Polska Podziemna Armia Niepodległościowa
Polska Podziemna Armia Niepodległościowa (PPAN) – organizacja polskiego podziemia niepodległościowego i antykomunistycznego działająca w latach 1947–1949 na terenie województwa krakowskiego. Jej pion zbrojny stanowiła tzw. „Żandarmeria”.
| Państwo | |
|---|---|
| Historia | |
| Data sformowania |
1947 |
| Data rozformowania |
1949 |
| Pierwszy dowódca |
Jan Matejuk |
| Dane podstawowe | |
Historia
edytujOrganizacja powstała na terenie Sądecczyzny w 1947. Pierwotnie miała charakter cywilny i miała skupiać się na samokształceniu i krzewieniu postaw patriotycznych. W celu ochrony działaczy i pozyskiwania funduszy na dalszą działalność głównie w drodze konfiskaty powołano jej pion zbrojny tzw. „Żandarmerie” stanowiącą oddział leśny kierowany kolejno przez Jana Matejuka i Stanisława Piórę[1]. Komendantem organizacji był Stanisław Pióro ps. „Emir”, „Mohort”, zaś kapelanem ks. Władysław Gurgacz ps. „Sem”[2].
W 1949 po nieudanej akcji przejęcia pieniędzy z jednego z krakowskich banków zostali ujęci Stefan Balicki ps. „Bylina” i Stanisław Szajna ps. „Orzeł”. W związku z aresztowaniem towarzyszy w ręce funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego oddał się również ks. Władysław Gurgacz[1], który 13 sierpnia 1949 został skazany w trybie doraźnym na karę śmierci przez sędziów Władysława Stasicę i Ludwika Kiełtykę. Wyrok wykonano 14 września 1949 przez rozstrzelanie w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie[2]. Stefan Balicki i Stanisław Szajna również zostali straceni[1].
Do ostatecznego rozbicia PPAN doszło w sierpniu 1949 w wyniku rozpracowania przez funkcjonariuszy MBP i wprowadzenia do organizacji dwóch agentów z których jeden Czesław Kowalewski ps. „Las” dokonał prowokacji inspirując akcję fałszywego przerzutu przez granicę. 13 sierpnia 1949 po przekroczeniu granicy Czechosłowackiej[3] członkowie PPAN wpadli w zasadzkę pod Wyżnymi Rużbachami na Słowacji. W wyniku obławy zginęło wówczas dwóch członków PPAN, a Stanisław Pióro popełnił samobójstwo[1]. Aresztowani członkowie organizacji zostali skazani na długoletnie więzienie np. Tadeusz Ryba wyrokiem z 22 października 1949 został skazany na karę dożywotniego więzienia[4], zaś Józef Witowski na 15 lat więzienia[3].
Upamiętnienie
edytujW 1997 roku ciała dwóch poległych pod Rużbachami członków PPAN zostały ekshumowane i sprowadzone do Polski. 20 października 2012 przed szkołą w Maciejowej, w gminie Łabowa odsłonięto obelisk upamiętniający zamordowanych i poległych żołnierzy Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej[1].
We wrześniu 2016 minister obrony narodowej Antoni Macierewicz odznaczył ostatnich żyjących członków PPAN – Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”. 2 października 2016 zmarł Józef Witowski ps. „Roland”[5] (ur. 1927[3]), zaś 6 października Tadeusz Ryba ps. „Jeleń” (ur. 1928[4]) – ostatni żyjący członkowie PPAN[5]. 5 listopada 2016 zmarł również współpracujący z PPAN – Julian Mirek ps. „Drzazga” (ur. 1928), który wraz z ojcem Mikołajem (1879–1955) oraz braćmi: Franciszkiem (1923–2009) i Michałem (1912–1998) dostarczał żywność żołnierzom „Żandarmerii” stacjonującym niedaleko Hali Łabowskiej[6]. 1 czerwca 2017 zmarł natomiast zaprzysiężony w ramach PPAN jako jej współpracownik Jan Harnik (ur. 1931)[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Emir miał rację. gosc.pl. [dostęp 2016-10-07]. (pol.).
- ↑ a b Indeks Represjonowanych w PRL z Powodów Politycznych. Kwestionariusz Osobowy Represjonowanej. Gurgacz Władysław. ipn.gov.pl. [dostęp 2016-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-22)]. (pol.).
- ↑ a b c Nie żyje Józef Witowski ps. „Roland”, żołnierz wyklęty z PPAN „Żandarmeria”. gazetakrakowska.pl. [dostęp 2016-10-07]. (pol.).
- ↑ a b Katalog osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa państwa komunistycznego [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2016-10-07].
- ↑ a b Zmarł ostatni partyzant PPAN na Sądecczyźnie. tarnow.gosc.pl. [dostęp 2016-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-09)]. (pol.).
- ↑ Zmarł Julian Mirek. Pomagal partyznatom PPAN. sadeczanin.info. [dostęp 2016-11-08]. (pol.).
- ↑ Zmarł Jan Harnik. Niegdyś pomagał partyzantom „Żandarmerii”. sadeczanin.info. [dostęp 2017-06-07]. (pol.).