Ratusz w Lipianach
Ratusz w Lipianach – zabytkowy klasycystyczny budynek z II połowy XVIII w. znajdujący się pośrodku placu Wolności (Rynku) w Lipianach, w powiecie pyrzyckim, w województwie zachodniopomorskim.
 nr rej. A-1683 z 25 lutego 1957[1]
| |
 Ratusz w Lipianach (2009) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor |
Rada Miejska w Lipianach |
| Kondygnacje |
2[2] |
| Ukończenie budowy |
II połowa XVIII w.[1] |
| Zniszczono |
1827 |
| Odbudowano |
1828 – 20.07.1829[3] |
| Właściciel |
Urząd Miejski w Lipianach |
Położenie na mapie Lipian  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pyrzyckiego  | |
Położenie na mapie gminy Lipiany  | |
 53°00′11,099″N 14°58′09,300″E/53,003083 14,969250
| |
Historia edytuj
Prostokątny w rzucie ratusz usytuowany pośrodku rynku w Lipianach (niem. Lippehne) pojawiał się na planach tego miasta z 1700 i 1720 roku, jednak prawdopodobnie już w XIV wieku rada miejska (wspomniana po raz pierwszy w 1337[4] lub 1339 roku[2]) miała w rynku swoją siedzibę[2].
Nowy ratusz w obecnym miejscu zbudowano najprawdopodobniej w II połowie XVIII wieku[5][2][1], względnie na początku XIX wieku[2]. 28 lutego 1827 roku budynek spłonął w wyniku pożaru. Jak wykazało przeprowadzone śledztwo, ratusz został podpalony przez ówczesnego woźnego sądowego Ernsta Gottlieba Richtera w celu zatuszowania morderstwa dokonanego wcześniej na służącym magistrackim Schultzu i jego żonie, z którymi Richter pozostawał w konflikcie[6].
Budynek został odbudowany w latach 1828–1829 z zachowaniem dawnych form i detali[5]. W 1844 roku na dachu ratusza za kwotę 283 talarów wybudowano wieżyczkę z zegarem[7]. W I ćwierci XX wieku do tylnej elewacji ratusza dobudowano remizę straży pożarnej[2], natomiast w latach 30.[2] lub 40.[8] XX wieku dla upamiętnienia legendy o piwowarstwie w Lipianach przy elewacji bocznej ratusza ustawiono fontannę z płaskorzeźbą przedstawiającą rajców siedzących na jednej ławie i ucztujących przy lipiańskim piwie[5], nazywaną też „Studzienką Wadephula” lub „Studzienką Piwowarów”[8].
W 1945 roku lipiański ratusz na krótko był siedzibą radzieckiej komendantury miasta, następnie budynek przejęła polska administracja, a czasowo znajdowało się w nim również starostwo powiatu pyrzyckiego[9]. W 1964 roku wyremontowano elewację budynku, a w 2004 roku przeprowadzono jego gruntowny remont. W 2007 roku na wieżyczce zamontowano nowy zegar[2].
Przed budynkiem ratusza rośnie Dąb Pokoju (zwany również Dębem Piwowarów) zasadzony 18 stycznia 1816 roku dla uczczenia zwycięstwa wojsk koalicji antynapoleońskiej, w tym Królestwa Prus, w bitwie pod Waterloo i podpisania pokoju paryskiego[10].
Architektura edytuj
Budynek murowany z cegły, otynkowany, na cokole z łupanego kamienia, wzniesiony w stylu klasycystycznym na rzucie prostokąta, fasadą zwrócony w kierunku południowo-wschodnim, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, kryty dwuspadowym dachem z wolimi okami[5]. Dach pokryty dachówką karpiówką zwieńczony jest ośmioboczną wieżyczką (u jej podstawy znajduje się zegar) z latarnią o półkoliście zamkniętych prześwitach, krytą wykonanym z blachy hełmem z iglicą[2].
Dłuższe elewacje budynku są jedenastoosiowe, podzielone trzema pseudoryzalitami, z czego pseudoryzalit środkowy elewacji frontowej jest trójosiowy, elewacji tylnej – jednoosiowy, pseudoryzality boczne natomiast są dwuosiowe. Północno-wschodnia elewacja szczytowa jest trójosiowa, a południowo-zachodnia elewacja szczytowa – pięcioosiowa[2]. Lico elewacji – z wyjątkiem pseudoryzalitów oraz ściany północno-wschodniej – jest boniowane. Wejście główne, nad którym obecny jest balkon na wspornikach, z żelazną ozdobną balustradą, znajduje się pośrodku fasady. Środkową partię elewacji wieńczy tympanon z kartuszem z herbem Lipian[2].
Otwory okienne – poza oknami pomiędzy pseudoryzalitami elewacji frontowej i tylnej – ujęte zostały w profilowane opaski. Na parterze środkowej części fasady mają one narożne uszaki, na piętrze zaś – gzymsy w nadprożach. Poziome podziały elewacji tworzą gzymsy kordonowy i wieńczący. W cofniętych partiach frontu i elewacji tylnej pod oknami biegnie gzyms parapetowy[2].
W zamkniętej półkoliście i ujętej w boniowane obramowanie wnęce znajdującej się pośrodku szczytowej elewacji ratusza, ustawiona jest fontanna, składająca się z pięciobocznego basenu ze stojącym pośrodku walcowatym trzonem z herbem miasta. Trzon zwieńczony jest czaszą w kształcie półwalca udekorowaną płaskorzeźbą przedstawiającą siedzących na wspólnej ławie i ucztujących mieszczan w renesansowych strojach. Fontanna wykonana jest z wapienia muszlowego[2].
Wnętrze budynku ma układ dwu- i półtraktowy, na osi przedniego traktu znajduje się hol, w tylnym trakcie – klatka schodowa[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych w województwie zachodniopomorskim (stan 31 grudnia 2022 roku). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2023-03-28].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Słomiński 2014 ↓.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 122.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 77.
- ↑ a b c d Rymar 2014 ↓, s. 240.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 120–122.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 127.
- ↑ a b Rymar 2014 ↓, s. 169.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 207.
- ↑ Rymar 2014 ↓, s. 120.
Bibliografia edytuj
- Maciej Słomiński: Ratusz, Lipiany. [w:] zabytek.pl [on-line]. OT NID w Szczecinie, 2014-11-25. [dostęp 2023-03-28]. (pol.).
- Edward Rymar: Lipiany i okolice poprzez wieki (do 1945 roku) z exkursem o polskich pionierskich latach 1945–1950 (Lipianach „powiatowych”). Lipiany: Urząd Miejski, 2014. ISBN 978-83-939246-0-8. OCLC 894984659.