Partie polityczne w Izraelu

Izrael jest demokratyczną republiką parlamentarno-gabinetową, w której większość władzy wykonawczej spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. 120 deputowanych do Knesetu wybieranych jest w ordynacji proporcjonalnej z zamkniętych list w jednym, ogólnokrajowym okręgu wyborczym. Od 2015 roku próg wyborczy w wyborach wynosi 3,25%. Prawo zgłaszania list kandydatów posiadają partie lub koalicje wyborcze, które zadecydowały o starcie w wyborach. Prawo partii politycznych z 1992 roku pozwala na start każdej partii, która nie neguje Państwa Izrael jako państwa żydowskiego i demokratycznego, nie podżega do rasizmu i nie wspiera lub nie bierze udziału w działalności przeciw niemu. Lista, która przekroczy próg wyborczy otrzymuje liczbę mandatów równą jej wyborczej sile. Dochodzi do tego poprzez podział ważnych głosów oddanych na listy, z wynikiem pozwalającym na przekroczenie progu, w celu ustalenia ile głosów było potrzebnych na otrzymanie jednego mandatu przez listę. Podział mandatów odbywa się metodą D’Hondta, która w Izraelu jest znana jako metoda Badera-Ofera od nazwisk posłów, którzy zaproponowali jej zastosowanie (Jochanan Bader i Awraham Ofer).

Organizacyjno-funkcyjny podział partii

Asher Arian uznał, iż w politycznej historii Izraela zaistniały partie:

• masowe – zaliczały się do nich partie powstające od lat 30. XX wieku aż do lat 70, zarówno te lewicowe, centrowe, religijne i prawicowe. Miały ona na celu przekształcanie społeczeństwa izraelskiego według swoich schematów ideologicznych lub programów politycznych. Ponadto okres przedpaństwowy (przed 1948 rokiem) oraz pierwsze lata istnienia państwa wymagały zaangażowania partii w wiele dziedzin życia politycznego i społecznego. Arian podaje, że rozrost partii masowych przyczynił się do rozwoju biurokracji,
• niedemokratyczne/wodzowskie – ten typ organizacji jest najbliższy funkcjonowaniu izraelskich partii ortodoksyjnych, gdzie aktywność polityczna i parlamentarna zależy od opinii naczelnego organu rabinicznego wydającego decyzje o zgodności pewnych postaw, decyzji z prawem religijnym (np. Rada Mędrców Tory w Zjednoczonym Judaizmie Tory). Charakter partii powdzowskiej miały także komunistyczna Maki i socjaldemokratycznej Mapam. Również rewizjonizm nosił znamiona ruchu wodzowskiego,
• synkretyczne (ang. catch-all) – pojawiły się w latach 70. i 80. XX wieku, kiedy izraelscy wyborcy zaczęli zachowywać się jak konsumenci, a większą rolę w kształtowaniu polityki zaczęły mieć masowe media, z kolei liderów politycznych zaczęto oceniać przez pryzmat obietnic, a nie dokonań.

Debata polityczna

Debata polityczna, a co za tym idzie i programy wyborcze są kształtowane przez poniższe czynniki lub podziały socjopolityczne:

• konflikt izraelsko-palestyński, szerzej też izraelsko-arabski,
• czy Izrael powinien mieć charakter stricte żydowski czy też być państwem wszystkich obywateli,
• rozwiązanie konfliktu z Palestyńczykami i proces pokojowy,
• osadnictwo i kontrola nad Zachodnim Brzegiem,
• spory etniczne wewnątrz społeczeństwa izraelskiego (aszkenazyjsko-sefardyjski, Sefardyjczycy-imigranci z ZSRR, Arabowie-Żydzi),
• spór pomiędzy ortodoksją a świecką częścią społeczeństwa o wpływ religii na życie społeczne i polityczne.

Rodziny partii politycznych

Partie arabskie

Są to partie, które nie weszły jeszcze w żadną koalicję rządzącą w Izraelu, a żaden Arab nie piastował stanowiska ministerialnego. Początkowo reprezentacja Arabów w Knesecie była symboliczna i startowała z list Mapai i Maki. W 1965 arabska część Maki utworzyła Rakach, która w latach 70. XX wieku połączyła się z mniejszymu ugrupowaniami arabskimi tworząc świecki Chadasz (1977). W 1988 roku powstała Arabska Partia Demokratyczna, która z czasem weszła w koalicje z mniejszymi partiami tworząc Ra’am (1996). Oprócz nich w Izraelu funkcjonuje nacjonalistyczna partia Balad. Partie arabskie przez długi czas bojkotowały wybory w Izraelu na znak protestu przeciw dyskryminacji, ponadto ich program ograniczał się do spraw dotyczących Palestyńczyków.

Partie centrowe

Przez długi czas pozycja partii centrowych była słaba. Zaliczały się do niej ugrupowania świeckie, które miały programy umiarkowane programy wyborcze. Dopiero na przełomie XX i XXI wieku rola tych partii wzrosła. Ich programy stanowiły kompilację programów lewicy i prawicy (np. Kadima, Ha-Tnua lub Partia Centrum) lub skupiały się na wybranym zagadnieniu w polityce: Szinuj (osłabienie wpływu ortodoksji na Izrael), Gil (wsparcie osób starszych), Kulanu i Jesz Atid (wzmocnienie klasy średniej i wolnego rynku).

Partie lewicowe

Były to najważniejsze partie polityczne w Izraelu po jego powstaniu. Wynikało to z tego względu, iż syjonizm socjalistyczny był najbardziej wpływowym nurtem w ruchu syjonistycznym. Pierwszymi ugrupowaniami w tej rodzinie były Mapai i Mapam, która powstała w wyniku rozłamu w Mapai i połączenia się tej grupy z Ha-Szomer ha-Cair i Achdut ha-Awoda. Ta pierwsza, pod przywództwem Dawida Ben Guriona przybrała charakter socjaldemokratyczny i odeszłą od ideowego socjalizmu i związków z ZSRR. Mapam natomiast pozostała partią ideową, otwartą na współpracę z Arabami i ZSRR. W 1968 roku doszło do utworzenia Izraelskiej Partii Pracy z Achdut ha-Awoda, Listy Robotników Izraela i Mapai. W latach 90. XX wieku Partia Pracy przybrała charakter centrolewicowy. Mapam natomiast połączyłą się z Szinuj i Ratz, tworząc Merec. W 2014 roku Partia Pracy utworzyła z Ha-Jerukkim i Ha-Tnuą koalicję nazwaną Obóz Syjonistyczny, która nie przetrwała długo.

Partie religijne

Partie religijne składają się z dwóch podgrup. Jedna to ugrupowania antysyjonistyczne lub niesyjonistyczne. Ich programy dotyczą kwestii religijnych, socjalnych, edukacji religijnej i obyczajowych. Ostateczne słowo w decyzjach politycznych tych partii mają autorytety rabiniczne. Początkowo sektor ten obejmował partie Agudat Israel i Po’alej Agudat Israel. W latach 80. XX wieku w Agudat Israel doszło do rozłamu. Niezadowoleni ze swojej sytuacji w partii i dyskryminacji w szkolnictwie ortodoksyjnym Sefardyjczycy utworzyli Szas. Podczas rozłamu powstała także Degel ha-Tora, która odwołuje się do społeczności mitnagdim. Z czasem Degel ha-Tora stworzyła koalicję z Agudat Israel nazwaną Zjednoczony Judaizm Tory. Druga podgrupa składa się z partii religijnego syjonizmu, który połączył syjonizm z judaizmem. Pierwszą i najbardziej znaną partią tego sektora była Mafdal, istniejąca do 2008 roku, kiedy przekształciła się w Żydowski Dom.

Partie prawicowe

Po powstaniu Izraela główną partią prawicową był Cherut Menachema Begina, odwołujący się do tradycji rewizjonizmu Żabotyńskiego. Partia głosiła hasła wolnorynkowe i nacjonalistyczne. Z czasem, w celu zdobycia szerszego elektoratu, Cherut połączył się z Partią Liberalną tworząc Gachal (1965). W 1973 roku w wyniku połączenia Gachalu z La’am (utworzonym z Wolnego Centrum, Listy Państwowej i Ruchu na Rzecz Wielkiego Izraela) powstał Likud. Z czasem, w wyniku sprzeciwu wobec procesu pokojowego zapoczątkowanego przez Begina zaczęły powstawać radykalne partie prawicowe jak Tchija, Comet, Moledet, Unia Narodowa. W latach 90. XX wieku część ugrupowań religijnych przejęła postulaty nacjonalistyczne i radykalne, tworząc religijną prawicę.

Lista partii w Izraelu

Partie niereprezentowane dotychczas w Knesecie

• Jachad – ha-Am Itanu
• Zehut
• Partia Piratów
• Ha-Gusz ha-Tanachi
• Ale Jarok

Bibliografia

• Asher Arian: Politics in Israel. The Second Republic. Washington D.C.: CQ Press, 2005.
• Krzysztof Chaczko: System partyjny Izraela w perspektywie struktury podziałów socjopolitycznych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
• Krzysztof Chaczko, Artur Skorek, Łukasz Sroka: Demokracja izraelska. PWN, 2018.
• Robert Freedman: Introduction. W: Contemporary Israel. Domestic Politics, Foreign Policy, and Security Challenges. Boulder: Westview Press, 2009.