Romani ite domum
Romani ite domum („Rzymianie do domu”, dosłownie „Rzymianie idźcie do domu”) – łacińskie graffiti odgrywające kluczową rolę w jednej ze scen filmu Żywot Briana grupy Monty Python. Od pierwotnej, błędnej wersji inskrypcji scena ta jest znana również jako Romanes eunt domus.
W scenie tej Brian Cohen, główny bohater filmu, maluje na murze wywrotowe hasło, jednak zostaje złapany przez przechodzącego obok centuriona. Ten, zamiast aresztować Briana, zmusza go do poprawienia napisanego z błędami sloganu, a następnie do napisania go sto razy, by utrwalił sobie znajomość łacińskich deklinacji i koniugacji.
Skecz stanowiący podstawę sceny pojawił się w filmie z 1979 roku, a w 2001 został opublikowany w wydaniu książkowym scenariusza[2].
Treść sceny i zawarty w niej komizm
edytujW scenie występują John Cleese w roli rzymskiego centuriona oraz Graham Chapman jako Brian Cohen, aspirujący członek organizacji Ludowy Front Wyzwolenia Judei. By dowieść, że jest dość odważny by dołączyć do organizacji, Brian ma pod osłoną nocy nabazgrać antyrzymski napis na murze pałacu rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata w Jeruzalem[3]. Łamaną łaciną pisze słowa „Romanes eunt domus” mające w jego mniemaniu znaczyć „Rzymianie, wracajcie skąd przyszliście”[3], lecz natychmiast zostaje złapany przez przechodzącego centuriona[4][3]. Brian spodziewa się, że zostanie na miejscu zabity lub przynajmniej aresztowany, jednak grany przez Cleese’a centurion przypomina wybuchowego nauczyciela łaciny raczej niż złego policjanta, i koncentruje się na formie komunikatu, a nie przekazywanej przezeń wywrotowej treści[5]. Ciągnąc Briana za uszy, grożąc mu mieczem i naprowadzając go na właściwe odpowiedzi zmusza go do poprawienia błędów w gramatyce łacińskiej[3].
„Co to ma znaczyć? Romanes eunt domus? Ludzie Romanes idą dom?!” – piekli się centurion i zmusza Briana do przypomnienia sobie właściwych deklinacji i koniugacji łacińskich, słowo po słowie, jakby ten był opornym uczniem. Gdy z mozołem Brian odnajduje poprawną liczbę mnogą słowa Romanus, poprawnie odmienia czasownik ire, znajduje dla niego właściwą formę trybu rozkazującego, a dla rzeczownika domus przypomina sobie formę biernika, centurion wreszcie jest usatysfakcjonowany. „No, to teraz napisz to sto razy. Jak nie skończysz przed wschodem słońca, utnę ci jaja” – mówi do Briana i odchodzi[6]. Ten faktycznie wypisuje poprawioną sentencję sto razy na murze pałacu i zostaje uznany za bohatera[3]. W kolejnych scenach filmu w tle pojawiają się rzymscy żołnierze próbujący zamalować wywrotowy napis.
Komizm sytuacji potęguje gra aktorska Cleese’a, którego centurion, zamiast spodziewanego przez widzów tonu wojskowego służbisty, operuje tonem, gestykulacją i doborem środków leksykalnych typowych dla nauczyciela[6]. Znaczenie ma także fakt, że grany przez Chapmana Brian instynktownie wchodzi w rolę karconego ucznia, zwraca się do centuriona z pełnym szacunkiem, podczas gdy ten mówi do niego „chłopcze”[6]. W eseju The Church of England’s «Life of Python» – or 'What the Bishop Saw („Żywot Pytona” kościoła anglikańskiego, albo „Co też biskup widział”) na temat recepcji Żywota Briana przez hierarchów kościelnych i osoby wierzące Richard Burridge, profesor King’s College i członek Synodu Generalnego Kościoła Anglii zauważa, że humor zawarty w scenie z Romanes eunt domus był o wiele łatwiej zrozumiały w latach 70. XX wieku[7]. Jego zdaniem duże znaczenie dla zrozumienia humoru sytuacyjnego zawartego w dialogu między centurionem a Brianem ma fakt, że w latach 70. o wiele większy odsetek Brytyjczyków uczył się łaciny w szkole, powszechniejsza była także znajomość historii antycznej[7].
W kulturze i nauce
edytuj.jpg)
Zarówno sama treść graffito, jak i cała scena wymiany zdań pomiędzy Brianem a centurionem bywały wielokrotnie wykorzystywane w kulturze, a także w tekstach naukowych i jako slogan zachęcający do nauki łaciny[8]. W czerwcu 2003 anonimowy wandal opatrzył słowami Romani ite domum cokół nowo wybudowanego pomnika cesarza Nerwy w Gloucester w Wielkiej Brytanii[9].
W zbiorze Cognitive Linguistics and Humor Research (Lingwistyka poznawcza a badania nad humorem) dialog pojawia się jako przykład typowego dyskursu między uczniem a nauczycielem, jego struktury i jako wzór właściwego prowadzenia przez nauczyciela pracy w klasie[10].
Z kolei w publikacji The Pragmatic Translator (Tłumacz pragmatyczny) traktującej o teorii przekładu, Massimiliano Morini używa włoskiego tłumaczenia sceny z Żywota Briana jako przykładu na problemy wynikające z różnic w rozumieniu tekstów humorystycznych w różnych kulturach, i wynikających z tego faktu trudnościach w przekładzie i dubbingu filmów[11].
Skecz bywa także wykorzystywany jako przykład w tekstach dotyczących historii antycznej, archeologii i epigrafiki. Przykładowo Peter Kruschwitz w tekście opublikowanym w zbiorze The Language of the Papyri (Język papirusów) wykorzystuje treść rozmowy Briana z centurionem do ukazania trudności, jakie nastręcza odczytywanie i interpretacja graffiti znajdowanych na ścianach Pompejów i Herkulanum, dwóch antycznych miast pogrzebanych przez wybuch Wezuwiusza w roku 79 n.e.[12]
|
Plik audio został utworzony na podstawie wersji z 3 grudnia 2015 i nie obejmuje późniejszych edycji. |
| Artykuły audio | |
Uwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ebert 2004 ↓, ¶ 6.
- ↑ Chapman i in. 2001 ↓, s. 26–27.
- ↑ a b c d e Kruschwitz 2010 ↓, s. 163.
- ↑ Antonopoulou, Nikiforidou i Tsakona 2015 ↓, s. 23.
- ↑ Antonopoulou, Nikiforidou i Tsakona 2015 ↓, s. 24.
- ↑ a b c Antonopoulou, Nikiforidou i Tsakona 2015 ↓, s. 25.
- ↑ a b Burridge 2015 ↓, s. 52.
- ↑ Lovatt 2011 ↓, s. 40.
- ↑ BBC 2003 ↓, ¶ 1–11.
- ↑ Antonopoulou, Nikiforidou i Tsakona 2015 ↓, s. 22–26.
- ↑ Morini 2013 ↓, s. 143–146.
- ↑ Kruschwitz 2010 ↓, s. 156.
Bibliografia
edytuj- Eleni Antonopoulou, Kiki Nikiforidou, Villy Tsakona, Construction grammar and discoursal incongruity, [w:] Geert Brône, Kurt Feyaerts, Tony Veale (red.), Cognitive Linguistics and Humor Research, Berlin: Walter de Gruyter, 16 czerwca 2015, s. 13–48, ISBN 978-3-11-034615-2.
J.H. Allen, J.B. Greenough, Construction of Cases, [w:] Anne Mahoney, Gregory R. Crane (red.), Allen and Greenough’s New Latin grammar for schools and colleges: founded on comparative grammar, wyd. internetowe, wersja zdigitalizowana i udostępniona przez Perseus Digital Library, Ginn and Company, 1903 (łac. • ang.).- BBC (autor korporatywny), Graffiti vandal strikes in Gloucester, „BBC News”, 11 czerwca 2003 [dostęp 2015-11-14].
- Richard Alan Burridge, The Church of England’s «Life of Python» - or 'What the Bishop Saw’, [w:] Joan E. Taylor (red.), Jesus and Brian: Exploring the Historical Jesus and his Times via Monty Python’s Life of Brian, Publikacja pokonferencyjna seminarium Jesus and Brian zorganizowanego przez wydział teologii King’s College London w dniach 20–22 czerwca 2014, Bloomsbury Publishing, 10 września 2015, ISBN 978-0-567-65829-6 [dostęp 2015-11-14] (ang.).
- Honora Howell Chapman, Josephus Comicus in Monty Python’s Life of Brian, [w:] Honora Howell Chapman, Zuleika Rodgers (red.), A Companion to Josephus, Oxford: John Wiley & Sons, 27 października 2015, s. 440–455, ISBN 978-1-118-32519-3 [dostęp 2015-11-14] (ang.).
- Graham Chapman i inni, Monty Python’s the life of Brian (of Nazareth), Methuen, 2001, ISBN 978-0-413-74130-1 [dostęp 2015-11-15] (ang.).
- Roger Ebert, Monty Python’s Life of Brian, „Digital Chicago”, Chicago, 18 czerwca 2004 [dostęp 2015-11-14].
- Gary L. Hardcastle, Monty Python and Philosophy: Nudge Nudge, Think Think!, ReadHowYouWant.com, 24 sierpnia 2010, ISBN 978-1-4596-0103-1 [dostęp 2015-11-14] (ang.).
- Peter Kruschwitz, Romanes eunt domus! Linguistic Aspects of the Sub-Literary Latin in Pompeian Wall Inscriptions, [w:] T.V. Evans, D.D. Obbink (red.), The Language of the Papyri, Oxford: Oxford University Press, 2010, s. 156–170, ISBN 978-0-19-923708-1 (ang.).
- Helen Lovatt, Sitting on the Fence or Breaking Through the Hedge? Risk-Taking, Incentives and Institutional Barriers to Outreach Work Among Academics and Students, [w:] Geoff Baker, Andrew Fisher (red.), Arts and Humanities Academics in Schools: Mapping the Pedagogical Interface, London: Continuum Books, 2011, s. 28–42, ISBN 978-1-4411-7410-9 (ang.).
- Massimiliano Morini, The Pragmatic Translator: An Integral Theory of Translation, Jeremy Munday, Bloomsbury Advances in Translation, Vol. 1, London: Bloomsbury, 2013, ISBN 978-1-4411-7192-4 (ang.).
