Prolegomena do historiozofii
Prolegomena do historiozofii (niem. Prolegomena zur Historiosophie) – praca filozoficzna autorstwa Augusta Cieszkowskiego wydana w Berlinie[1] w 1838[2][3] w języku niemieckim[4]. Była pierwszą pracą autora i uchodzi za jego najgłośniejszą (przełomową[3]). Przyczyniła się do rozwoju ruchu młodoheglowskiego oraz lewicy heglowskiej[2].
| Autor | |
|---|---|
| Tematyka |
filozofia czynu |
| Typ utworu |
rozprawa naukowa |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język |
niemiecki |
| Data wydania |
1838 |
Mimo wydania dzieła w młodym wieku autora jest ono dojrzałe i przemyślane. Cieszkowski kwestionuje w nim heglowski podział dziejów na cztery epoki, dowodząc, że prawa dialektyki nakazują podzielić je na trzy epoki. Nie zgadza się też z Heglem w kwestii przyszłości, którą włącza w obręb historii ("poznawalność przyszłych czasów"). Trychotomia Cieszkowskiego obejmuje: epokę starożytną (czas uczucia, bezpośredniości), teraźniejszość (epokę chrześcijańską, czas myśli, refleksji oraz bolesnego dualizmu) i przyszłość (ostatnią część dziejów, która dopiero nadejdzie, czas czynu, "powszechnej reintegracji", harmonijne połączenie uczuć i myśli, natury i ducha, refleksji i bezpośredniości). Heglizm został przez autora uznany za szczyt rozwoju filozofii, ale jednocześnie zamknięcie epoki myśli. Następna epoka będzie już epoką filozofii czynu (rozumianego bardzo abstrakcyjnie, nieukierunkowanego przez autora[4]), wykroczeniem poza chrześcijaństwo, reformą religii i kwestii socjalnych. Filozofia miała według twórcy "przejść w życie", utonąć w nim, a następnie "wypłynąć i zakwitnąć". Cieszkowski zakładał możliwość fuzji niemieckiej filozofii z francuskim romantyzmem socjalnym, rehabilitował krytykowane przez Hegla myślenie utopijne, a jako przykład na możliwe zaistnienie swoich antycypacji wskazywał socjalizm w wersji fourierowskiej. Konstrukcję swej historiozofii wspierał analogicznym schematem fenomenologii ducha. Budował następujące szczeble rozwoju ducha ludzkiego: pierwszy – byt w sobie (naturalna bezpośredniość), drugi – byt dla siebie (stadium myśli, duch wznosi się do tego, co ogólne) i trzeci – byt ze siebie (czyn)[2].
Postać Boga występująca w Prolegomenach funkcjonuje w uniwersum teraźniejszości częściowo poza historią. W perspektywie przyszłości ma się z nią stopić. Nastąpi to w momencie, gdy ludzkość dojdzie do ostatecznego kresu swego rozwoju, zjednoczenia z Absolutem[4].
Filozofia z wyżyn teorii wstąpić musi na równiny praktyki. Praktyczna wiedza, czyli właściwiej filozofia praktyki - najkonkretniejsze jej działanie na życie i stosunki społeczne, rozwój prawdy w konkretnym działaniu - oto przyszłe zadania filozofii w ogóle (Prolegomena..., s. 112)[5].
Prolegomena spotkała się z życzliwym przyjęciem w kręgach filozoficznych Niemiec, Rosji i Polski[4]. Moses Hess w wydanej w 1841 Triarchii europejskiej stwierdził, że "tzw. lewica szkoły heglowskiej stanowi już przejście od filozofii przeszłości ku filozofii czynu", a przejście to dokonało się w Prolegomenach Cieszkowskiego. Edward Dembowski uznał koncepcję filozofii czynu za wydarzenie epokowe, mimo że zgłaszał doń różne zastrzeżenia. Aleksander Hercen uznał w 1839 poglądy Cieszkowskiego za "zadziwiająco zgodne" z własnymi i w następnych latach wykorzystał idee Prolegomenów we własnych pismach[2]. Tadeusz Kroński wskazał, że "abstrakcyjność i eliptyczność tekstu Prolegomenów zadecydowała o błędnym odczytaniu konserwatywnych myśli autora i o ich entuzjastycznym przyjęciu w kręgach lewicy heglowskiej w Niemczech oraz wśród polskich i rosyjskich pisarzy postępowych"[4].
Według Andrzeja Walickiego duże znaczenie pracy polegało na "udanym sformułowaniu szeregu idei, które [...] krążyły wówczas w powietrzu", przy czym nie dotyczy to tylko filozofii czynu, ale też rewindykacji praw "jednostkowości", "rehabilitacji materii", "przezwyciężenia dualizmu", uprawnienia "myślenia postulatywnego" właściwego dla francuskich socjalistów, a także nakierowania na przyszłość[2].
Dzieło zostało przetłumaczone na język polski przez syna autora (Augusta Adolfa) i wydane w Poznaniu w latach 1908 i 1912. Ponownie opracowano je w ramach planu naukowego Zespołu Historii Polskiej Filozofii Nowożytnej IFiS PAN i opublikowano w 1972 w serii Biblioteka Klasyków Filozofii pod pełnym tytułem Prolegomena do historiozofii, Bóg i palingeneza oraz mniejsze pisma filozoficzne z lat 1838-1842. Redaktorem nowego przekładu był Jan Garewicz, który poprawił i zmodernizował tłumaczenie Augusta Adolfa Cieszkowskiego (wstęp napisał Andrzej Walicki)[3].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ August von Cieszkowski, Prolegomena zur Historiosophie, Felix Meiner Verlag, 1981, s. VI wstępu, ISBN 978-3-7873-2607-5 [dostęp 2024-06-03] (niem.).
- ↑ a b c d e Andrzej Wawrzynowicz (red.), Spór o mesjanizm. T. 2: Recepcja krytyczna, Klasycy Polskiej Nowoczesności, Warszawa: Fundacja Augusta hrabiego Cieszkowskiego, 2017, s. 299-301, ISBN 978-83-62609-46-8
- ↑ a b c Andrzej Walicki, List otwarty do redakcji „Nauki” w sprawie „Roku Augusta Cieszkowskiego”, „Nauka” (1), 2015, s. 189.
- ↑ a b c d e Irena Curyło, Historia i moralność w filozoiii Augusta Cieszkowskiego, w: Etyka, nr 9/1971, s. 29, 35-36
- ↑ Curyło, s. 35