Rzut wolny (koszykówka)

Ten artykuł opisuje zagadnienie koszykarskie zgodne z normami FIBA.
Zasady w ligach NBA, NCAA lub innych mogą różnić się od tutaj przedstawionych.

Rzut wolny – rzut oddawany z linii rzutów wolnych, o wartości jednego punktu.

Rzuty wolne

Dwa rzuty wolne

Dwa rzuty wolne (1. – bez gry, 2. – z grą), oraz akcja po rzutach wolnych

Kobe Bryant rzuca rzuty wolne

Sytuacje, w których wykonuje się rzuty wolne

W ten sposób zapisuje się celny rzut wolny w protokole FIBA

Rzuty wolne – w koszykówce okazja zdobycia punktów dla zawodnika, gdy:

był faulowany w trakcie akcji rzutowej
drużyna przeciwna popełniła faul techniczny
drużyna przeciwna popełniła faul dyskwalifikujący
drużyna popełniła piąty lub kolejny faul.

Poprawny sposób wykonania rzutów wolnych

Zawodnik rzucający

Ustawienie zawodników podczas rzutów wolnych

Schemat ustawienia zawodników podczas rzutów wolnych

Ustawienie zawodników w praktyce

Ustawienie zawodników w praktyce przy obszarze ograniczonym i za linią 6,75

Na czerwono zaznaczona linia rzutów wolnych

Zawodnik musi wykonać rzut do kosza w następujący sposób:

zawodnik wykonuje rzut stojąc "na linii rzutów wolnych" (w rzeczywistości stoi przed linią rzutów wolnych, gdyż jej nadepnięcie lub przekroczenie uznawane jest jako błąd przejścia; zawodnik rzucający może przekroczyć linię rzutów wolnych, dopiero gdy jest to ostatni rzut, a piłka dotknęła już obręczy kosza)
nie może wykonać zwodu sugerującego wykonanie rzutu
nie może wykorzystać więcej niż 5 sekund na wykonanie rzutu.

Pozostali zawodnicy

Pod koszem

Przykład zastawienia przeciwnika pod koszem podczas rzutów wolnych

Pole 3 sekund

Zawodnicy muszą ustawić się w taki sposób przy liniach bocznych ograniczających "pole 3 sekund", że:

dwaj zawodnicy obrony ustawiają się bliżej kosza
dwaj zawodnicy ataku znajdują się w środku
jeden zawodnik obrony znajduje się w polu bliższym linii rzutów wolnych.

Zadaniem tych zawodników jest zastawienie przeciwnika i zebranie piłki z kosza (patrz: zdjęcie po lewej).

Pozostali

Pozostali zawodnicy muszą ustawić się nad linią 6,75, nie stojąc poniżej wyimaginowanej linii, powstałej przez przedłużenie linii rzutów wolnych.

Liczba rzutów wolnych

W zależności od sytuacji wykonuje się 1, 2 lub 3 rzuty wolne.

1 rzut wolny – gdy zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej i trafił do kosza i został on uznany
2 rzuty wolne – gdy:
- zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej i nie trafił do kosza
- był to piąty, lub kolejny faul drużyny przeciwnej
- drużyna przeciwna popełniła faul techniczny (możliwe jest też, że wtedy rzuty wolne wykonuje sam rzucający, a wszyscy pozostali zawodnicy obu drużyn ustawiają się nad linią 6,75, a następnie drużyna zawodnika rzucającego wybija piłkę z autu z wysokości połowy boiska, lub z wysokości najwyższego punktu linii 6,75)
3 rzuty wolne – gdy zawodnik był faulowany podczas akcji rzutowej za 3 punkty i nie trafił do kosza

Sędziowie

Sędziowie podczas rzutów wolnych

Sędziowie boczni pokazujący rzuty wolne "bez gry" (po lewej) i "z grą" (po prawej)

Sędzia stojący tyłem informuje o rzucie wolnym "bez gry"

Sędzia stojący tyłem informuje o ostatnim rzucie wolnym – "z grą"

Wyróżniamy rzuty wolne "z grą" i "bez gry". Rzuty "bez gry" są zazwyczaj wtedy, gdy nie jest to ostatni rzut wolny danego zawodnika. Rzut "z grą" to zazwyczaj ostatni rzut, po którym zawodnicy mogą zbierać piłkę z kosza.

Sędzia podający piłkę graczowi rzucającemu powinien poinformować zawodnika, ile ma wykonać rzutów i czy jest to rzut "z grą", czy "bez gry", mówiąc np. dwa rzuty, bez gry. Po wykonanym rzucie ponownie podając piłkę powinien wtedy powiedzieć: jeden rzut, z grą.

Podczas rzutu "bez gry", drugi sędzia powinien stać z rękoma uniesionymi ku górze, z otwartymi dłońmi. Przy rzucie wolnym "z grą" drugi sędzia unosi tylko jedną rękę i wyciąga tylko palec wskazujący ku górze.

Błędy popełniane podczas rzutów wolnych

Błędy rzucającego

przekroczenie linii rzutów wolnych, zanim piłka dotknie obręczy kosza
wykonywanie rzutu dłużej niż przez 10 sekund
wykonanie zwodu sugerującego oddanie rzutu wolnego
rzut był niecelny, a piłka nie dotknęła obręczy kosza

Błędy pozostałych zawodników

zajęcie niewłaściwego miejsca
wejście do obszaru ograniczonego, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
wejście do strefy neutralnej, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
opuszczenie swojego miejsca przy obszarze ograniczonym, od momentu otrzymania piłki przez zawodnika rzucającego do wypuszczenia piłki z rąk (podczas wykonania rzutu)
rozpraszanie zawodnika rzucającego

Konsekwencje błędów

Gdy rzut celny

Gdy błąd popełnia rzucający

Gdy rzut jest celny, lecz błąd popełnia zawodnik wykonujący rzut wolny, kosz nie zostaje zaliczony. Piłkę otrzymują przeciwnicy, chyba że są jeszcze inne rzuty do wykonania.

Gdy błąd popełnia inny zawodnik

Jeżeli rzut jest celny, a błąd popełnił dowolny inny zawodnik (oprócz rzucającego), to rzut zostaje uznany za celny, a błędy zostają pominięte. Jeśli był to ostatni rzut, piłkę otrzymują przeciwnicy.

Gdy rzut niecelny

Gdy błąd popełnia drużyna, której zawodnik wykonuje rzut wolny

W sytuacji, w której rzut jest niecelny, a zawodnik z drużyny osoby wykonującej rzut wolny popełnia błąd, piłkę otrzymuje przeciwnik. Wyjątkiem są sytuacje, w których pozostają kolejne rzuty do wykonania, lub drużyna rzucająca posiada prawo do posiadania piłki po oddaniu rzutów wolnych (taka sytuacja ma miejsce np. przy faulu technicznym).

Gdy błąd popełnia przeciwnik

W sytuacji rzutu niecelnego i błędu popełnionego przez drużynę przeciwną, wykonujący rzut wolny może powtórzyć swój rzut.

Gdy błąd popełnią obie drużyny

Jeśli podczas ostatniego rzutu wolnego błąd popełnia obie drużyny, pojawia się tzw. sytuacja rzutu sędziowskiego.

Bibliografia

Official Basketball Rules 2010. fiba.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-08)]. (ang.)
Terminologia w koszykówce. ultrasport.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-06)].