Wikipedia

System waluty złotej: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m integracja szablonów do szablonu dopracować
wikiekonomia
Linia 1:
[[Plik:Solidus-Justinian II-Christ b-sb1413.jpg|thumb|[[Solid]] cesarza [[Justynian II Rhinotmetos|Justyniana II Rhinotmetosa]]]]
{{dopracować|pov}}
[[Plik:Aureus Septimius Severus-193-leg XIIII GMV.jpg|rightthumb|200px[[Aureus]] cesarza [[Septymiusz Sewer|Septymiusza Sewera]]]]▼
[[Plik:Solidus-Justinian II-Christ b-sb1413.jpg|right|200px]]
'''System waluty złotej''' (''parytet złota'', ''standard złota'', [[język angielski|ang.]] ''gold standard'') – pierwszy międzynarodowy [[system walutowy]], w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi [[złoto|złota]] oraz w którym [[emitent|emitenci]] [[pieniądz]]a gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze.
▲[[Plik:Aureus Septimius Severus-193-leg XIIII GMV.jpg|right|200px]]
 
[[Plik:Zecchino Antonio Venier 1382.jpg|right|200px]]
'''System waluty złotej''' (gold standard, parytet złota, standard złota) – pierwszy międzynarodowy [[system walutowy]], w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi [[złoto|złota]] oraz w którym emitenci pieniądza gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze. Wykształcił się pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. System waluty złotej, wW porównaniu z innymi systemami pieniężnymi, charakteryzuje go duża stabilność w obiegu wewnętrznym i międzynarodowym, wyrażająca się w stosunkowo niewielkich wahaniach [[cena (ekonomia)|cen]], powodowanych głównie odpływem dużych ilości kruszcu lub odkryciem nowych złóż. Duża stabilność stwarzała poczucie pewności działania podmiotom gospodarczym. Ogólnie mówiąc, doskonale ułatwiałUłatwiał on wymianę międzynarodową, wyrównywanie bilansów i stosunki kredytowe.▼
[[Plik:AlexanderIIIAthenaAndNike.jpg|right|200px]]
▲'''System waluty złotej''' (gold standard, parytet złota, standard złota) – pierwszy międzynarodowy [[system walutowy]], w którym standardowa jednostka pieniądza jest odpowiednikiem wartości określonej wagi [[złoto|złota]] oraz w którym emitenci pieniądza gwarantują, pod określonymi warunkami, wykupienie wydanych pieniędzy za złoto o tej wadze. Wykształcił się pod koniec XIX w. i funkcjonował do wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]]. System waluty złotej, w porównaniu z innymi systemami pieniężnymi, charakteryzuje duża stabilność w obiegu wewnętrznym i międzynarodowym, wyrażająca się w stosunkowo niewielkich wahaniach cen, powodowanych głównie odpływem dużych ilości kruszcu lub odkryciem nowych złóż. Duża stabilność stwarzała poczucie pewności działania podmiotom gospodarczym. Ogólnie mówiąc, doskonale ułatwiał on wymianę międzynarodową, wyrównywanie bilansów i stosunki kredytowe.
 
== Zasady systemu waluty złotej ==
* [[Złoto]] pełni funkcję pieniądza narodowego i światowego. Jest miernikiem porównawczym [[waluta|walut]].
* Jednostka pieniężna każdego kraju ma ściśle ustalony parytet złota, który określa jej wartość w jednostkach wagowych czystego kruszcu.
* [[Kurs walutowy|Kursy walutowe]] oznaczają relację parytetu złota jednostki pieniężnej jednego kraju do parytetu złota jednostki pieniężnej drugiego kraju. Jest to tzw. system per values, czyli system stałych kursów parytetowych▼
* Granice dopuszczalnych odchyleń rynkowych kursów walutowych wynoszą ± 1%. Wyznaczają je koszty przywozu lub wywozu złota związane z płatnościami zagranicznymi. Są to tzw. punkty złote.▼
* Istnieje wolność bicia monet z kruszcu i przetapiania monet złotych na kruszec. Nie ma żadnych ograniczeń w zakresie wywozu lub przywozu kruszcu do kraju.▼
* Substytutem pieniądza kruszcowego w obiegu krajowym są [[banknoty]]. Są one wymienialne na złoto zgodnie z parytetem. Nie są one jednak tzw. pieniądzem ostatecznym
 
▲*Jednostka pieniężna każdego kraju ma ściśle ustalony parytet złota, który określa jej wartość w jednostkach wagowych czystego kruszcu. [[Kurskurs walutowy|Kursy walutowe]] oznaczają relację parytetu złota jednostki pieniężnej jednego kraju do parytetu złota jednostki pieniężnej drugiego kraju. Jest to tzw. system ''per values'', czyli system stałych kursów parytetowych.
== Funkcje waluty złotej ==▼
 
* miernik wartości – umożliwiała ustalanie cen na rynkach światowych▼
▲* Granice dopuszczalnych odchyleń rynkowych kursów walutowych wynoszą ok. ± 1%. Wyznaczają je koszty przywozu lub wywozu złota związane z płatnościami zagranicznymi. Są to tzw. punkty złote.
* środek płatniczy – umożliwiała dokonywanie bez żadnych zastrzeżeń rozliczeń międzynarodowych▼
 
* środek gromadzenia rezerw▼
▲* Istnieje wolność bicia monet z kruszcu i przetapiania monet złotych na kruszec. Nie ma żadnych ograniczeń w zakresie wywozu lub przywozu kruszcu do kraju. Substytutem pieniądza kruszcowego w obiegu krajowym są [[banknot]]y. Są one wymienialne na złoto zgodnie z parytetem. Nie są one jednak tzw. pieniądzem ostatecznym.
* środek cyrkulacji – umożliwiała dokonywanie rozliczeń między osobami fizycznymi ▼
 
▲== Funkcje waluty złotej ==
▲* miernik wartości – umożliwiała ustalanie cen na rynkach światowych;
▲* środek płatniczy – umożliwiała dokonywanie bez żadnych zastrzeżeń rozliczeń międzynarodowych;
▲* środek gromadzenia [[rezerwy walutowe|rezerw]];
▲* środek cyrkulacji – umożliwiała dokonywanie rozliczeń między [[osoba fizyczna|osobami fizycznymi ]].
 
== Cechy charakterystyczne ==
Jednostki pieniężne wszystkich krajówpaństw są określone na takich samych podstawach – zawartości w nich złota – dlatego też ich wartości relatywne można wyznaczyć przez podzielenie odpowiednich zawartości złota. Współczynnik ten, nazywany [[parytet]]em, jest abstrakcyjną ceną relatywną, inaczej mówiąc – (relatywną ceną referencyjną).

Cechą charakterystyczną systemu waluty złotej jest to, że wahania wokół parytetu są ze swej natury bardzo ograniczone. Powód tego jest następujący.: Abyaby dokonać płatności w walucie obcej, można zakupić ją we własnym kraju i wysłać do kraju docelowego lub też kupić złoto, przesłać za granicę, gdzie zostanie ono zamienione na walutę obcą. Oznacza to, że [[kurs walutowy]] (w tym przypadku cena waluty obcej wyrażona w jednostkach waluty krajowej) nie może przekroczyć tzw. [[punkt złota|punktu złota]], który jest równy sumie parytetu i kosztów przesłania złota (transportu, ubezpieczenia i utraconego oprocentowania, związanego z faktem, iżże kapitał reprezentowany przez przesyłane złoto nie dostarcza dochodu w czasie, gdy jest transportowany). Powyżej wartości punktu złota zamiast kupować walutę obcą na rynku walutowym, korzystniej jest wymieniać walutę krajową na złoto, wysyłać je za granicę i tam wymienić je na pożądaną walutę obcą. I odwrotnie, gdy kurs walutowy spadnie poniżej punktu złota, korzystniejszym rozwiązaniem jest akceptacja płatności z zagranicy w walucie zagranicznej. Ponieważ koszty przesłania złota są zwykle małe w porównaniu z wartością przesyłanych dóbr, system waluty złotej był w gruncie rzeczy systemem stałych kursów walutowych.
 
Równowaga na rachunku obrotów bieżących w takim systemie jest zapewniona przez zmiany poziomu cen między krajami dotkniętymi nierównowagą, co odróżnia go od systemów, w których za równowagę odpowiedzialne są wahania kursów nominalnych.
 
Zmiany cen w krajach, które stosują system waluty złotej, są automatyczne; nadwyżka [[bilans płatniczy|bilansu płatniczego]] w państwie A oznacza, iżże jego zasób złota wzrośnie, prowadząc do wzrostu [[podaż pieniądza|podaży pieniądza]] i, pod pewnymi warunkami, do wzrostu cen. Przeciwny proces dokona się w państwie B. Ograniczy to eksport z kraju A i zwiększy jego import, przywracając tym samym równowagę. Ten mechanizm automatycznego dostosowania jest nazywany [[mechanizm dostosowań cenowo-kruszcowych|mechanizmem dostosowań cenowo-kruszcowych]].
 
Jego zastosowanie wiąże się z tym, iżże prymat w systemie waluty złotej odgrywała równowaga bilansu płatniczego, która miała pociągać za sobą równowagę wewnętrzną. Z równowagą zewnętrzną związane są pojęcia fazy inflacyjnej oraz fazy deflacyjnej. W kraju, w którym występował ujemny bilans płatniczy, musiało dojść do jego wyrównania poprzez transport odpowiedniej ilości złota do kraju, skąd importowano towary. Ponieważ ilość pieniądza w obiegu była uzależniana od ilości złota, bank centralny kraju, w którym doszło do zmniejszenia ilości złota musiał zmniejszyć emisję pieniądza. Implikowało to wzrost stopy dyskontowej, a co za tym idzie wzrost stopy procentowej. Aktywność gospodarcza przedsiębiorców wobec droższych kredytów malała, liczba inwestycji kurczyła się, spadała produkcja, malało zatrudnienie. Spadek dochodów gospodarstw domowych wywoływał spadek konsumpcji i popytu, który w warunkach wolnego handlu i wolnej konkurencji doprowadzał do spadku cen i [[deflacja (ekonomia)|deflacji]]. Opisany stan nazywał się fazą deflacyjną. W jego wyniku przedsiębiorcy szukali miejsc zbytu swoich towarów za granicą, zaś malejąca konsumpcja przyczyniała się do spadku importu, a więc rósł eksport a malał import.
 
W kraju, w którym występował ujemny [[bilans płatniczy]], musiało dojść do jego wyrównania poprzez transport odpowiedniej ilości złota do kraju, skąd importowano towary. Ponieważ ilość pieniądza w obiegu była uzależniana od ilości złota, [[bank centralny]] kraju, w którym doszło do zmniejszenia ilości złota, musiał zmniejszyć emisję pieniądza. Implikowało to wzrost [[Stopa dyskonta|stopy dyskontowej]], a co za tym idzie – wzrost [[stopa procentowa|stopy procentowej]]. Aktywność gospodarcza [[przedsiębiorca|przedsiębiorców]] wobec droższych [[kredyt bankowy|kredytów]] malała, liczba [[inwestycja|inwestycji]] kurczyła się, spadała [[produkcja]], malało [[zatrudnienie]]. Spadek dochodów [[gospodarstwo domowe|gospodarstw domowych]] wywoływał spadek [[konsumpcja|konsumpcji]] i [[popyt]]u, który w warunkach [[Polityka wolnego handlu|wolnego handlu]] i [[Konkurencja doskonała|wolnej konkurencji]] doprowadzał do spadku cen i [[Deflacja (ekonomia)|deflacji]]. Opisany stan nazywał się fazą deflacyjną. W jego wyniku przedsiębiorcy szukali miejsc zbytu swoich towarów za granicą, zaś malejąca konsumpcja przyczyniała się do spadku importu, a więc rósł eksport, a malał import.
W tym samym czasie, gdy w jednym kraju występowała faza deflacyjna, w innym, w którym występował dodatni bilans handlowy, dochodziło do fazy inflacyjnej. Napływ złota umożliwiał bankowi centralnemu emisję pieniądza i obniżenie stopy dyskontowej. Banki komercyjne obniżały stopę procentową, co wzmagało aktywność gospodarczą przedsiębiorców, zwiększało zatrudnienie i produkcję, rosła konsumpcja i popyt, a co za tym idzie - inflacja. Rosnąca konsumpcja przyczyniała się zarówno do wzrostu popytu na towary krajowe, jak i importowane.▼
 
▲W tym samym czasie, gdy w jednym kraju występowała faza deflacyjna, w innym, w którym występował dodatni [[bilans handlowy]], dochodziło do fazy inflacyjnej. Napływ złota umożliwiał bankowi centralnemu emisję pieniądza i obniżenie stopy dyskontowej. [[bank|Banki komercyjne]] obniżały stopę procentową, co wzmagało aktywność gospodarczą przedsiębiorców, zwiększało zatrudnienie i produkcję, rosła konsumpcja i popyt, a co za tym idzie - inflacja. Rosnąca konsumpcja przyczyniała się zarówno do wzrostu popytu na towary krajowe, jak i importowane.
 
Opisany stan równowagi w skali międzynarodowej utrzymywał się do pierwszej wojny światowej.
 
== Historia ==
[[Plik:Robert Peel Portrait.jpg|thumb|[[Robert Peel]], premier Wielkiej Brytanii w czasie wykształcenia się systemu waluty złotej]]
Chociaż złoto odgrywało istotną rolę płatniczą już od czasów starożytnych, to podstawy prawdziwego systemu waluty złotej zostały stworzone w Wielkiej Brytanii w roku 1844 (Ustawa Bankowa z 1844). Wtedy to [[Bank of England|Bank Anglii]] został zobowiązany do wykupywania swoich banknotów za złoto oraz uchylono restrykcje w przetapianiu monet i przesyłaniu złota. W późniejszym okresie, między rokiem 1870 a rokiem 1880, system waluty złotej został przyjęty przez dużą liczbę państw. Wybuch I wojny światowej w 1914 roku i wzrost wydatków rządowych finansowanych za pomocą emisji pieniądza spowodował trudności z utrzymaniem wymienialności walut. W wyniku tego prawie wszystkie kraje porzuciły system waluty złotej. Powrócono do niego na kilka lat w [[Dwudziestolecie międzywojenne na świecie|okresie międzywojennym]]. Próba ta podjęta przez [[Wielka Brytania|Wielką Brytanię]] odniosłaby prawdopodobnie większy sukces, gdyby nie ustalenie zawartości złota w [[funt szterling|funcie]] na zbyt wysokim poziomie oraz gdyby nie wystąpiły niekorzystne wydarzenia zewnętrzne. Podjęto bowiem decyzję, aby funt zawierał tę samą ilość złota co przed wojną, co w warunkach wzrostu ilości waluty w obiegu i wyższego poziomu cen, oznaczało w istocie [[polityka pieniężna|restrykcyjną politykę monetarną]] oraz ogólny spadek cen i płac. Doprowadziło to z kolei do spadku produkcji oraz zatrudnienia, na które nałożyły się jeszcze niekorzystne wydarzenia zewnętrzne, a w szczególności trwający od 1929 roku [[wielki kryzys|światowy kryzys gospodarczy]]. W tych warunkach utrzymanie systemu waluty złotej przez Wielką Brytanię okazało się niemożliwe i zaowocowało [[dewaluacja|dewaluacją]] funta we wrześniu 1931 roku. Proces zastąpienia złota innymi formami pieniądza rozpoczął się już na początku XX w. i nazwany został [[demonetaryzacja|demonetaryzacją]] lub też [[ekonomizacja złota|ekonomizacją złota]]. Całkowita jego likwidacja nastąpiła w czasie II wojny światowej, kiedy zawieszona została wymienialność banknotów na złoto.▼
Chociaż złoto odgrywało istotną rolę płatniczą od czasów starożytnych, to podstawy systemu waluty złotej zostały stworzone w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] w roku 1844 ([[Akt Peela|Ustawa Bankowa z 1844]], zwana także aktem Peela, od nazwiska ówczesnego premiera [[Robert Peel|sir Roberta Peela]]). Wtedy to [[Bank Anglii]] został zobowiązany do wykupywania swoich banknotów za złoto oraz uchylono restrykcje w przetapianiu monet i przesyłaniu złota.
 
Wstępem do standardu złota w Anglii było przyjęcie standardu monety złotej (''gold specie standard'') w 1821 roku, kiedy to na żądanie było możliwe wymienianie pieniądza papierowego na złotego suwerena emitowanego przez Royal Mint w Tower Hill od 1816 roku. W późniejszym okresie, między rokiem 1870 a rokiem 1880, system waluty złotej został przyjęty przez dużą liczbę państw.
 
▲Chociaż złoto odgrywało istotną rolę płatniczą już od czasów starożytnych, to podstawy prawdziwego systemu waluty złotej zostały stworzone w Wielkiej Brytanii w roku 1844 (Ustawa Bankowa z 1844). Wtedy to [[Bank of England|Bank Anglii]] został zobowiązany do wykupywania swoich banknotów za złoto oraz uchylono restrykcje w przetapianiu monet i przesyłaniu złota. W późniejszym okresie, między rokiem 1870 a rokiem 1880, system waluty złotej został przyjęty przez dużą liczbę państw. Wybuch I wojny światowej w 1914 roku i wzrost wydatków rządowych finansowanych za pomocą emisji [[Pieniądz fiducjarny|pieniądza fiducjarnego]] spowodował trudności z utrzymaniem wymienialności walut. W wyniku tego prawie wszystkie kraje porzuciły system waluty złotej. Powrócono do niego na kilka lat w [[Dwudziestolecie międzywojenne na świecie|okresie międzywojennym]]. Próba ta podjęta przez [[Wielka Brytania|Wielką Brytanię]] odniosłaby prawdopodobnie większy sukces, gdyby nie ustalenie zawartości złota w [[funt szterling|funcie]] na zbyt wysokim poziomie oraz gdyby nie wystąpiły niekorzystne wydarzenia zewnętrzne. Podjęto bowiem decyzję, aby [[funt szterling|funt]] zawierał tę samą ilość złota co przed wojną, co w warunkach wzrostu ilości waluty w obiegu i wyższego poziomu cen, oznaczało w istocierestrykcyjną [[politykaPolityka pieniężna|restrykcyjną politykę monetarną]] oraz ogólny spadek cen i płac. Doprowadziło to z kolei do spadku produkcji oraz zatrudnienia, na które nałożyły się jeszcze niekorzystne wydarzenia zewnętrzne, a w szczególności trwający od 1929 roku [[wielkiWielki kryzys|światowy kryzys gospodarczy]]. W tych warunkach utrzymanie systemu waluty złotej przez Wielką Brytanię okazało się niemożliwe i zaowocowało [[dewaluacja|dewaluacją]] funta we wrześniu 1931 roku. Proces zastąpienia złota innymi formami pieniądza rozpoczął się już na początku XX w. i nazwany został [[demonetaryzacja|demonetaryzacją]] lub też [[ekonomizacja złota|ekonomizacją złota]]. Całkowita jego likwidacja nastąpiła w czasie II wojny światowej, kiedy zawieszona została wymienialność banknotów na złoto.
 
Całkowita jego likwidacja nastąpiła w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]], kiedy zawieszona została wymienialność banknotów na złoto.
 
== System waluty złotej dziś ==
Niektórzy ekonomiści, przede wszystkim skupieni wokół [[szkoła austriacka|szkoły austriackiej]], do dziś są zwolennikami systemu waluty złotej i zgodnie z własną [[austriacka teoria pieniądza|teorią pieniądza]] argumentują za jej wprowadzeniem. Podkreślają jego stabilność oraz automatyzm i przypisują tym cechom zasługę pobudzenia wzrostu gospodarczego, osiągniętego przed rokiem 1914. Przeciwnicy tej teorii uważają, iżże wydarzenia te można wytłumaczyć serią innych korzystnych zdarzeń, które wystąpiły w tamtym okresie, a także rozważną polityką pieniężną banków centralnych i rozsądną [[polityka handlowa|polityką handlową]].
 
== Zobacz też ==
Linia 43 ⟶ 54:
 
== Bibliografia ==
N.* {{Cytuj książkę | nazwisko = Acocella, ''| imię = Nicola | tytuł = Zasady polityki gospodarczej'', | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN, | data = 2002 | miejsce = Warszawa}}
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Bilski | imię = Janusz | tytuł = Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji | wydawca = Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne | data = 2006 | miejsce = Warszawa}}
* {{Cytuj pismo | nazwisko = Szopa | imię = Bogumiła | autor link = | tytuł = Ewolucja międzynarodowego systemu walutowego i finansowego | czasopismo = Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego | wolumin = 13 | rok = 2012 | strony = 23–36 | issn =}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* [{{Cytuj stronę | url = http://www.econlib.org/library/Enc/GoldStandard.html | tytuł = Gold Standard] | autor = Michael D. Bordo | praca = The Concise Encyclopedia of Economics {{lang| opublikowany = econlib.org | język = en | data dostępu = 2014-07-19}}
 
[[Kategoria:Polityka kursu walutowego]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/System_waluty_złotej”