Diatretum
Diatretum (łac. vas diatretum, l.mn. diatreta, stgr. διατρητων[1] – szklane naczynie późnorzymskie wytwarzane i zdobione plastycznie w wyszukany sposób przy użyciu specjalnej techniki.
Były to luksusowe naczynia formowane w odlewie, a następnie wykańczane poprzez nałożenie ażurowej siatki szklanej, łączącej się jedynie punktowo z korpusem naczynia. Wspomina już o nich Marcjalis (Epigrammata XII 70,9) i Ulpian (calices diatreti w Digesta Iustiniani IX 2,27;29)[2], ale charakterystyczne były dla antycznych wyrobów szklarskich z III-IV wieku n.e. Obecnie uznaje się, że pierwotnym centrum ich produkcji była Aleksandria[3], dopiero później Nadrenia[4]. Wyspecjalizowanych producentów tych naczyń określano mianem diatretarii (Codex Theodosianus XIII 42; Codex Justinianus X 66 (64), 1)[5].
Produkowano je w złożony sposób poprzez łączenie z cienkościennym korpusem naczynia delikatnej siatki szklanej za pośrednictwem słupków wielkości do 0,8 cm; w ten sposób pokrywano brzusiec siatką z nitek dekoracyjnie krzyżujących się lub falistych. Niektóre egzemplarze zamiast szklanej siatki zdobią sceny figuralne (np. tzw. puchar Likurga, kielich z maskami i kolumnami z Varese, situla ze sceną polowania z weneckiego skarbu św. Marka)[6] czy nawet napisy, jak odkryty w 1725 pucharek z Novary z inskrypcją Biba, vivas multos annos[7].
Naczynia te zachowały się niezbyt licznie jako egzemplarze pochodzące głównie z warsztatów nadreńskich z okresu rozwiniętego cesarstwa. Technikę ich wytwarzania częściowo wyjaśniono dopiero w 1954 roku[8], jednakże kwestia ta nadal jest sporna. Według innego poglądu odlewany w matrycy pozytyw oblewano szklanym topliwem i określone przestrzenie (miejsca) oszlifowywano dla uzyskania pożądanej dekoracji powierzchniowej (zewnętrznej), w sposób podobny jak w przypadku kamei[4].
Zdobiony tak okazały kielich na wysokiej stopce, wykonany z zielonego szkła w Kolonii w końcu III wieku, a znajdujący się w zbiorach gołuchowskich, został zrabowany podczas wojny przez niemieckich okupantów[9].
Przypisy edytuj
- ↑ Od διάτρητος – ozdobiony ażurową ornamentacją (Słownik grecko-polski (red. M. Plezia). Warszawa: PWN, 1959, t. 1, s. 560).
- ↑ Na podstawie tych źródeł nazwę początkowo łączono z bezstopkowym pucharkiem biesiadnym (kulawką), dopóki znaleziska nie wykazały istnienia wielu innych form i rozmiarów (Enciclopedia dell'arte antica, classica e orientale, dz. cyt. w bibliografii, t. 3, s. 91).
- ↑ To przypuszczenie co do obszaru śródziemnomorskiego wyrażano już w XIX wieku (Charles Daremberg, Edmond Saglio: Dictionnaire des antiquités grecques et romaines d'après les textes et les monuments. Paris: Hachette, 1919, t. V/1, s. 945).
- ↑ a b Brockhaus Enzyklopädie, dz. cyt., t. 6, s. 773.
- ↑ Enciclopedia dell'arte antica, classica e orientale, dz. cyt., t. 3, s. 91; A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, dz. cyt. w bibliografii.
- ↑ Enciclopedia dell'arte antica, classica e orientale, dz. cyt., t. 5, s. 1156.
- ↑ Anthony Rich: Dictionnaire des antiquités romaines et grecques. Paris: Libraire F. Didot, 1859, s. 229.
- ↑ Lexikon der Antike, dz. cyt., s. 131-132.
- ↑ Barbara Filarska: Szkła starożytne. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1952, s. 41.
Bibliografia edytuj
- Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 67
- Enciclopedia dell'arte antica, classica e orientale. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana [Treccani], 1959-1966
- Brockhaus Enzyklopädie in 30 Bänden (21. Auflage). Leipzig-Mannheim: Brockhaus, 2006
- William Smith: Diatreta. W A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (red. W. Smith, W. Wayte, G.E. Marindin). London: Murray, 1890
- Lexikon der Antike (red. Johannes Irmscher). Leipzig: Bibliographisches Institut, 1971