Wikipedia

Nalot na Bari

Nalot na Bari – nocny atak lotniczy samolotów bombowych niemieckiej Luftwaffe na alianckie statki transportowe w porcie Bari we Włoszech, do którego doszło 2 grudnia 1943 podczas kampanii włoskiej II wojny światowej. Niemieckie bombowce Junkers Ju 88 (w liczbie 96) ze składu Luftflotte 2 zaatakowały zatłoczony port, w którym wyładowywano zaopatrzenie i uzbrojenie. Całkowicie zaskoczeni Alianci stracili 28 statków (dziesięć włoskich, siedem brytyjskich, pięć amerykańskich, trzy norweskie, dwa polskie i jeden francuski), uszkodzonych zostało dwanaście dalszych jednostek, w tym jeden okręt. Trzy zatopione statki zdołano wydobyć, a ich ładunek ocalić. Był to jeden z najbardziej niszczycielskich w skutkach nalotów Luftwaffe w całej wojnie, który spowodował oprócz utraty statków największe jednorazowe straty wsród marynarzy alianckich[1][2].

Nalot na Bari
II wojna światowa, kampania włoska
Ilustracja
Płonące alianckie okręty po nalocie na Bari
Czas

2 grudnia 1943

Miejsce

Bari

Terytorium

Włochy

Przyczyna

niemiecka potrzeba sparaliżowania alianckich linii zaopatrzeniowych

Wynik

zniszczenie portu

Strony konfliktu
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania 		 III Rzesza
Dowódcy
Harold Alexander
Arthur Coningham 		Albert Kesselring
Wolfram von Richthofen
Siły
słaba obrona przeciwlotnicza 96 bombowców
Junkers Ju 88
Straty
28 statków zatopionych,
2000 zabitych
(1000 personelu wojskowego
i 1000 cywilów) 		1 samolot zestrzelony
Położenie na mapie Włoch
Mapa konturowa Włoch, po prawej znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia41°07′31″N 16°52′00″E/41,125278 16,866667

Atak, który trwał niecałe 20 minut[3], spowodował wyłączenie portu z użytkowania do lutego 1944, został nazwany z tej okazji „Małym Pearl Harbor”. Wydostanie się gazu musztardowego z wnętrza jednego z zatopionych statków znacznie powiększyło straty w ludziach. Władze brytyjskie i amerykańskie starały się tuszować całą sprawę, zwłaszcza zaś obecność gazów bojowych, którą ujawnił nalot.

Tło wydarzeń edytuj

W 1943, na początku kampanii włoskiej, południowowłoski port w Bari był ważnym alianckim centrum logistycznym. Wyładowywano w nim tysiące ton uzbrojenia, amunicji i wyposażenia, które następnie dostarczano siłom sprzymierzonym dążącym do zdobycia Rzymu i wypchnięcia w kierunku północnym wojsk niemieckich z Półwyspu Apenińskiego.

Bari nie posiadało wystarczającej obrony przeciwlotniczej; w pobliżu nie było bazy RAF-u, a samoloty myśliwskie na linii frontu miały inne zadania niż osłona portu. Obrona naziemna była mało efektywna[4].

Mało kto brał pod uwagę możliwość niemieckiego rajdu lotniczego na port w Bari. Wierzono powszechnie, że Luftwaffe we Włoszech jest zbyt słaba, by podjąć się jakiegoś poważniejszego ataku. Po południu 2 grudnia 1943 (a więc kilka godzin przed nalotem) marszałek lotnictwa sir Arthur Coningham, dowódca Northwest African Tactical Air Force, oświadczył na konferencji prasowej w Neapolu, że Niemcy przegrały wojnę w powietrzu. Powiedział: „Za osobistą zniewagę uznałbym pojawienie się więcej niż jednego nieprzyjacielskiego samolotu nad miastem”[5]. Mówiąc to, jakby zapomniał, że w ciągu minionego miesiąca niemieckie lotnictwo czterokrotnie bombardowało port w Neapolu i atakowało inne cele w basenie Morza Śródziemnego[4].

Trzydzieści amerykańskich, brytyjskich, polskich, norweskich i holenderskich statków znajdowało się 2 grudnia w porcie w Bari; prócz tego było tam kilkadziesiąt cywilnych statków włoskich nie związanych z transportem wojskowym; wokół portu mieszkało około 250 tysięcy cywilnej ludności[6]. W noc ataku port był rzęsiście oświetlony, by łatwiej można było wyładowywać zaopatrzenie dla sił alianckich starających się otworzyć drogę do Rzymu[6].

Nalot edytuj

 
Płonąca aliancka flota

Po południu 2 grudnia Werner Hahn, pilot samolotu myśliwskiego Messerschmitt Me 210, odbył lot zwiadowczy nad Bari. Jego raport spowodował, że marszałek Albert Kesselring[5] rozkazał przeprowadzić nalot. Kesselring wraz ze swoim sztabem zastanawiał się wcześniej nad zaatakowaniem lotnisk alianckich znajdujących się pod Foggią, ale Luftwaffe nie posiadała wystarczających sił, by uderzyć na tak dużo dobrze bronionych celów. Generalfeldmarschall Wolfram von Richthofen – który dowodził Luftflotte 2 – wskazywał Bari jako cel alternatywny[7]. Richthofen uważał, że uszkodzenia w porcie mogą spowolnić postępy 8 Armii brytyjskiej. Zasugerował Kesselringowi, że jedynymi samolotami bombowymi, którymi dysponuje, są Junkersy Ju 88 A-4, ale że może do nalotu przygotować 150 takich maszyn; w rzeczywistości miał ich tylko 105, a do celu dotarło 96 bombowców[8].

Większość samolotów startowała z lotnisk włoskich (Orio al Serio i Aviano koło Mediolanu oraz Wenecja)[8], ale Richthofen postanowił użyć również kilku maszyn lecących z Jugosławii w nadziei, że uda mu się wprowadzić aliantów w błąd i przekonać ich, że cały nalot został wyprowadzony właśnie stamtąd; tym samym ewentualne kontruderzenie miałoby skierować się w niewłaściwym kierunku. Pilotom Ju 88 kazano lecieć na wschód, w kierunku Adriatyku, następnie skręcić na południe i zachód, ponieważ alianci spodziewali się ewentualnego ataku raczej z północy.

Atak rozpoczął się o 19:25 wraz z pojawieniem się nad portem 2-3 niemieckich samolotów, które krążyły na wysokości około 3000 metrów, zrzucając Düppel (paski folii aluminiowej), by zakłócić działanie alianckich radarów. Zrzucały również flary, które w zasadzie nie były potrzebne, bo port był dobrze oświetlony[6].

Niemcom udało się kompletnie zaskoczyć obrońców; dzięki temu samoloty mogły bombardować wybrane cele z wielką dokładnością. Trafienie dwóch statków z amunicją wywołało eksplozje, które spowodowały pękanie szyb w oknach nawet w odległości 11 kilometrów[6]. Wielki ropociąg na nabrzeżu został uszkodzony, a w rezultacie wybuchły liczne pożary[9]. Połacie płonącej ropy pokryły większość akwenu, otaczając ścianą ognia nieuszkodzone dotąd statki[6].

Statki (w liczbie 28) wyładowane ponad 31 000 ton ładunków zatonęły lub zostały całkowicie zniszczone; trzy z nich (z ładunkiem 6800 ton) udało się uratować[4][10]. Dalsze 12 jednostek uległo uszkodzeniu[10]. Port został wyłączony z użytkowania na trzy tygodnie, a do pełnej zdolności przeładunkowej wrócił pod koniec lutego 1944[9]. Nie ucierpiały natomiast stacjonujące w Bari okręty podwodne.

Statki zatopione podczas nalotu
Nazwa Bandera Typ Uwagi
Ardito   Włochy nieznany 3732 GRT[10]
SS Aube   Francja handlowy 1055 GRT[10] Podniesiony 1946
Barletta   Włochy handlowy[11] 1975 GRT[10] 45 zabitych. Podniesiony 1948-1949, wyremontowany
SS Bollsta   Norwegia handlowy 1832 GRT[12] Podniesiony 1948, wrócił do służby jako Stefano M[10]
SS Cassala   Włochy handlowy 1797 GRT Uznany za zniszczony[10]
SS Corfu   Włochy handlowy 1409 GRT Uznany za zniszczony[10]
MV Devon Coast   Wielka Brytania kabotażowy 646 GRT[13]
SS Fort Athabasca   Wielka Brytania transportowy 7132 GRT[14]
SS Fort Lajoie   Wielka Brytania transportowy 7134 GRT[15]
SS Frosinone   Wielka Brytania handlowy 5202 GRT[16]
SS Genespesca II   Włochy handlowy 1628 GRT[10]
SS Goggiam   Włochy handlowy 1934 GRT Uznany za zniszczony[10]
Inaffondabile   Wielka Brytania szkuner ? GRT[17]
SS John Bascom   Stany Zjednoczone Liberty 7172 GRT 10 zabitych[18]
SS John Harvey   Stany Zjednoczone Liberty 7176 GRT Ładunek bomb z gazem musztardowym; zniszczony
SS John L. Motley   Stany Zjednoczone Liberty 7176 GRT Statek amunicyjny; 30 zabitych[19]
SS Joseph Wheeler   Stany Zjednoczone Liberty 7176 GRT 41 zabitych[20]
SS Lars Kruse   Wielka Brytania transportowy 1807 GRT 19 zabitych[21]
SS Lom   Norwegia handlowy 1268 GRT 4 zabitych[22]
SS Luciano Orlando   Włochy handlowy ? GRT[10]
SS Lwów   Polska handlowy 1409 GRT[23][24]
MB 10   Marina Militare motorówka uzbrojona 13 ton[10]
SS Norlom   Norwegia handlowy typu 1105 6412 GRT[10] 6 zabitych. podniesiony w listopadzie 1946, zezłomowany 1947
SS Porto Pisano   Włochy kabotażowiec 226 GRT[10]
SS Puck   Polska handlowy[25] 1065 GRT 5? zabitych[26] Podniesiony 1946[24]
SS Samuel J. Tilden   Stany Zjednoczone Liberty 7176 GRT[27]
SS Testbank   Wielka Brytania transportowy 5083 GRT 70 zabitych[28]
SS Volodda   Włochy handlowy 4673 GRT[10]
Statki uszkodzone, lecz nie zatopione
Nazwa Bandera Typ Uwagi
SS Argo   Włochy kabotażowiec 526 GRT[10]
SS Bicester   Wielka Brytania handlowy 1050 GRT[10]
SS Brittany Coast   Wielka Brytania handlowy 1389 GRT[10]
SS Crista   Wielka Brytania handlowy 1389 GRT[10]
SS Dagö   Litwa handlowy 1996 GRT[10]
SS Grace Abbott   Stany Zjednoczone Liberty 7191 GRT[10]
SS John M. Schofield   Stany Zjednoczone Liberty 7181 GRT[10]
SS Lyman Abbott   Stany Zjednoczone Liberty 7176 GRT[10]
SS Odysseus   Holandia handlowy 1057 GRT[10]
SS Vest   Norwegia handlowy 5074 GRT[10]
SS Vienna   Wielka Brytania transportowy 4227 GRT[10]
HMS Zetland   Royal Navy niszczyciel 1,050 ton Typ Hunt[10]

SS John Harvey edytuj

Jeden ze zniszczonych transportowców – amerykański statek typu Liberty John Harvey – przewoził objęty klauzulą tajności ładunek 2000 bomb z gazem musztardowym (każda zawierała od 27 do 32 kg tej śmiercionośnej substancji). Według historyka Royal Navy Stephena Roskilla, ładunek ten został wysłany do Europy jako środek do ewentualnego ataku odwetowego w przypadku, gdyby Niemcy zdecydowali się użyć broni chemicznej we Włoszech[9]. Zniszczenie statku spowodowało wyciek płynnego iperytu siarkowego do wody już wcześniej zanieczyszczonej ropą z innych uszkodzonych lub zatopionych statków. Wielu marynarzy, którzy ratowali się skacząc do wody, zostało pokrytych tą płynną mazią, będącą idealnym rozpuszczalnikiem dla iperytu. Część gazu musztardowego wyparowała, mieszając się z kłębami dymu[6]. Rannych wydobywano z wody i odsyłano do placówek medycznych, gdzie o gazie musztardowym nic nie wiedziano. Medycy zajmowali się przede wszystkim ofiarami wybuchów i poparzeń, nie zwracali jednak uwagi na tych, których pokrywała ropa[29]. Tymczasem wiele objawów lżejszego zatrucia gazem musztardowym można było zredukować, stosując kąpiele i zmianę odzieży[30].

Nim minął dzień pierwsze objawy zatrucia (ślepota, oparzenia chemiczne) wystąpiły u 628 pacjentów i członków personelu medycznego. Sprawy zaczęły się komplikować wraz z przybywaniem do szpitali setek cywilnych mieszkańców miasta, którzy zostali porażeni oparami gazu musztardowego, który dostał się do atmosfery po wybuchu części ładunku statku. Kryzys medyczny narastał, wciąż nie było bowiem wiadomo, co powoduje objawy, a dowództwo amerykańskie starało się utrzymać obecność środków chemicznych w tajemnicy przed Niemcami[31]. Niemal wszyscy członkowie John Harvey zginęli, więc nikt nie mógł wyjaśnić pochodzenia „czosnkowego” zapachu odnotowanego przez służby medyczne[29].

Powiadomiony o dziwnych symptomach zastępca naczelnego chirurga US Army Fred Blesse poprosił o przybycie podpułkownika Stewarta F. Alexandra, eksperta w dziedzinie broni chemicznych. Alexander bez trudu wskazał Johna Harveya jako źródło toksyn i potwierdził, że jest to gaz musztardowy z amerykańskich bomb typu M47A1[32]. Do końca miesiąca 83 spośród 628 hospitalizowanych wojskowych zmarło. Liczba ofiar cywilnych przebywających w pobliżu portu, choć przypuszczalnie większa, nie była możliwa do ustalenia, wielu bowiem mieszkańców Bari – także tych zatrutych – opuściło swe domy, szukając schronienia u krewnych na wsi[1][5].

Amerykański niszczyciel eskortowy USS „Bistera”, lekko tylko uszkodzony, zbierał z wody rozbitków, a następnie – jeszcze podczas bombardowania – wyszedł dla bezpieczeństwa w morze; w nocy wielu członków załogi zaczęło ślepnąć i odkrywać powiększające się oparzenia o podłożu chemicznym. W tej sytuacji Bistera wszedł, zachowując środki ostrożności, do portu w Tarencie[33][34].

Próby tuszowania edytuj

Dr Stewart F. Alexander udał się natychmiast do Bari. Posiadał pewną wiedzę na temat skutków ataków przy pomocy gazu musztardowego i – choć nie został poinformowany, jakiego rodzaju ładunek przewoził SS John Harvey, a większość ofiar odczuwała nietypowe dla ataku z powietrza skutki – Alexander natychmiast zorientował się, że ma do czynienia z bronią chemiczną. Zdołał przekonać lekarzy, by stosowali środki neutralizujące gaz musztardowy, i w ten sposób ocalono życie wielu ludziom. Zachował ponadto wiele próbek skóry pobranych podczas sekcji zwłok ofiar, co – wiele lat po wojnie – pomogło w rozwoju wczesnych form chemioterapii[35].

Od samego początku Naczelne Dowództwo Sprzymierzonych starało się tuszować prawdziwe przyczyny katastrofy, by nie dać Niemcom pewności, że alianci zamierzają zastosować broń chemiczną, a tym samym nie pozwolić im na wyprzedzające uderzenie. Problem polegał na tym, że było zbyt wielu świadków, by można było utrzymać przyczyny tragedii w tajemnicy. Ostatecznie więc, w lutym 1944, szef sztabu US Army wydał oświadczenie, w którym nawiązywał do wypadku i podkreślał, że Stany Zjednoczone miały zamiar stosować broń chemiczną jedynie w sytuacji ewentualnego przeciwuderzenia[1][34].

Generał Dwight Eisenhower zaaprobował raport dr. Alexandra, jednak Winston Churchill nakazał, by we wszystkich brytyjskich dokumentach ofiary gazu musztardowego przedstawiać jako „zmarłych z powodu poparzeń w wyniku akcji nieprzyjaciela”[5].

Archiwa amerykańskie ujawniły dokumenty dotyczące sprawy w 1959, ale tragedia nie była znana szerszej opinii społecznej do 1967, kiedy Glenn B. Infield opublikował swą książkę pt. Disaster at Bari[35]. Rząd brytyjski dopiero w 1986 poinformował weteranów, którzy przeżyli atak na Bari, że byli wystawieni na działanie gazów bojowych, i podwyższył im emerytury[36].

W swej autobiograficznej książce pt. Destroyer Captain, wydanej w 1975, komandor podporucznik Roger Hill relacjonuje tankowanie niszczyciela HMS Grenville w Bari krótko po ataku. Opisuje zniszczenia i to, w jaki sposób statek wyładowany bombami z gazem dostał się do portu. W roku 1988, dzięki wysiłkom kilku osób z senatorem Billem Bradleyem na czele, dr Alexander doczekał się wreszcie dowodów uznania ze strony Surgeon General of the United States Army za wysiłki podejmowane przezeń dla ratowania ofiar nalotu na Bari[37].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Antony Beevor - Druga wojna światowa. W: 35. „Włochy - twarde „Podbrzusze Europy". Wydawnictwo Znak, Kraków, 2013, s. 675, język polski, ISBN 978-83-240-2161-1
  2. ↑ Craig Symonds - II wojna światowa na morzu. Znak Horyzont, Kraków, 2020, s. 659, język polski, ISBN 978-83-240-7862-2
  3. ↑ Piekałkiewicz 1996 ↓, s. 856.
  4. ↑ a b c Orange 1992 ↓, s. 175.
  5. ↑ a b c d Faguet 2005 ↓, s. 70.
  6. ↑ a b c d e f Saunders 1967 ↓, s. 36.
  7. ↑ Infield 1988 ↓, s. 28.
  8. ↑ a b Piekałkiewicz 1996 ↓, s. 854.
  9. ↑ a b c Orange 1992 ↓, s. 176.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa D/S Bollsta. [w:] Warsailors [on-line]. [dostęp 2012-01-25].
  11. ↑ Barletta (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  12. ↑ Bollsta (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  13. ↑ Devon Coast (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  14. ↑ Fort Athabasca (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  15. ↑ Fort Lajoie (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  16. ↑ Frosinone (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  17. ↑ Inaffondabile (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  18. ↑ John Bascom (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  19. ↑ John L. Motley (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  20. ↑ Joseph Wheeler (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  21. ↑ Lars Kruse (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  22. ↑ Lom (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  23. ↑ Lwow (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  24. ↑ a b Piwowoński 1989 ↓, s. 44.
  25. ↑ Puck (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  26. ↑ Lloyds’s Register, Navires a Vapeur et a Moteurs. [w:] Plimsoll Ship Data [on-line]. [dostęp 2011-07-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-05)].
  27. ↑ Samuel J. Tilden (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  28. ↑ Testbank (+ 1943). [w:] Wrecksite [on-line]. [dostęp 2011-07-28].
  29. ↑ a b Saunders 1967 ↓, s. 37.
  30. ↑ Saunders 1967 ↓, s. 38.
  31. ↑ Pechura 1993 ↓, s. 43..
  32. ↑ Faguet 2005 ↓, s. 71.
  33. ↑ Pechura 1993 ↓, s. 44..
  34. ↑ a b Hoenig 2002 ↓, s. 74.
  35. ↑ a b Infield 1988 ↓.
  36. ↑ Atkinson 2007 ↓, s. 277.
  37. ↑ Tucson senior helps retired doctor receive military honor. „Mojave Daily Miner”, s. B8, 20 maja 1988. Associated Press. 

Bibliografia edytuj

  • Rick Atkinson: The Day of Battle: The War in Sicily and Italy, 1943–1944. New York: Henry Holt, 2007. ISBN 0-8050-6289-0.
  • Guy B. Faguet: The War on Cancer. Springer, 2005. ISBN 1-4020-3618-3.
  • Steven L. Hoenig: Handbook of Chemical Warfare and Terrorism. Greenwood Publishing Group, 2002. ISBN 0-313-32407-7.
  • Glenn B. Infield: Disaster at Bari. Toronto: Bantam, 1988. ISBN 0-553-27403-1.
  • R. Everett Langford: Introduction to Weapons of Mass Destruction. John Wiley/Interscience, 2004. ISBN 978-0-471-46560-7.
  • Geoffrey B. Mason: Service Histories of Royal Navy Warships in World War II. 2004.
  • Samuel Eliot Morison: Sicily-Salerno-Anzio January 1943–June 1944. Boston: Little, Brown & Co, 1975, seria: History of United States Naval Operations in World War II. ISBN 0-316-58316-2.
  • Vincent Orange: Coningham: a biography of Air Marshal Sir Arthur Coningham. Washington: Center for Air Force History, 1992. ISBN 0-413-14580-8.
  • Constance M. Pechura: Veterans at Risk: The Health Effects of Mustard Gas and Lewisite. Washington: National Academies Press, 1993. ISBN 0-309-04832-X.
  • Janusz Piekałkiewicz: Kalendarium wydarzeń II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Morex, 1996. ISBN 83-86510-78-1.
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 978-83-100-8902-1.
  • Gerald Reminick: Nightmare in Bari: The World War II Liberty Ship Poison Gas Disaster and Coverup. Palo Alto: Glencannon Press, 2001. ISBN 1-889901-21-0.
  • D.M., USN Saunders. The Bari Incident. „United States Naval Institute Proceedings”, wrzesień 1967. Annapolis: United States Naval Institute. 
  • George Southern: Poisonous inferno: World War II tragedy at Bari Harbour. Shrewsbury: Airlife, 2002. ISBN 1-84037-389-X.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nalot_na_Bari&oldid=71531663”