Łoziński, B. Wolff. T. III. Cz. z. 10. Warszawa: 1961, s. 32–33.
- ↑ Z. Lechowicz: Zamek w Radomiu. Radom: 2012.