Psykter
Psykter (stgr. ψυκτήρ, lm ψυκτῆρες psyktḕres) – starogreckie brzuchate naczynie służące do chłodzenia wina; nie jest ostatecznie określone, czy umieszczano w nim napój (wino), czy masę chłodzącą.
_e_pasifae,_470_ac_ca.,_dalla_banditaccia.jpg)
Spośród innych wyróżniało się charakterystycznym kształtem: w dolnej części osadzone na wąskiej i wysokiej podstawie ze stabilną stopką, a powyżej grzybkowato rozszerzone, z niewysoką szyjką o masywnym, pierścieniowatym wylewie. Specyficzny kształt miał być dostosowany do umieszczenia psyktera w naczyniu z zimną wodą[1]. Naczynie było najczęściej pozbawione uchwytów; niekiedy dwa niewielkie otwory wlewowe umieszczano obustronnie w górnej partii jego brzuśca. Psykter występował krótkotrwale w greckiej ceramice końca VI wieku i w V wieku p.n.e., najwyżej w ciągu około 50 lat[2].
Najwięcej zachowanych egzemplarzy spotykanych jest w zdobieniu czarnofigurowym, utrzymującym się też w V wieku p.n.e. Naczynie najchętniej dekorowano scenami o tematyce dionizyjskiej i związanej z sympozjonami, a także mitologicznymi, często ukazującymi walki i wojowników. Klasycznym przykładem swobodnej tematyki jest zachowany w zbiorach Ermitażu psykter Eufroniosa z ucztującymi heterami[3].
Termin ten u autorów starożytnych występuje jednak w nie dość czytelnym określeniu[4]. Można odnosić go zarówno do wypełnionego zimną wodą naczynia, które wstawiano do krateru wypełnionego winem, jak i (poświadczonej archeologicznie) odmiany naczynia o podwójnych ściankach (jak np. amfora o dodatkowym otworze przeznaczona dla dwóch różnych płynów)[5]. Wynalezienie nowej odmiany psyktera przypisuje się ateńskiemu warsztatowi Nikostenesa[6].
Późniejsze opisy wskazują, że były to naczynia metalowe na ogół wykonane z brązu[2], praktycznie stwarzającego lepszy efekt schłodzenia.
Przypisy edytuj
- ↑ David Sacks: Encyklopedia świata starożytnych Greków. Warszawa: Książka i Wiedza, 2001, s. 91.
- ↑ a b M.L. Bernhard: Greckie malarstwo wazowe, dz. cyt., s. 19.
- ↑ Elena Ananich: Corpus Vasorum Antiquorum: Lucanian Vases, Hermitage. Roma: L’Erma di Bretschneider, 2005.
- ↑ Szczegółowe wskazania dotyczące tego pojęcia u autorów antycznych – zob. «Psycter» w: W. Smith, W. Wayte, G.E. Marindin: A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: J. Murray, 1890.
- ↑ Thomas Mannack: Griechische Vasenmalerei. Eine Einführung, dz. cyt., s. 41.
- ↑ Janusz A. Ostrowski: Słownik artystów starożytności. Architektura, rzeźba, malarstwo, rzemiosło artystyczne. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 1994, s. 151.
Bibliografia edytuj
- Maria L. Bernhard: Greckie malarstwo wazowe. Wrocław: Ossolineum, 1966
- Walter Hatto Gross: Psykter. W Der Kleine Pauly. Lexikon der Antike. T. 4. München: Deutscher Taschenbuchverlag, 1979, kol. 1214
- Thomas Mannack: Griechische Vasenmalerei. Eine Einführung. Darmstadt: Philipp von Zabern, 2012