Na samym dnie (książka)
Na samym dnie (niem. Ganz unten) – książka non-fiction Güntera Wallraffa o sytuacji tureckich gastarbeiterów w Niemczech w latach 80. XX wieku, traktująca o łamaniu praw człowieka i ksenofobii, przedstawiająca doświadczenia Wallraffa, który dla potrzeb książki wcielił się w tureckiego pracownika i pod przybranym nazwiskiem pracował w różnych firmach na terenie Niemiec. Rok po wydaniu książki w 1985 roku powstał film dokumentalny w reżyserii Jörga Gfrörera.
Na samym dnie sprzedała się w Niemczech w liczbie 5 milionów egzemplarzy i została przetłumaczona na 38 języków[1]. W Polsce książka ukazała się po raz pierwszy w 1988 roku w przekładzie Ryszarda Turczyna[2].
Opis edytuj
Wallraff reprezentuje nurt tzw. „dziennikarstwa uczestniczącego” i aby opisać pewne zjawiska zbiera własne doświadczenia pod przybraniem. O problemach obcokrajowców w dzielnicy Kolonii Ehrenfeld, gdzie mieszkał, wypowiadał się w filmie Knoblauch, Kölsch und Edelweiß w 1981 roku, krytykując brak dialogu pomiędzy Niemcami a imigrantami[3].
Dla potrzeb książki przez dwa lata wcielał się w postać tureckiego gastarbeitera o imieniu „Ali Levent Sinirlioğlu”[4][5]. Tureccy przyjaciele taksówkarz Levent Sinirlioğlu i pracownik socjalny Levent Direkoglu użyczyli mu tożsamości[3]. W 1983 roku umieścił w prasie ogłoszenie o treści: „Obcokrajowiec, silny, szuka pracy, cokolwiek, także najcięższa i brudna praca, także za niskim wynagrodzeniem.”[a][4][6]. Jako „Ali” pracował poprzez agencję pracy tymczasowej dla różnych firm na terenie Niemiec, m.in. w barach sieci McDonald’s i zakładach metalurgicznych ThyssenKrupp w Duisburgu, za wynagrodzeniem testował na sobie leki. Na podstawie tych doświadczeń opisał katastrofalne warunki, w których pracowali obcokrajowcy i notoryczne łamanie ich praw pracowniczych poprzez pracodawców, m.in. brak odzieży ochronnej, kilkunastogodzinne dni pracy za najniższym wynagrodzeniem, natychmiastowe zwolnienia w przypadku niestawienia się do pracy z powodu choroby, a także ksenofobiczne zachowanie niemieckich przełożonych i współpracowników[4]. Wallraffowi firmy wytoczyły procesy i domagały się zakazu sprzedaży książki, żądania te zostały odrzucone przez sąd[7].
Książka Wallraffa wywołała publiczne dyskusje na temat polityki integracyjnej Niemiec i ksenofobii[8]. Władze niemieckie podjęły natychmiastowe działania – prokuratura rozpoczęła śledztwa w sprawie opisanych sytuacji, działalność agencji pracy tymczasowej została prawnie ograniczona, Thyssen zatrudnił wielu pracowników na stałe, poprawiono bezpieczeństwo i warunki pracy obcokrajowców[8], a w sieci McDonald’s powstały rady pracowników[4][6].
Prawa autorskie edytuj
W pracy nad książką Wallraffowi pomagał dziennikarz Uwe Herzog, który według własnych szacunków z 1987 roku miał napisać ok. 28 z 256 stron książki na podstawie własnych badań[7]. W 2012 roku w wywiadzie dla Welt am Sonntag Herzog przedstawił się jako ghostwriter Wallraffa odpowiedzialny za napisanie 40 stron książki[9]. Za swoją pracę Herzog otrzymał od Wallraffa 100 tys. marek[9].
Film edytuj
W 1986 roku powstał film dokumentalny w reżyserii Jörga Gfrörera Günter Wallraff – Ganz unten[8], oparty na scenach nakręconych przez Wallraffa – Aliego ukrytą kamerą[10]. Premiera filmu miała miejsce 20 lutego 1986 roku podczas Berlinale[10]. Jego emisja w telewizji publicznej ARD miała zostać wstrzymana po interwencji firmy Thyssen, a telewizyjna premiera filmu odbyła się w kanale regionalnym Bremy[8][11].
Uwagi edytuj
- ↑ Wolne tłum. z języka niemieckiego: „Ausländer, kräftig, sucht Arbeit, egal was, auch Schwerst- u. Drecksarb., auch für wenig Geld. Angebote unter Tel…”.
Przypisy edytuj
- ↑ Verlag Kiepenheuer & Witsch GmbH & Co KG: Ganz unten Mit einer Dokumentation der Folgen. [dostęp 2015-12-09]. (niem.).
- ↑ Na samym dnie [online], Wydawnictwo Agora [dostęp 2015-12-09] [zarchiwizowane z adresu 2015-12-13] (pol.).
- ↑ a b Ina Braun: Günter Wallraff: Leben, Werk, Wirken, Methode. Königshausen & Neumann, 2007, s. 41. ISBN 978-3-8260-3542-5. [dostęp 2015-12-10]. (niem.).
- ↑ a b c d Günter Wallraff: 25 Jahre „Ganz unten”. [w:] Deutsche Welle [on-line]. 2010-10-22. [dostęp 2015-12-09]. (niem.).
- ↑ „The Lowest of the Low” No More. [w:] Deutsche Welle [on-line]. 2005-10-21. [dostęp 2015-12-09]. (ang.).
- ↑ a b Frank Kempe: Die Rolle des Ali. [w:] Deutschlandfunk [on-line]. 2010-10-21. [dostęp 2015-12-09]. (niem.).
- ↑ a b Dieses Buch ist wie ein Fluch für mich. „Der Spiegel”, 1987-06-15. (niem.).
- ↑ a b c d Ina Braun: Günter Wallraff: Leben, Werk, Wirken, Methode. Königshausen & Neumann, 2007, s. 42. ISBN 978-3-8260-3542-5. [dostęp 2015-12-10]. (niem.).
- ↑ a b Michael Behrendt, Dirk Banse. Wallraff machte glauben, das Buch sei von ihm. „Welt am Sonntag”, 2012-04-22. (niem.).
- ↑ a b Jörg Gfrörer: The film „Ganz unetn”. W: Wilfried Kriese: In My Eyes: Günter Wallraff. A Report. BoD – Books on Demand, 2004, s. 94. ISBN 978-3-937008-74-5. [dostęp 2015-12-10]. (ang.).
- ↑ Peter Kleinert. Zensierte Filme ins WDR-Programm. „NRhZ-Online - Neue Rheinische Zeitung”, 2005-12-27. Online-Flyer Nr. 24. (niem.).