Samuel Halperin
Samuel Halperin (ur. ok. 1897[1], zm. 30 grudnia 1933 w Ruiselede[2]) – polski kupiec i przedsiębiorca pochodzenia żydowskiego, założyciel i prezes firmy Polski Przemysł Gumowy Towarzystwo Akcyjne w Grudziądzu, znanego jako „PePeGe” (późn. Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil”)[3]. Od nazwy fabryki „PePeGe” pochodzi potoczne określenie tenisówek – „pepegi”[4].
| Data urodzenia |
ok. 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 grudnia 1933 |
| Zawód, zajęcie | |
| Majątek |
30 mln zł |
Życiorys edytuj
Halperin pochodził z Baranowicz[5]. Nie miał średniego wykształcenia[6]. Istnieje kilka hipotez, odnośnie jego działalności przed założeniem fabryki w Grudziądzu. Według jednej z nich, w wieku 22 lat miał zostać burmistrzem rodzinnego miasta[5], według innej – przez 10 lat był przedstawicielem firmy Hutchinson w Berlinie[3], jak i również prowadzić sklep płaszczy gumowych w Warszawie[7]. Podczas pobytu zagranicą miał poznać tajniki produkcji gumowego obuwia[7][3].
W 1923[3] otworzył w Grudziądzu pierwsze w Polsce zakłady przemysłu gumowego, znane jako „PePeGe”[5]. Fabryka produkowała gumowe obuwie, w 1928 stając się jedną z największych fabryk obuwia w Polsce[3] oraz jedną z największych fabryk przemysłu gumowego w Europie[8]. Firma produkowała także m.in. tkaniny gumowane, opony, dętki, węże gumowe, płaszcze i kurtki. W szczytowym momencie, w czerwcu 1929 roku Halperin zatrudniał w fabrykach w Grudziądzu, Wąbrzeźnie i Warszawie 5558 robotników i 297 pracowników umysłowych. Firma organizowała własne składy konsygnacyjne, zarówno w Polsce (Baranowicze, Gdańsk, Grodno, Kielce, Kraków, Lwów, Łódź, Poznań, Równe, Warszawa, Wilno), a także za granicą (Berlin, Bukareszt, Kopenhaga, Ryga, Wiedeń). Przedsiębiorstwo sprzedawało swoje wyroby do 23 państw[3].
Na przełomie 1929 i 1930, z powodu lekkiej zimy i związanej z nią mniejszej sprzedaży i mniejszej produkcji, a także wielu zwrotów towarów firma popadła w kryzys finansowy[3]. W wyniku oskarżenia o oszustwa finansowe[6] związane utworzeniem przez Halperina przedsiębiorstw w rajach podatkowych, w których ukrywał dochody m.in. w Vaduz (firmy „Sika”, „Sika-Stiftung” i „Lyam-Stiftung”), Gdańsku („DagHag”), Genewie („Kredit und Garantie Geselschaft A. G.”) oraz podejrzenia o współpracę z rządem niemieckim, spowodowanym otworzeniem fabryki „Standart Deutsch Gummiwerke” w Malborku w Prusach Wschodnich, uzyskując bezpłatnie ziemię pod budowę przedsiębiorstwa i zwolnienia podatkowe[6] Halperin został aresztowany na 8 miesięcy[1] i przetrzymywany wraz z bratem i wspólnikiem w więzieniu karno-śledczym przy ul. Budkiewicza w Grudziądzu[6], a także zobligowany do zapłacenia 14 mln zł[1].
Halperin był syjonistą. Odwiedzał Palestynę i przeznaczał się środki finansowe na działalność związaną z utworzeniem państwa Izrael[1].
Jego majątek szacowano na 30 mln zł[1].
Życie prywatne edytuj
Zginął w katastrofie samolotu w Ruiselde, podczas lotu z Brukseli do Londynu[2]. Maszyna uderzyła w 100 metrowy maszt radiowy[2], którego pilot z powodu gęstej mgły nie zauważył. Wszyscy na pokładzie, zginęli na miejscu – łącznie 10 osób – pasażerowie i pilot oraz telegrafista[2]. Po ciało Helperina do Brukseli wyjechał jego brat[1] – Fajtel Halperin[6].
Halperin był rozwodnikiem i miał jednego syna (ur. ok. 1928)[9]. Mieszkał w Grudziądzu przy ul. Sobieskiego 22[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f „Żydowski król” przemysłu gumowego w Polsce, „Wieczór Warszawski” (2), Warszawa, 2 stycznia 1934.
- ↑ a b c d e W pożarze samolotu angielskiego zginął dyrektor P.P.G.- Halperin, „Express Kaliski” (1), crispa.uw.edu.pl, Kalisz, 1 stycznia 1934 [dostęp 2023-10-06].
- ↑ a b c d e f g Janusz Megger, Historia Grudziądzkich Zakładów Przemysłu Gumowego „PePeGe STOMIL” 1923-2001, „Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza” (24), 2014.
- ↑ Fabryka Polskiego Przemysłu Gumowego „PePeGe” [online], Stacja Praga [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ a b c B.p. Samuel Halperin. Założyciel firmy „Pepege”, „Ilustrowana Republika” (4), bc.wbp.lodz.pl, 4 stycznia 1934 [dostęp 2023-10-06].
- ↑ a b c d e Dalsze szczegóły kryminalnej afery dyrektorów fabryki Pe Pe Ge, „Dzień Pomorski” (164), 21 lipca 1931.
- ↑ a b Ignacy Schiper, Żydzi w Polsce odrodzonej: działalność społeczna; oświatowa i kulturalna, Wyd. „Żydzi w Polsce odrodzonej”, 1932 [dostęp 2023-10-06] (pol.).
- ↑ Joseph Marcus, Social and Political History of the Jews in Poland 1919-1939, Walter de Gruyter, 18 października 2011, ISBN 978-3-11-083868-8 [dostęp 2023-10-06] (ang.).
- ↑ Walka o dziecko miljonera które otrzymało olbrzymi spadek wzbudziła olbrzymie zainteresowanie wśród żydów, „Wieczór Warszawski” (30), 30 stycznia 1934.