Obraz Matki Bożej Bytomskiej
Obraz Matki Bożej Bytomskiej (Bytomska Madonna[1]) – obraz z XV wieku, zmodyfikowany w XVI wieku, nieznanego autorstwa; wizerunek przedstawiający Maryję z Dzieciątkiem w otoczeniu świętej Katarzyny Aleksandryjskiej oraz świętej Agnieszki Rzymianki, pierwotnie w typie hodegetrii, następnie w typie Virgo inter virgines (wywodzącym się od typu Sacra Conversazione), znajdujący się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu; najcenniejszy zabytkek malarstwa średniowiecznego w rejonie Bytomia[2].
| |
| Autor |
nieznany |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium |
tempera na desce |
| Wymiary |
125 × 102 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Historia
edytuj
Obraz od swego powstania był związany z kościołem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu[2][1], mógł być umieszczony w środkowej części większego ołtarza[3] kaplicy maryjnej, którą dobudowano do kościoła na początku XV wieku[1]. Obraz pochodzi z XV wieku[2]. prawdopodobnie powstał około 1400–1420 roku[4] (według Macieja Dronia zapewne około 1416 roku[3]). Autor, warsztat[4] oraz miejsce powstania są nieznane[1][2], brak na nim jakichkolwiek sygnatur[5]. Pierwotna wersja była przedstawieniem wyłącznie Maryi z Dzieciątkiem[2], w typie hodegetrii[2]. Obraz został poddany renowacji na początku XVI wieku[4], do dzieła po bokach i u góry dołożono deski, które powiększyły jego pierwotną powierzchnię[4] i domalowano postaci Katarzyny Aleksandryjskiej oraz Agnieszki Rzymianki, katolickich świętych dziewic męczennic[2], przez co zbliżył się stylistycznie do przedstawienia typu Sacra Conversazione[2] (Świętej Rozmowy[3]). Na gładkim tle grawerowano motywy roślinne, a wokół głowy Maryi w nimbie[3] wyryto łacińską sentencję: Regina Coeli laetare, Alleluia, quia Quem meruisti portare[6] (pol. Raduj się, Królowo Nieba, Alleluja, bo zasłużyłaś sobie, by Go nosić)[4] – słowa średniowiecznej wielkanocnej antyfony[3].
Nie wiadomo, gdzie znajdował się obraz, gdy kościół został przejęty przez protestantów na przełomie XVI i XVII wieku[3]. Gdy wrócił do odzyskanego przez katolików kościoła został z inicjatywy proboszcza Nykowskiego pod koniec XVII wieku udekorowany złoconą sukienką i koronami (zachowane do dziś)[3]. Od 1861 roku na skutek decyzji ks. Józefa Szafranka[3] wizerunek znajdował się w Szombierkach[2], w kaplicy Najświętszej Marii Panny i Świętego Józefa w Bytomiu[3]. Około 1970 roku dzieło było poddane badaniom i konserwacji[5] w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[3]. Podczas badań rentgenowskich ustalono, iż z pierwotnej wersji obrazu zachowały się jednynie twarz i dłonie Maryi[3]. W 1972 roku obraz powrócił do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu[2] (starania w tym kierunku poczynił ks. proboszcz Wacław Schenk[3]), nie był jednak ze względów bezpieczeństwa eksponowany – w kościele parafialnym znajdowała się jego kopia[2]. W 2016 roku oryginał umieszczono w nowym ołtarzu kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu, w kaplicy mariackiej, znajdującej się na prawo od prezbiterium[2], w południowej nawie świątyni[3]. Ołtarz poświęcił biskup Rudolf Pierskała po mszy świętej 8 grudnia 2016 roku[7], uroczystości towarzyszyło odśpiewanie wezwań do Matki Boskiej Bytomskiej[2].
Nowy ołtarz, na którym od 2012 roku prezentowany jest obraz, powstał z wykorzystaniem wcześniejszych elementów według projektu Pracowni Konserwatorskiej Antique Style J.J. Łęgowskich z Katowic[2]. Za prace stolarskie odpowiadał Jerzy Szala z zakładu w Tarnowskich Górach–Lasowicach[2]. Kaplica mariacka jest wykorzystywana do adoracji Najświętszego Sakramentu[2]. Kaplica z obrazem jest oddzielona od nawy bocznej ozdobną kratą, wykonaną przez firmę kowalską Stego 1 z Katowic[2].
Charakterystyka wizerunku
edytujObraz został namalowany piwerwotnie na dwóch szerokich deskach lipowych[5] farbami temperowymi; jego współczesne wymiary wynoszą 125 na 102 cm[3]. Obraz stanowi zarówno ikonę Bożego Macierzyństwa, jak i jest przedstawieniem typu Virgo inter virgines (pol. dziewica między dziewicami)[4], które wywodzi się od wizerunków typu Sacra Conversazione[4]. Pierwotne przedstawienie w typie hodegetrii obejmowało Maryję z Dzieciątkiem na jednolitym złotym tle[4]. W centrum obrazu znajduje się Maryja przedstawiona w półpostaci[8], która trzyma Dzieciątko Jezus[8] na swym lewym ramieniu[4], wskazuje na nie pełnym dostojeństwa gestem prawej dłoni[4]. Jezus przestawiony jest w typie Emmanuela, jego prawa dłoń jest wzniesiona w geście błogosławieństwa, natomiast w lewej dłoni trzyma księgę[4] (zwój albo kodeks Biblii[3]). Maryję z Dzieciątkiem otaczają święte męczennice: z prawej[8] Katarzyna Aleksandryjska z kawałkiem koła[6] i mieczem[3] oraz z lewej[8] Agnieszka Rzymianka trzymająca księgę, na niej znajduje się baranek[6]. Święte dziewice wskazują na wzory do naśladowania: Maryję i Jezusa[4]. Głowy świętych otaczają nimby[5]. Głowę Maryi otacza bogata podwójna aureola[8] oraz łacińska sentencja: Regina Coeli laetare, Alleluia, quia Quem meruisti portare (pol. Raduj się, Królowo Nieba, Alleluja, bo zasłużyłaś sobie, by Go nosić)[4], a tło pokrywają wygrawerowane w podkładzie gipsowym motywy roślinne[5][4], tj. zwijające się liście oraz rozwinięte duże sześciopłatkowe kwiaty[5].
Zbliżonymi wizerunkami są: Obraz Matki Boskiej z Koźla oraz Obraz Matki Bożej Kończyckiej[3]. Na obu tych dziełach znajdują się te same napisy[3]. Według niektórych badaczy bytomski wizerunek może być kopią obrazu z Koźla z racji dużego podobieństwa[3], inna teoria zakłada powstanie obu dzieł według jednego wzoru, prawdopodobnie czeskiego[3].
Kult
edytujPodczas Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 wierni pielgrzymowali do bytomskiego wizerunku[3]. Od 2000 roku w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu we wtorki odprawiane są nabożeństwa do Matki Boskiej Bytomskiej[2], w 2006 roku utworzono wspólnotę czcicieli Matki Boskiej Bytomskiej przy bytomskiej parafii Wniebiowzięcia Najświętszej Maryi Panny[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Andrzejczak 2002 ↓, s. 15.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Klaudia Cwołek: Madonna Bytomska u siebie. [w:] gosc.pl gliwicki [on-line]. Instytut Gość Media, 2016-12-18. [dostęp 2020-03-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Maciej Droń: Losy bytomskiej Madonny. [w:] Życie Bytomskie [on-line]. [dostęp 2020-03-04].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Anna Szadkowska: Madonna Bytomska. [w:] gosc.pl [on-line]. Instytut Gość Media, 2014-08-07. [dostęp 2020-03-04].
- ↑ a b c d e f Andrzejczak 2002 ↓, s. 16.
- ↑ a b c Bytomskie zabytki. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 2001, s. 176. ISBN 83-908018-4-1.
- ↑ Klaudia Cwołek: Nowy ołtarz dla Matki Boskiej Bytomskiej. [w:] gosc.pl gliwicki [on-line]. Instytut Gość Media, 2016-12-18. [dostęp 2020-03-04].
- ↑ a b c d e Z dziejów dzielnic Bytomia. Praca zbiorowa. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1992, s. 273, seria: Magazyn Bytomski.
Bibliografia
edytuj- Henryka Andrzejczak: Gotycki wizerunek Bytomskiej Madonny. Przyczynek do dziejów obrazu i kultu. W: Śląskie miscellanea. T. 15. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2002. ISBN 83-87819-17-4.